Багародзіца (гімн)

гімн Вялікага Княства Літоўскага

«Багаро́дзіца» — гімн Вялікага Княства Літоўскага ў XIV—XVIII стагодзьдзях і найстарэйшы беларускі рэлігійны гімн. З XV ст. зваўся таксама «Песьняй Айчыны» і лічыўся ўжо старадаўнім. Сьпяваўся пры каранацыях, прыдворных цырымоніях і іншых урачыстасьцях, войскам перад бітвамі, пры асьвячэньні мошчаў сьвятых, на пахаваньнях дзяржаўных асобаў[1].

Гімны Беларусі
Багародзіца (XIV—XVIII стагодзьдзі)
Пагоня Гімн БНР (1919)
Гімн БССР (1955—1991)
Пагоня Гімн Беларусі (1991—2002)
Мы, беларусы (з 2002 году)
Іншыя гімны:
Магутны Божа (духоўны гімн, 1943)
Беларуская Марсэльеза (рэвалюцыйная песьня, 1906)
«Багародзіца», рукапіс з 1407 г.

Гісторыя

рэдагаваць
 
«Багародзіца» ў Першым Статуце ВКЛ, 1529 г.

«Багародзіцу» адносяць да гімнаў, а не да малітваў, на падставе наяўнасьці вершаванага тэксту. Найстарэйшы запіс тэксту з мэлёдыяй зроблены ў 1407 годзе. У Вялікім Княстве Літоўскім тэксты «Багародзіцы» зьмяшчаліся ў многіх пашыраных рукапісах і друкаваных выданьнях, ад так званага «Статуту Яна Ласкага» (1506) да «Volumina legum» (1732). У XVI ст. зьявіўся пераклад на лацінскую мову. Існуе шаснаццаць нотных запісаў «Багародзіцы», зробленых у XV—XVIII стагодзьдзях.

На вялікай дзяржаўнай харугве Вялікага Княства Літоўскага з аднаго боку была выява Пагоні, а з другога — выява Багародзіцы[2][3]. Улічваючы, што з другой паловы XIII ст. выява Багародзіцы была гербам Полацкага княства, можна меркаваць запазычаньне Вялікім Княствам Літоўскім гэтага герба, а магчыма, і гімна «Багародзіца», ад Полацку.

На падставе моўных дасьледаваньняў прыкладна вызначаюць тэрмін узьнікненьня гімну — сярэдзіна XIV ст., аднак ужытыя ў тэксьце архаізмы кажуць пра значна ранейшае датаваньне гэтага твору (нават да XIII ст.). «Багародзіца» лічыцца арыгінальным творам, дасьледнікі не адшукалі адпаведнікаў у грэцкай, лацінскай, чэскай і нямецкай літаратуры.

Упершыню ў крыніцах «Багародзіца» ўпамінаецца Янам Длугашам, у сваёй «Хроніцы» ён распавядае, што ў пачатку бітвы пад Грунвальдам літоўска-польскае войска засьпявала «Багародзіцу» і зь дзідамі рушыла на ворага[4].

У канцы XIV ст. «Багародзіца» разам зь Ягайлам і яго атачэньнем трапіла ў Каралеўства Польскае. У XV ст. гімн ўжо атрымаў шырокую вядомасьць ў Польшчы, пазьней стаў вайсковым і рэлігійным гімнам Рэчы Паспалітай. Некаторыя дасьледнікі лічаць, што «Багародзіца» была ўласным каранацыйным гімнам Ягелонаў. Пазьней тэкст «Багародзіцы» дапоўнілі дадатковымі радкамі.

Мэлёдыя Багародзіцы набліжаецца да мэлёдый грыгарыянскага харалу; запісаны нотамі-нэўмамі на пяцілініі, у ключы ФА, у малай актаве, такім чынам, прызначаецца да выкананьня мужчынскім хорам ва ўнісон або голасам. Танальна мэлёдыя належыць да 1. грыгарыянскага тону. Тэкст з манускрыпту з 1407 году ёсьць першым (найранейшым) вядомым сёньня вершаваным запісам польскай мовы. У 1529 годзе тэкст «Багародзіцы» на беларускай мове зьмясьцілі ў першай рэдакцыі Статуту Вялікага Княства Літоўскага[5].

Арыгінальны тэкст (1407)

рэдагаваць
Bogurodzica, dziewica
Bogiem sławiena Maryja
Twego syna, Gospodzina,
Matko zwolena Maryja
Zyszczy nam Spuści nam. Kyrieleison.
Twego dzela krzciciela, Bożycze
Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt
Po żywocie rajski przebyt.
Kyrieleison.
  1. ^ Славянамоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага XVI—XVIII стст. — Менск, 2011.
  2. ^ Вячорка В. Чаму дзяржаўным гімнам БНР стаў ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі»?, Радыё Свабода, 23 сакавіка 2019 г.
  3. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 96.
  4. ^ Арлоў У. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае. — KALLIGRAM, 2012. С. 101.
  5. ^ Несцерава Г. Ці спявалі мы Багародзіцу? // Лідскі Летапісец. № 3—4 (27—28), 2004.

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць