Садовае (Калмыкія)
Садо́вае (сярод мясцовых мешканцаў таксама ўжываецца неафіцыйная назва «Садоўка»; па-расейску: Садо́вое) — сяло, адміністрацыйны цэнтар Сарпінскага раёну ды Садоўскага сельскага муніцыпальнага ўтварэньня[1] Рэспублікі Калмыкіі. Сяло месьціцца ў 165 км на поўнач ад Элісты
.
| Садовае | |
| рас. Садовое | |
| |
| Дата заснаваньня: | 1849 рок |
| Мясцовая назва: | Садоўка |
| Краіна: | Расея |
| Суб’ект фэдэрацыі: | Калмыкія |
| Муніцыпальны раён: | Сарпінскі раён |
| Сельскае паселішча: | Садоўскае сельскае муніцыпальнае ўтварэньне |
| Вышыня: | 32 м н. у. м. |
| Насельніцтва | |
| колькасьць: | 6530 чал. (2010) |
| этнічны склад: | калмыкі, расейцы і інш. |
| Тэлефонны код: | +7 84741 |
| Паштовы індэкс: | 359410 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 47°46′38″ пн. ш. 44°31′15″ у. д. / 47.77722° пн. ш. 44.52083° у. д.Каардынаты: 47°46′38″ пн. ш. 44°31′15″ у. д. / 47.77722° пн. ш. 44.52083° у. д. |
Садовае на мапе Расеі   Садовае | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Насельніцтва — 6530 чалавек (2010).
Заснаванае ў 1849 годзе.
Гісторыя
рэдагавацьЗаснаванае ў 1849 годзе. Заснаваньне сяла зьвязанае з палітыкаю засяленьня Калмыцкіх стэпаў прыхаднямі для абслугоўваньня трактаў i ўтрыманьня паштовых станцыяў, прыцягненьня да аселага ладу жыцьця мясцовага калмыцкага насельніцтва і магчымасьці праваслаўным місіянэрам прапаведаваць хрысьціянства сярод калмыкаў, што вызнавалі будызм.
30 сьнежня 1846 року імпэратар Мікалай Першы выдаў імянны загад: «Пра засяленьне дарогаў на калмыцкіх землях Астраханскае ґубэрні», адносна спосабу засяленьня калмыкамі станцыяў па трактах — дарогах Калмыцкага стэпу і, разам з тым, засяленьня ў кожнай з гэтых станцыяў вядомае колькасьці сямействаў расейскіх прыгонных і дзяржаўных сялянаў, для абслугоўваньня паштовых трактаў і станцыяў на гэтых трактах. Калі калмыкі выказвалі жаданьне сяліцца ў станцыях, то ім выдавалася грашовая дапамога з адначасовым дазволам карыстацца ўлуснымі пашамі. Памер пашы, якая давалася аселаму калмыку, залежыў ад яго стану. Наёнам выдавалася 1500 дзясяткаў на душу ягонае сям’і, аймачным уладаром — па 400 дзясяткаў, безаймачным — па 200 дзясяткаў, а калмыкам-просталюдам і расейскім сялянам — па 30 дзясяткаў. Загадам мелася засяліць калмыцкім і расейскім насельніцтвам 44 станцыяў, у тым ліку станцыю Садовую, на калмыцкіх землях дараваных раней нашчадкам роду Шчарбініных. Паводле загада належыла адводзіць на кожнага пасяленца — расейскага сяляніна ды калмыка — просталюдзіна 30 дзясяткаў зямлі і адну пятую частку на запас. Вылучаная зямля мелася падавацца заселеным калмыкам у вечнае карыстаньне, апроч таго, за імі захоўвалася права ўдзелу ў пасьце быдла на агульных землях, адведзеных улусам[3].
Прызвычаіць калмыцкае насельніцтва да аселасьці не атрымлівалася і Міністэрства дзяржаўных маёмасьцяў 28 лютага 1850 року зрабіла загад галоўнаму апекавальніку пра адшуканьне неабходнага перасяленчага кантынґенту ў названыя станцыі. Галоўны апекавальнік зьвярнуўся да Харкаўскае, Варонескую ды Тамбоўскую палаты з праханьнем аб’явіць сялянцам пра змогу перасяліцца ў калмыцкія стэпы[2].
Станцыя Садовая згаданая ў Сьпісе населеных месцаў Астраханскае ґубэрні за 1859 рок. У 1859 року на станцыі Садовае налічвалася 101 двораў, меўся праваслаўны малітвены дом, усяго мешкала 788 мешканцаў[3].
У хадзе рэалізацыі Інструкцыі 1846 року пра засяленьне дарогаў, што праходзілі праз Калмыцкі стэп Астраханскае ґубэрні, было створанае Тундутоўскае воласнае кіраваньне, у склад якога ўваходзілі селішчы Тундутоўска, Садоўскае, Пладавіценскае, Цацынскае.
