Лідзія Койдула

	Лідзія Койдула
	Lydia Koidula
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Лідзія Эміліе Флярэнтыне Янсэн
Псэўданімы	Лідзія Койдула
Нарадзілася	12 (24) сьнежня 1843; Вяндра, Пярнускі павет, Ліфляндзкая губэрня
Памерла	30 ліпеня (11 жніўня) 1886 (42 гады); Кранштат
Пахаваная	Лясныя могілкі;
Бацькі	Ёхан Вальдэмар Янсен[d]
Сужэнец	Eduard Michelson[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэзія, проза, пераклады, драматургія
Мова	нямецкая, эстонская мова і расейская мова
	Лідзія Койдула ў Вікісховішчы

Лі́дзія Ко́йдула (па-эстонску: Lydia Koidula), сапраўднае імя Лідзія Эміліе Флярэнтыне Я́нсэн (па-эстонску: Lydia Emilie Florentine Jannsen; 24 сьнежня [ст. ст. 12 сьнежня] 1843, Вяндра, Пярнускі павет, Ліфляндзкая губэрня — 11 жніўня [ст. ст. 30 ліпеня] 1886, Кранштат, Расейская імпэрыя) — эстонская паэтка, празаік, заснавальніца эстонскай драматургіі. Мянушку «Койдула» (па-эстонску: «Золкавая») Лідзіі даў пісьменьнік Карл Робэрт Якабсан. Часта пісьменьніцу называюць таксама «Койдулаўлік» — «Сьпявачка сьвітаньня».

Жыцьцяпіс

Дачка журналіста і асьветніка Ёгана Вальдэмара Янсэна, Лідзія са школьнай пары дапамагала бацьку ў выданьні газэты «Пярнускі паштальён» (па-эстонску: «Perno postimees») — рабіла пераклады, адаптавала мастацкія творы і да т. п. У той самы час напісаныя й ейныя першыя вершы, сьпярша нямецкай мовай.

Менавіта ў газэтнай працы Койдула сустракалася са шматлікімі грамадзкімі дзеячамі абуджанага ў сярэдзіне XIX стагодзьдзя нацыянальнага руху, пад іхнім уплывам зарадзіліся ейныя погляды і перакананьні. У другой палове 1860-х Койдула стала папулярнай паэткай, аўтаркай грамадзкіх і патрыятычных твораў.

Узяўшы ў 1873 року шлюб з урачом Э. Міхельсонам, Койдула была вымушаная жыць у Кранштаце, дзе ейны муж служыў вайсковым лекарам. І хоці Койдула часта наведвала Эстонію, усё ж балюча ўспрымала разьвітаньне з радзімай. Яна заўчасна памерла ў Кранштаце праз хваробу малочнай залозы. На 60-я ўгодкі сьмерці ейны прах быў перавезены ў Эстонію і перапахаваны на талінскіх могілках Мэтсакальмісту.

Творчасьць

Мэмарыяльны камень у гонар Лідзіі Койдулы ў роднай Вяндры

Помнік Лідзіі Койдуле ў Пярну (1929)

У гісторыі эстонскай літаратуры Койдула пакінула заўважны сьлед найперш у паэзіі. Ейная патрыятычная лірыка апынулася ў найвышэйшай ступені актуальнай для абуджэньня эстонскага народу, і Койдулу як выказьніцу народных пачуцьцяў сталі называць «Салавей зь берагоў Эмайыгі» (па-эстонску: Emajõe ööbik) (так зваўся зборнік ейных вершаў 1867 року). Большасьць ейных твораў носіць рамантычны характар: палкае спачуваньне бедам і крыўдам эстонскага народу, любоў да радзімы і хаты, памкненьне неяк дапамагчы сваім суайчыньнікам і палегчыць іхні лёс.

