Вікіпэдыя

Садовае (Калмыкія)

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Садовае.

Садо́вае (сярод мясцовых мешканцаў таксама ўжываецца неафіцыйная назва «Садоўка»; па-расейску: Садо́вое) — сяло, адміністрацыйны цэнтар Сарпінскага раёну ды Садоўскага сельскага муніцыпальнага ўтварэньня[1] Рэспублікі Калмыкіі. Сяло месьціцца ў 165 км на поўнач ад Элісты.

Садовае
рас. Садовое
Дата заснаваньня: 1849 рок
Мясцовая назва: Садоўка
Краіна: Расея
Суб’ект фэдэрацыі: Калмыкія
Муніцыпальны раён: Сарпінскі раён
Сельскае паселішча: Садоўскае сельскае муніцыпальнае ўтварэньне
Вышыня: 32 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць: 6530 чал. (2010)
этнічны склад: калмыкі, расейцы і інш.
Тэлефонны код: +7 84741
Паштовы індэкс: 359410
Геаграфічныя каардынаты: 47°46′38″ пн. ш. 44°31′15″ у. д. / 47.77722° пн. ш. 44.52083° у. д. / 47.77722; 44.52083Каардынаты: 47°46′38″ пн. ш. 44°31′15″ у. д. / 47.77722° пн. ш. 44.52083° у. д. / 47.77722; 44.52083
Садовае на мапе Расеі
Садовае
Садовае
Садовае
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Насельніцтва — 6530 чалавек (2010).

Заснаванае ў 1849 годзе.

Гісторыя рэдагаваць

Заснаванае ў 1849 годзе. Заснаваньне сяла зьвязанае з палітыкаю засяленьня Калмыцкіх стэпаў прыхаднямі для абслугоўваньня трактаў i ўтрыманьня паштовых станцыяў, прыцягненьня да аселага ладу жыцьця мясцовага калмыцкага насельніцтва і магчымасьці праваслаўным місіянэрам прапаведаваць хрысьціянства сярод калмыкаў, што вызнавалі будызм.

30 сьнежня 1846 року імпэратар Мікалай Першы выдаў імянны загад: «Пра засяленьне дарогаў на калмыцкіх землях Астраханскае ґубэрні», адносна спосабу засяленьня калмыкамі станцыяў па трактах — дарогах Калмыцкага стэпу і, разам з тым, засяленьня ў кожнай з гэтых станцыяў вядомае колькасьці сямействаў расейскіх прыгонных і дзяржаўных сялянаў, для абслугоўваньня паштовых трактаў і станцыяў на гэтых трактах. Калі калмыкі выказвалі жаданьне сяліцца ў станцыях, то ім выдавалася грашовая дапамога з адначасовым дазволам карыстацца ўлуснымі пашамі. Памер пашы, якая давалася аселаму калмыку, залежыў ад яго стану. Наёнам выдавалася 1500 дзясяткаў на душу ягонае сям’і, аймачным уладаром — па 400 дзясяткаў, безаймачным — па 200 дзясяткаў, а калмыкам-просталюдам і расейскім сялянам — па 30 дзясяткаў. Загадам мелася засяліць калмыцкім і расейскім насельніцтвам 44 станцыяў, у тым ліку станцыю Садовую, на калмыцкіх землях дараваных раней нашчадкам роду Шчарбініных. Паводле загада належыла адводзіць на кожнага пасяленца — расейскага сяляніна ды калмыка — просталюдзіна 30 дзясяткаў зямлі і адну пятую частку на запас. Вылучаная зямля мелася падавацца заселеным калмыкам у вечнае карыстаньне, апроч таго, за імі захоўвалася права ўдзелу ў пасьце быдла на агульных землях, адведзеных улусам[3].

Прызвычаіць калмыцкае насельніцтва да аселасьці не атрымлівалася і Міністэрства дзяржаўных маёмасьцяў 28 лютага 1850 року зрабіла загад галоўнаму апекавальніку пра адшуканьне неабходнага перасяленчага кантынґенту ў названыя станцыі. Галоўны апекавальнік зьвярнуўся да Харкаўскае, Варонескую ды Тамбоўскую палаты з праханьнем аб’явіць сялянцам пра змогу перасяліцца ў калмыцкія стэпы[2].

Станцыя Садовая згаданая ў Сьпісе населеных месцаў Астраханскае ґубэрні за 1859 рок. У 1859 року на станцыі Садовае налічвалася 101 двораў, меўся праваслаўны малітвены дом, усяго мешкала 788 мешканцаў[3].