Пасьля Лютаўскае рэвалюцыі ў 1917 годзе воласнае кіраваньне было скасаванае.
Падчас Нямецка-савецкае вайны ў хадзе нямецкага наступу ўлетку 1942 року сяло было акупаванае, аднак у сярэдзіне жніўня 1942 року лінія фронту стабілізавалася па лініі Малыя Дзярбеты — Ханата — возера Сарпа — радхаз Сарпінскі. У выніку сяло апынулася ў прыфрантавой пруге. Выведцы 91-е стралковае дывізіі ПСЧА атрымалася ўсталяваць кантакты зь мешканцамі Садовага, якія перадавалі ім інфармацыі выведчага характару[4].
З 29 верасьня па 4 кастрычніка 1942 року за Садовае вёў баі зводны армейскі атрад 51-е арміі пад кіраўніцтвам палкоўніка Е. Ф. Макарчука (852-і стралковы полк, узмоцнены адзіным батальёнам 91-е стралковое дывізіі ды дывізіёнам рэактыўнае артылерыі), у гэтых баях нямецка-румынскія войскі згубілі да 3 тыс. вайсковаслужбоўцаў і значная колькасьць тэхнікі[5].
Уначы 6 лістапада 1942 году ґрупа начных бамбавікоў У-2 атакавала румынскі штаб у Садовым, у тыяў жа час перайшоў у наступ вольны атрад 91-е стралковое дывізіі (стралковы батальён, выведрота, кавалерыйскі эскадрон, артылерыйская батарэя і 5 танкаў) пад кіраваньнем паклоўніка Л. М. Пакроўскага. У выніку апэрацыі Садовае было адбітае, але 9 лістапада 1942 савецкія войскі былі вымушаныя адступіць на папярэднія пазыцыі. 19 лістапада 1942 року савецкія войскі перайшлі ў наступ пад Сталінградам, у ноч на 20 лістапада 1942 року сапёры 91-е стралковае дывізіі ПСЧА таемна зрабілі праходы ў мінных палях і драцяных загародах на пярэднім краі і на досьвітку 20 лістапада 1942 року дывізія распачала атаку, падчас якое Садовае было вызваленае[4].
У 2000 і 2001 роках у Садовым было некалькі міжэтнічных канфліктаў між мясцовым калмыцкім насельніцтвам і прадстаўнікамі каўкаскіх народаў. 29 жніўня 2005 року ў сяле ўладамі быў разбураны пазапраўны будаваны мячэт[6].
Фізыка-ґеаґрафічная характарыстыка
рэдагавацьСяло месьціцца ў рубежы Эрґенінскага ўзвышша, што ё часткаю Ўсходне-Эўрапейскае раўніны, на правым беразе ракі Зяльмень. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — 32 м[7]. Агульны ўхіл мясцовасьці з поўдня на поўнач. Рэльеф мясцовасьці — халміста-раўніны, моцна разьдзелены бэлькамі і ярамі. У навакольлях маюцца полеахоўныя лесапалосы[8]. Распаўсюджаныя глебы каштанавыя саланцаватыя й саланчаковыя ды саланцы (аўтаморфныя)[9]
- Клімат
Клімат умераны кантынэнтальны (паводле клясыфікацыі кліматаў Кёпэна — Dfa), зь сьпякотным і засушлівым летам і адносна халоднаю і маласьнежнаю зімою. Сярэднерочная тэмпэратура паветра станоўчая і складае + 9,0 °C, шматрокавая норма ападкаў — 334 мм. Цягам року колькасьць выпадаючых ападкаў разьмеркаванае адносна раўнамерна: найменшая колькасьць ападкаў выпадае ў кастрычніку (21 мм), найвялікшая — у чэрвені (37 мм)[7].
 Кліматычныя зьвесткі для Садовага 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказьнік | Сту | Лют | Сак | Кра | Тра | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сьн | Год |
| Сярэдні максымум t, °C | −6,6 | −3,1 | 2,8 | 15,4 | 23,5 | 28,4 | 30,9 | 29,5 | 22,5 | 13,4 | 4,6 | −0,4 | 13,7 |
| Сярэдняя t, °C | −6,6 | −6,6 | −0,9 | 10,0 | 17,4 | 22,3 | 24,7 | 23,3 | 16,7 | 8,8 | 1,5 | −3 | 9,0 |
| Сярэдні мінімум t, °C | −9,7 | −10 | −4,6 | 4,6 | 11,4 | 16,2 | 18,6 | 17,2 | 11,0 | 4,3 | −1,5 | −5,6 | 4,3 |
| Норма ападкаў, мм | 29 | 23 | 22 | 22 | 34 | 37 | 34 | 31 | 25 | 21 | 32 | 34 | 334 |
| Крыніца: [1] | |||||||||||||
- Часавы пас
Сяло Садовае, як і ўся Рэспубліка Калмыкія, месьціцца ў часавым пасе МСК (маскоўскі час). Зрух часу адносна UTC складае +3:00.