У кранштацкі пэрыяд у паэзіі Койдулы пераважаюць элегічныя вершы, прыродная і любоўная лірыка. Рупліва працуючы над тэхнікай вершу, яна пракладала дарогу паэтам наступных пакаленьняў. Да асноўных пераваг паэзіі Койдулы адносяцца яскравасьць і эмацыйнасьць.

Койдула працавала і ў прозе, збольшага для газэтаў — прыстасоўвала творы іншых аўтараў для эстонскага чытача, рабіла адвольныя пераклады.

Новае слова Койдула прамовіла і ў эстонскай драматургіі: першая камэдыя «Пляменьнік з Саарэмаа» (па-эстонску: Saaremaa onupoeg, 1870) была напісаная па сюжэце нямецкага драматурга Т. Кернэра, аднак ужо наступныя камэдыі Койдулы былі цалкам аўтэнтычныя — «Сватушкі» (эст. Kosjakased або Maret ja Miina, 1870) і «Гэткі мульк, або Сто вак солі» (эст. Säärane mulk, 1872). З камэдыяў Койдулы пачаў сваё існаваньне эстонскі тэатар.

Памяць

Кароткае, пладавітае і поўнае драматызму жыцьцё Койдулы, ейная папулярнасьць сярод чытачоў свайго часу, ейнае месца ў эстонскім грамадзтве, нязвыклае для жанчыны ў XIX стагодзьдзі, актыўны ўдзел ва ўсіх культурных пачынаньнях паступова ператварылі імя Койдулы ў легенду. Ёй і ейнай сям’і прысьвечаныя некалькі літаратурных твораў — «Гадзіна на крэсьле, якое круціцца» Яана Кроса, «Гадзіна духаў на вуліцы Янсэна» М. Унта, «Вірускі сьпявак і Койдула» А. Ундла-Пылдмяэ, «Той вясною ў Тарту» Т. Тувікесе і інш.; ёй прысьвечаныя дзясяткі вершаў вядомых эстонскіх паэтаў; на словы ейных вершаў складзена мноства песьняў.

У Пярну дзейнічае мэмарыяльны музэй і адкрыты помнік Койдуле. На сьцяне хаты, дзе Лідзія Койдула жыла ў Кранштаце, усталяваная мэмарыяльная дошка^[3].

Дадатковыя зьвесткі

На словы аднаго зь вершаў Лідзіі Койдулы «Мая айчына — маё каханьне» (па-эстонску: «Mu Isamaa on minu arm») эстонскі кампазытар Густаў Эрнэсакс (па-эстонску: Gustav Ernesaks) напісаў музыку. Гэтая песьня сталася неафіцыйным гімнам Эстоніі.
На банкноце 100 эстонскіх кронаў з аднаго боку была выяўленая Лідзія Койдула з салаўём, зь іншага напісаны куплет зь ейнага вершу.

Silla otsad ühendatud,
Kandes ühte isamaad,
Tõe templiks pühendatud…
Nägu — millal tõeks saad?!

Эстонская 100-кронавая банкнота
Выява Лідзіі Койдулы	Радкі зь вершу Лідзіі Койдулы

Крыніцы

^ ^а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (фр.): плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
^ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (фр.): плятформа адкрытых зьвестак — 2011.
^ Койдула(Koidula) Лидия(Янзен Лидия Эмилие Флорентине) (рас.) Сайт Натальи Лайдинен Праверана 24 лютага 2013 г.

Літаратура

«Кто есть Кто в культуре Эстонии», состав и подготовка текста «Авенариус» 1996 г.

[_c28c7093eff79a20-1] а ^б Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (фр.): плятформа адкрытых зьвестак — 2011.

[_cd641f5107db540c-2] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (фр.): плятформа адкрытых зьвестак — 2011.

[3] Койдула(Koidula) Лидия(Янзен Лидия Эмилие Флорентине) (рас.) Сайт Натальи Лайдинен Праверана 24 лютага 2013 г.

[1]

[2]

[3]