У хадзе рэалізацыі Інструкцыі 1846 року пра засяленьне дарогаў, што праходзілі праз Калмыцкі стэп Астраханскае ґубэрні, было створанае Тундутоўскае воласнае кіраваньне, у склад якога ўваходзілі селішчы Тундутоўска, Садоўскае, Пладавіценскае, Цацынскае.

Пасьля Лютаўскае рэвалюцыі ў 1917 годзе воласнае кіраваньне было скасаванае.

Падчас Нямецка-савецкае вайны ў хадзе нямецкага наступу ўлетку 1942 року сяло было акупаванае, аднак у сярэдзіне жніўня 1942 року лінія фронту стабілізавалася па лініі Малыя Дзярбеты — Ханата — возера Сарпа — радхаз Сарпінскі. У выніку сяло апынулася ў прыфрантавой пруге. Выведцы 91-е стралковае дывізіі ПСЧА атрымалася ўсталяваць кантакты зь мешканцамі Садовага, якія перадавалі ім інфармацыі выведчага характару[4].

З 29 верасьня па 4 кастрычніка 1942 року за Садовае вёў баі зводны армейскі атрад 51-е арміі пад кіраўніцтвам палкоўніка Е. Ф. Макарчука (852-і стралковы полк, узмоцнены адзіным батальёнам 91-е стралковое дывізіі ды дывізіёнам рэактыўнае артылерыі), у гэтых баях нямецка-румынскія войскі згубілі да 3 тыс. вайсковаслужбоўцаў і значная колькасьць тэхнікі[5].

Уначы 6 лістапада 1942 году ґрупа начных бамбавікоў У-2 атакавала румынскі штаб у Садовым, у тыяў жа час перайшоў у наступ вольны атрад 91-е стралковое дывізіі (стралковы батальён, выведрота, кавалерыйскі эскадрон, артылерыйская батарэя і 5 танкаў) пад кіраваньнем паклоўніка Л. М. Пакроўскага. У выніку апэрацыі Садовае было адбітае, але 9 лістапада 1942 савецкія войскі былі вымушаныя адступіць на папярэднія пазыцыі. 19 лістапада 1942 року савецкія войскі перайшлі ў наступ пад Сталінградам, у ноч на 20 лістапада 1942 року сапёры 91-е стралковае дывізіі ПСЧА таемна зрабілі праходы ў мінных палях і драцяных загародах на пярэднім краі і на досьвітку 20 лістапада 1942 року дывізія распачала атаку, падчас якое Садовае было вызваленае[4].

У 2000 і 2001 роках у Садовым было некалькі міжэтнічных канфліктаў між мясцовым калмыцкім насельніцтвам і прадстаўнікамі каўкаскіх народаў. 29 жніўня 2005 року ў сяле ўладамі быў разбураны пазапраўны будаваны мячэт[6].

Фізыка-ґеаґрафічная характарыстыка рэдагаваць

Сяло месьціцца ў рубежы Эрґенінскага ўзвышша, што ё часткаю Ўсходне-Эўрапейскае раўніны, на правым беразе ракі Зяльмень. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — 32 м[7]. Агульны ўхіл мясцовасьці з поўдня на поўнач. Рэльеф мясцовасьці — халміста-раўніны, моцна разьдзелены бэлькамі і ярамі. У навакольлях маюцца полеахоўныя лесапалосы[8]. Распаўсюджаныя глебы каштанавыя саланцаватыя й саланчаковыя ды саланцы (аўтаморфныя)[9]

Клімат

Клімат умераны кантынэнтальны (паводле клясыфікацыі кліматаў Кёпэна — Dfa), зь сьпякотным і засушлівым летам і адносна халоднаю і маласьнежнаю зімою. Сярэднерочная тэмпэратура паветра станоўчая і складае + 9,0 °C, шматрокавая норма ападкаў — 334 мм. Цягам року колькасьць выпадаючых ападкаў разьмеркаванае адносна раўнамерна: найменшая колькасьць ападкаў выпадае ў кастрычніку (21 мм), найвялікшая — у чэрвені (37 мм)[7].

  Кліматычныя зьвесткі для Садовага  
Паказьнік Сту Лют Сак Кра Тра Чэр Ліп Жні Вер Кас Ліс Сьн Год
Сярэдні максымум t, °C −6,6 −3,1 2,8 15,4 23,5 28,4 30,9 29,5 22,5 13,4 4,6 −0,4 13,7
Сярэдняя t, °C −6,6 −6,6 −0,9 10,0 17,4 22,3 24,7 23,3 16,7 8,8 1,5 −3 9,0
Сярэдні мінімум t, °C −9,7 −10 −4,6 4,6 11,4 16,2 18,6 17,2 11,0 4,3 −1,5 −5,6 4,3
Норма ападкаў, мм 29 23 22 22 34 37 34 31 25 21 32 34 334
Крыніца: [1]
Часавы пас

Сяло Садовае, як і ўся Рэспубліка Калмыкія, месьціцца ў часавым пасе МСК (маскоўскі час). Зрух часу адносна UTC складае +3:00.