Насельніцтва
рэдагавацьДынаміка колькасьці насельніцтва
| 1859[3] | 1897[10] | 1900[11] | 1904[12] | 1908[13] | 1914[14] |
|---|---|---|---|---|---|
| 788 | 1506 | 2405 | 2716 | 3064 | 3837 |
Сяло Садовае — трэці па колькасьці насельніцтва сельскі населены пункт Калмыкіі (пасьля Троіцкага ды Яшкулі).
- Нацыянальны склад
Паводле вынікаў перапісу 2002 року большасьць насельніцтва пасёлку складалі расейцы (77 %)[15]
Сацыяльная інфраструктура
рэдагавацьМэдычнае абслугоўваньне забясьпечвае Сарпінская цэнтральная раённая лякарня, што месьціцца ў сяле Садовым[16].
Транспарт
рэдагаваць
Па аўтамабільнай дарозе адлегласьць да сталіцы Калмыкіі места Эліста складае 170 км, да найбліжэйшага места Валгаграду Валгаградзкае вобласьці — 120 км[17]. Да сяла маецца асфальтаваны пад’езд ад фэдэральнае аўтадарогі Валгаград — Эліста M6 (4 км).
У цяперашні час не існуе простых рэйсавых зносінаў між вёскаю і сталіцаю Калмыкіі. Аўтобусная станцыя не працуе. Кантрольна-дыспэтчарскі пункт праходзілага міжмескага транспарту месьціцца ў кінатэатры «Спадарожнік». Злучэньне паміж Садовым і Элістою ў цяперашні час ажыцьцяўляецца міжмескім рэйсавым аўтобусам Эліста — Валгаград, або прыватнымі перавозьнікамі.
Вядомыя
рэдагаваць- Уладзімер Бабічаў (1939—2010) — радавы, расейскі палітычны дзеяч.
- Дзьмітры Макаўкін (1984—2013) — старшы сяржант паліцыі, што прадухіліў праход сьмяротніка ў будынак чыгуначнага вакзала падчас тэрарыстычнага акту ў Валгаградзе і загінулы ў выніку наступнага выбуху.
- Мікалай Аргаеў (1920—1996) — джангарчы, заслужаны працоўнік культуры Калмыкіі.
- Наран Манджыеў — вядомы рэп- і ґрайм-выканаўца.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ МСУ поселений Администрация Сарпинского РМО
- ^ 3. Крестьянская колонизация Калмыкии и отношение к ней царского правительства. " Сайт об Истории Калмыкии
- ^ а б ГПИБ | [Вып. 2] : Астраханская губерния : [... по сведениям 1859 года]. - 1861
- ^ а б генерал-майор Н. В. Калинин. Это в сердце моем навсегда. М., Воениздат, 1967. стр.101-109
- ^ К. Н. Максимов. Бои на южном фасе Сталинградского внешнего оборонительного обвода // "Известия Волгоградского государственного педагогического университета", № 3 (98), 2015. стр.232-237
- ^ В Калмыкии снесена строящаяся мечеть
- ^ а б Climat: Садовое — Diagramme climatique, Courbe de température, Table climatique — Climate-Data.org
- ^ Карты Генштаба L-38 (А) 1:100000. Республика Калмыкия и Ростовская область.
- ^ Почвенная карта России
- ^ Памятная книжка Астраханской губернии на 1900 год : год 17-й / изд. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Тип. Губ. правл., 1900. - 376 с. Справочные сведения. Кол. 44
- ^ Памятная книжка Астраханской губернии на 1900 год : год 17-й / изд. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Тип. Губ. правл., 1900. - 376 с. Справочные сведения. Кол. 33
- ^ Вся Астрахань и весь Астраханский край. Памятная книжка Астраханской губернии на 1905 год : 22-й год издания / Изд. Астрахан. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Паровая губ. тип., 1904. - 603 с. (Справочный отдел. Административное деление губернии)
- ^ Вся Астрахань и весь Астраханский край. Памятная книжка Астраханской губернии на 1908 год / Изд. Астрах. ГСК. - Астрахань: Пар. губ. тип.: 1908. - XX стб., [16] c., 374, 252 стб. + [1] л. доп., [20] л. рекл. объявл.
- ^ Вся Астрахань и весь Астраханский край. Памятная книжка Астраханской губернии на 1914 год : 31-й год изд. / Изд. Астрахан. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Тип. Губ. правл., 1914. - 479 с. (Административное деление губернии. Список важнейших населённых пунктов...)
- ^ Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России»
- ^ Бюджетное учреждение Республики Калмыкия «Сарпинская Районная Больница» Праверана 2015-06-01 г. Архіўная копія ад 2015-06-01 г.
- ^ Адлегласьці між населенымі пунктамі прыведзеныя паводле Яндекс.Карты