Ліўская мова
Лі́ўская мо́ва (па-ліўску: līvõ kēļ) — мова народу ліваў, які жыве на паўночным узьбярэжжы латыскага рэґіёну Курзэмэ. Гістарычна зьяўлялася размоўнай мовай ліваў, але ў цяперашні час амаль не ўжываецца. Цяпер вывучаецца нешматлікімі энтузіястамі на моўных факультэтах ВНУ Латвіі ды Эстоніі.
| Ліўская мова | |
| līvõ kēļ, rāndakēļ | |
 | |
| Ужываецца ў | Латвіі (колішні арэал) |
|---|---|
| Рэгіён | Курзэмэ (паўночнае ўзьбярэжжа) |
| Колькасьць карыстальнікаў | 10-30 чал. |
| Клясыфікацыя | Уральская сям’я |
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | — |
| Рэгулюецца | — |
| Статус: | 9 згаслы[d][1] |
| Пісьмо | лацінскае пісьмо |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2(Б) | liv |
| ISO 639-2(Т) | liv |
| ISO 639-3 | liv |
| SIL | — |
Гісторыя зьнікненьня
рэдагавацьБольшасьць сучасных ліваў зазнала летызацыю (пераход на латыскую мову) і расеізацыю. Сярод 179 ліваў[2]. па стане на 2011 год 92% сваёй роднай мовай назвалі латыскую, 8% — расейскую. Па стане на 2010 год 10 чал.[3] у той ці іншай ступені ведалі ліўскую мову, яшчэ 400 займаліся яе вывучэньнем.
Апошні носьбіт ліўскае мовы, для каго яна была роднай — Віктарс Бэртальдс (лат. Viktors Bertholds) — памёр у 2009 годзе.
Асноўная характарыстыка
рэдагавацьНайбліжэйшымі паводле ступені сваяцтва да ліўскае мовы зьяўляюцца эстонская, водзкая, вэпская, карэльская і фінская мовы.
Ліўская мова падзяляецца на два дыялекты:
Пісьмовасьць
рэдагавацьАльфабэт ліўскае мовы базуецца на лацінскай аснове і зьмяшчае ў сабе элемэнты латыскага й эстонскага альфабэту. У 2005 годзе былі зацьверджаны правілы ліўскае артаґрафіі.
Ліўскі альфабэт
рэдагаваць| А а | Ā ā | Ä ä | Ǟ ǟ | B b | D d | Ḑ ḑ |
| E e | Ē ē | F f | G g | H h | I i | Ī ī |
| J j | K k | L l | Ļ ļ | M m | N n | Ņ ņ |
| O o | Ō ō | Ȯ ȯ | Ȱ ȱ | Ö ö | Ȫ ȫ | Õ õ |
| Ȭ ȭ | P p | R r | Ŗ ŗ | S s | Š š | T t |
| Ț ț | U u | Ū ū | Y y | Ȳ ȳ | V v | Z z |
| Ž ž | ||||||
Гісторыя мовы
рэдагавацьМіґраваўшыя ў Прыбалтыку фіна-вугорскія плямёны жылі ў гэтых мясьцінах задоўга да прыходу балта-славянскіх плямёнаў (продкаў сучасных латышоў, летувісаў і латґальцаў). Традыцыйна ў навуцы прынята лічыць, што фіна-вугорскія мовы мелі распаўсюджаньне ў рэґіёне ўжо ў 9000 г. да н. э. Балцкія плямёны, што прыйшлі ў Прыбалтыку з поўдня прыкладна ў 2000—1500 г. да н. э., пачалі доўгі працэс адцясьненьня фіна-вуграў на поўнач Прыбалтыкі і іх асыміляцыі. Нягледзячы на гэта, сьляды былых моваў фіна-вугорскага насельніцтва Латвіі вельмі часта і зараз знаходзяцца ў мясцовай тапаніміцы (асабліва Курзэмэ), а таксама ў якасьці субстрата ў латыскай мове.
Часта ўжывальныя фразы і словы па-ліўску
рэдагаваць| Па-ліўску | Прыкладнае прачытаньне | Па-беларуску |
|---|---|---|
| Tēriņtš! | Тэ:ріньтш! | Вітаю! |
| Jõvvõ sīemnaigõ! | Йыввы сі:эмнайґы! | Смачна есьці! |
| Jõvā ūomõg! | Йыва: у:омыґ! | Добрае раніцы! |
| Jõvā pǟva! | Йыва: пя:ва! | Добры дзень! |
| Tienū! | Тіэну:! | Дзякуй! |
| Vȯndzist Ūdāigastõ! | Вундзіст У:да:йґасты! | Шчасьлівага Новага году! |
| kȭlmä | Кы:лмя | Паміраць |
| ikš | Ікш | Адзін |
| kakš | Какш | Два |
| kuolm | Куолм | Тры |
| nēļa | Нэ:ля | Чатыры |
| vīž | Ві:ж | Пяць |
| kūž | Ку:ж | Шэсьць |
| seis | Сэйс | Сем |
| kōdõks | Ко:дыкс | Восем |
| īdõks | І:дыкс | Дзевяць |
| kim | Кім | Дзесяць |
Статус
рэдагавацьУ 1991 годзе латыскі ўрад афіцыйна прызнаў ліўскую мову другой аўтахтоннай (карэннай) мовай нароўні з латыскай.
Глядзіце таксама
рэдагаваць| Вікіпэдыя ў інкубатары мае вэрсію Ліўская мовай ліўскай |
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ^ Разьмеркаваньне насельніцтва Латвійскае Рэспублікі па нацыянальным саставе і дзяржаўнай прыналежнасьці на 01.07.2011.(недаступная спасылка) (лат.)
- ^ https://web.archive.org/web/20141205155154/http://valoda.lv/Petijumi/Libiesi_44_atbildes/mid_613%7B%7Bref-lv%7D%7D
- ^ https://web.archive.org/web/20160304123303/http://www.livones.lv/libiesi/norises/?raksts=435%7B%7Bref-lv%7D%7D