Насельніцтва рэдагаваць

Дынаміка колькасьці насельніцтва

1859[3] 1897[10] 1900[11] 1904[12] 1908[13] 1914[14]
788 1506 2405 2716 3064 3837

Сяло Садовае — трэці па колькасьці насельніцтва сельскі населены пункт Калмыкіі (пасьля Троіцкага ды Яшкулі).

Нацыянальны склад

Паводле вынікаў перапісу 2002 року большасьць насельніцтва пасёлку складалі расейцы (77 %)[15]

Сацыяльная інфраструктура рэдагаваць

Мэдычнае абслугоўваньне забясьпечвае Сарпінская цэнтральная раённая лякарня, што месьціцца ў сяле Садовым[16].

Транспарт рэдагаваць

 
Колішняя аўтастанцыя

Па аўтамабільнай дарозе адлегласьць да сталіцы Калмыкіі места Эліста складае 170 км, да найбліжэйшага места Валгаграду Валгаградзкае вобласьці — 120 км[17]. Да сяла маецца асфальтаваны пад’езд ад фэдэральнае аўтадарогі Валгаград — Эліста M6 (4 км).

У цяперашні час не існуе простых рэйсавых зносінаў між вёскаю і сталіцаю Калмыкіі. Аўтобусная станцыя не працуе. Кантрольна-дыспэтчарскі пункт праходзілага міжмескага транспарту месьціцца ў кінатэатры «Спадарожнік». Злучэньне паміж Садовым і Элістою ў цяперашні час ажыцьцяўляецца міжмескім рэйсавым аўтобусам Эліста — Валгаград, або прыватнымі перавозьнікамі.

Вядомыя рэдагаваць

Крыніцы рэдагаваць

  1. ^ МСУ поселений Администрация Сарпинского РМО
  2. ^ 3. Крестьянская колонизация Калмыкии и отношение к ней царского правительства. " Сайт об Истории Калмыкии
  3. ^ а б ГПИБ | [Вып. 2] : Астраханская губерния : [... по сведениям 1859 года]. - 1861
  4. ^ а б генерал-майор Н. В. Калинин. Это в сердце моем навсегда. М., Воениздат, 1967. стр.101-109
  5. ^ К. Н. Максимов. Бои на южном фасе Сталинградского внешнего оборонительного обвода // "Известия Волгоградского государственного педагогического университета", № 3 (98), 2015. стр.232-237
  6. ^ В Калмыкии снесена строящаяся мечеть
  7. ^ а б Climat: Садовое — Diagramme climatique, Courbe de température, Table climatique — Climate-Data.org
  8. ^ Карты Генштаба L-38 (А) 1:100000. Республика Калмыкия и Ростовская область.
  9. ^ Почвенная карта России
  10. ^ Памятная книжка Астраханской губернии на 1900 год : год 17-й / изд. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Тип. Губ. правл., 1900. - 376 с. Справочные сведения. Кол. 44
  11. ^ Памятная книжка Астраханской губернии на 1900 год : год 17-й / изд. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Тип. Губ. правл., 1900. - 376 с. Справочные сведения. Кол. 33
  12. ^ Вся Астрахань и весь Астраханский край. Памятная книжка Астраханской губернии на 1905 год : 22-й год издания / Изд. Астрахан. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Паровая губ. тип., 1904. - 603 с. (Справочный отдел. Административное деление губернии)
  13. ^ Вся Астрахань и весь Астраханский край. Памятная книжка Астраханской губернии на 1908 год / Изд. Астрах. ГСК. - Астрахань: Пар. губ. тип.: 1908. - XX стб., [16] c., 374, 252 стб. + [1] л. доп., [20] л. рекл. объявл.
  14. ^ Вся Астрахань и весь Астраханский край. Памятная книжка Астраханской губернии на 1914 год : 31-й год изд. / Изд. Астрахан. Губ. Стат. Комитета . - Астрахань: Тип. Губ. правл., 1914. - 479 с. (Административное деление губернии. Список важнейших населённых пунктов...)
  15. ^ Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России»
  16. ^ Бюджетное учреждение Республики Калмыкия «Сарпинская Районная Больница» Праверана 2015-06-01 г. Архіўная копія ад 2015-06-01 г.
  17. ^ Адлегласьці між населенымі пунктамі прыведзеныя паводле Яндекс.Карты
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Садовае_(Калмыкія)&oldid=2469655»