Сабака
Саба́ка (па-лацінску: Canis lupus f. familiaris) — прыручаны падвід ваўка звычайнага (лац. Canis lupus) з атраду драпежных. Верагодна, быў прыручаны ўжо 15 000 год таму, што робіць гэтую жывёлу першай адамашненай чалавекам[1]. Першыя археалягічныя зьвесткі сустракаюцца ў Турэччыне (9500 да н. э.) і ў Шатляндыі (7500 да н. э.). Сабакі сустракаюцца на эгіпецкіх і мэсапатамскіх малюнках (3000—2000 да н. э.). Сабака і шэры воўк ёсьць зьвязанымі паміж сабой, то бок зьяўляюцца сястрынскімі групамі[2][3][1], аднак сучасныя воўкі ня цесна зьвязаныя з тымі ваўкамі, якія былі ўпершыню адамашнены чалавекам[1]. З гэтага вынікае, што непасрэдны продак сабакі зьяўляецца вымерлым[4].
| Сабака свойскі | |
 | |
| Клясыфікацыя | |
|---|---|
| Царства | Жывёлы |
| Тып | Хордавыя |
| Кляса | Сысуны |
| Сямейства | Сабачыя |
| Род | Ваўкі |
| Від | Шэры воўк |
| Падвід | Сабака свойскі |
| Бінамінальная намэнклятура | |
| Canis lupus familiaris | |
Тэставаньне мітахандральнай ДНК паказвае, што эвалюцыйны раскол паміж сабакамі і ваўкамі адбыўся каля 100 тысяч гадоў таму. Сабака хутка стала незаменнай ва ўсіх сусьветных культурах і была вельмі каштоўнай у раньніх пасяленьнях чалавека. У прыватнасьці, яны лічыцца, што без сабакі пасьпяховая эміграцыя праз Бэрынгаў праліў ня магла быць магчымай. Сабакі робяць шмат відаў працы для людзей, як то паляваньне, ахова, служба паліцыі і войску, таксама сабакі могуць прыглядаць за статкам буйной рагатай жывёлы, дапамагаюць інвалідам. Гэтая шматграннасьць, большая, чым практычна у любой іншай жывёлы, вядомай чалавецтву, дала сабаку мянушку «лепшага сябра чалавека». Паводле ацэнак, у 2015 годзе на плянэце жыло каля 525 мільёнаў сабак[5].
Дзякуючы сэлекцыі былі выведзены сотні розных заводаў, і цяпер выяўляюцца больш паводніцкія і марфалягічныя адрозьненьні паміж сабакамі розных заводаў, чым у любых іншых наземных сысуноў. Напрыклад, вышыня ў карку можа вар’іравацца ад некалькіх сантымэтраў, як у чыхуахуа, да амаль мэтру, як у ірляндзкага ваўкару і нямецкага догу. Колер жывёлы вагаецца ад белага да чорнага, уключаючы сьветла-жоўты, шэры, карычневы з самымі рознымі адценьнямі.
Як і іхнія продкі ваўкі, сабакі ёсьць сацыяльнымі жывёламі, якія звыклі жыць зграямі зь яскрава выражанай герархіяй. Сабакі, якія жывуць зь людзямі, уважаюць свайго гаспадара як чальца сваёй зграі і свайго адзінага ўладара.
Заводы рэдагаваць
- Асноўны артыкул: Заводы сабакаў
У працэсе супольнага жыцьця людзей і сабакаў былі выведзеныя розныя заводы сабакаў, прызначаныя для выкананьня пэўных патрэбаў чалавека, адрозныя паводле прызначэньня, афарбоўцы, памераў.
Паводле FCI рэдагаваць
- Асноўны артыкул: Міжнародная кіналягічная фэдэрацыя
Міжнародная кіналягічная фэдэрацыя (FCI) ў цяперашні час вызначае болей за 500 сабачых заводаў розных памераў, прапорцыяў, якасьці поўсьці і вагі.
- I — аўчуганы, пастухоўскія заводы і ганчакі
- II — пінчары, шнаўцэры, маласоідныя і швайцарскія горныя заводы
- III — тэр’еры
- IV — таксы
- V — шпіцы і г. зв. прымітыўныя заводы
- VI — паляўнічыя заводы
- VII — выжлы
- VIII — сьледавыя, вышуковыя і водаплаўныя сабакі
- IX — грамадзка-карысныя заводы
- X — харты
- N — нявызначаныя заводы
Паводле UCI рэдагаваць
- Асноўны артыкул: Міжнароднае аб’яднаньне клюбаў сабакагадоўцаў
Глядзіце таксама рэдагаваць
Крыніцы рэдагаваць
- ^ а б в Larson G, Bradley DG (2014). «How Much Is That in Dog Years? The Advent of Canine Population Genomics». PLOS Genetics. 10 (1): e1004093. DOI:10.1371/journal.pgen.1004093]. PMC 3894154. PMID 24453989.
- ^ Vila, C. (1997). «Multiple and ancient origins of the domestic dog». Science. 276 (5319). — С. 1687—1689. DOI:10.1126/science.276.5319.1687. PMID 9180076.
- ^ Freedman, Adam H.; Gronau, Ilan; Schweizer, Rena M.; Ortega-Del Vecchyo, Diego; Han, Eunjung; Silva, Pedro M.; Galaverni, Marco; Fan, Zhenxin; Marx, Peter; Lorente-Galdos, Belen; Beale, Holly; Ramirez, Oscar; Hormozdiari, Farhad; Alkan, Can; Vilà, Carles; Squire, Kevin; Geffen, Eli; Kusak, Josip; Boyko, Adam R.; Parker, Heidi G.; Lee, Clarence; Tadigotla, Vasisht; Siepel, Adam; Bustamante, Carlos D.; Harkins, Timothy T.; Nelson, Stanley F.; Ostrander, Elaine A.; Marques-Bonet, Tomas; Wayne, Robert K.; Novembre, John (16 January 2014). «Genome Sequencing Highlights Genes Under Selection and the Dynamic Early History of Dogs». PLOS Genetics. 10 (1): e1004016. — DOI:10.1371/journal.pgen.1004016]. PMC 3894170. PMID 24453982.
- ^ vonHoldt, Bridgett M.; Driscoll, Carlos A. (2016). «3-Origins of the dog:Genetic insights into dog domestication». In James Serpell (ed.). The Domestic Dog: Its Evolution, Behavior and Interactions with People (2 ed.). Cambridge University Press. — С. 22—41. — ISBN 978-1-107-02414-4.
- ^ «How Many Dogs Are There in the World?» Psychology Today.
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
- Паходжаньне сабакаў. BBC. (анг.)
- Сабакі ў старажытным сьвеце. Ancient History Encyclopedia. (анг.)
 |
Гэта — накід артыкула па заалёгіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |