Аляксандраў-Куяўскі

	Аляксандраў-Куяўскі
Дата заснаваньня:	1834
Краіна:	Польшча
Плошча:	7,23 км²;
Насельніцтва:	▲11 910 чал. (31 сьнежня 2021);
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 54
Паштовы індэкс:	87-700, 87-712
Нумарны знак:	CAL
Геаграфічныя каардынаты:	52°52′35″ пн. ш. 18°41′36″ у. д. / 52.87639° пн. ш. 18.69333° у. д.Каардынаты: 52°52′35″ пн. ш. 18°41′36″ у. д. / 52.87639° пн. ш. 18.69333° у. д.
	Аляксандраў-Куяўскі на мапе Польшчы Аляксандраў-Куяўскі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.aleksandrowkujawski.pl

Алякса́ндраў-Куя́ўскі (па-польску: Aleksandrów Kujawski) — места ў цэнтральнай Польшчы, адміністрацыйны цэнтар Аляксандраўскага павету Куяўска-Паморскага ваяводзтва. Насельніцтва — 12 тысячаў чалавек (2021), плошча — 7,23 км².

Геаграфія

Места разьмешчанае на краі Інаўроцлаўскай раўніны. Плоошча 7,23 км²^[2].

У 1975—1998 роках места адміністрацыйна належала да Ўлацлаўскага ваяводзтва.

Мінуўшчына

Палацавы комплекс сям’і Траяноўскіх 1864 року

Аляксандрава заснаванае ў 1834 року за расейскім часам, названае ў гонар польскага шляхціча Аляксандра Сумінскага, уласьніка маёнтку, зь якога быў вылучаны фальварак Аляксандрава.

Першым часам у Аляксандраве пражывалі сельскія працаўнікі. Інтэнсіўнае разьвіцьцё пачалося з пачатку будаўніцтва Варшаўска-Быдгаскай чыгункі. У 1870 і 1900 роках адбылося ўзбуйненьне чыгуначнай станцыі. Паводле зьвестак перапісу 1897 року ў вёсцы пражывалі 2840 чалавек, сярод іх большасьць каталікоў, але былі й прадстаўнікі праваслаўнага, эвангельскага і жыдоўскага вызнаньняў. У 1877 тут збудаваная праваслаўная царква(d), куды прыяжджаў сьвятар з Улацлаўку.

У 1879 року ў Аляксандраве адбылася сустрэча імпэратараў Аляксандра II і Вільгельма I.

У 1880 атрыманы дазвол на будаўніцтва рыма-каталіцкай капліцы. Будаўніцтва сьвятыні(d) скончылася ў 1886 року.

З пачаткам Першай сусьветнай вайны большасьць расейскіх чыноўнікаў зьехалі перад нямецкім наступам. У часе нямецкага абстрэлу царква была пашкоджаная, сродкаў на яе аднаўленьне не знайшлося, і ў 1930—1933 роках будынак разабралі^[3].

Дзеля адрозьненьня ад іншых вёсак з тымі самымі назвамі часта да Аляксандрава дадавалі ўдакладненьне «пагранічны» (мясцовасьць знаходзілася на мяжы між расейскім і прускім падзеламі). У 1916 року было вырашана дадаць да назвы прыметнік «Куяўскі». У тым жа годзе нямецкія ўлады надалі Аляксандраву-Куяўскаму статус места.

Пасьля паразы Арміі УНР у Аляксандраве-Куяўскім у сьнежні 1920 року быў адкрыты лягер №6(d) для інтэрнаваных ваяроў Украінскай народнай рэспублікі.

У 1931 року збудаваная сынагога, пры якой дзейнічаў хедэр і рытуальная бойня. У 1937 року ў Аляксандраве жыло каля 1000 жыдоў (10% насельніцтва). У сьнежні 1939 немцы выселілі каля 500 зь іх, большасьць у Варшаву. Яшчэ частка выселеная ў 1940 року, урэшце ўсе яны загінулі пры ліквідацыі Варшаўскага гета. Апошніх жыдоў Аляксандрава вывезьлі 21 красавіка 1942 року ў лягер сьмерці Кульмгоф(d) у Хэлмне над Нэрам. Вайну перажыло каля 100 аляксандраўскіх жыдоў (10% даваеннага стану).

Пад нямецкай акупацыяй у 1943—1945 роках места называлася Вайкзэльштат. 22 студзеня 1945 року пасьля бітвы зь нямецкімі войскамі сюды ўступілі аддзелы 125-га корпусу 47-й арміі I Беларускага фронту Чырвонай арміі.

Частку немцаў, якія не адышлі з прыходам савецкай арміі, утрымлівалі ў лягеры ў Аляксандраве-Куяўскім. Каля 125 зь іх расстралялі ўвесну 1945 року, астатніх разьмеркавалі па прымусовых працах ці перавялі ў канцлягер(d) у Патуліцах, дзе большасьць зь іх загінулі^[4].

У 1951 року на плошчы 1 Траўня (цяпер 3 Траўня) усталяваны помнік удзячнасьці Чырвонай арміі^[5]. У 1990 року ён знесены, замест яго ўсталяваны помнік з нагоды 200-годзьдзя ўхваленьня Канстытуцыі 3 траўня^[6].

Да 1975 року Аляксандраў быў цэнтрам павету ў Быдгаскім ваяводзтве, у 1975—1998 роках — ва Ўлацлаўскім ваяводзтве. З 1999 року — цэнтар Аляксандраўскага павету Куяўска-Паморскага ваяводзтва.

Дэмаграфія

Паводле стану на 2022 сьнежня 31 року места мела 11 536 жыхароў^[7].

Дэмаграфічная структура жыхароў Аляксандрава-Куяўскага паводле зьвестак 31 сьнежня 2022^[7]:

Апісаньне	Агулам		Мужчыны		Жанчыны
адзінка	асоб	%	асоб	%	асоб	%
насельніцтва	11 536	100	5476	47,47	6060	52,53
шчыльнасьць (жых./км²)	1595,6		757,4		838,2

Гаспадарка

Аляксандраў-Куяўскі — цэнтар мэталюргічнай, паліграфічнай і спажывецкай прамысловасьці. Дзейнічае вытворчасьць плястмасаў, керамікі, драўніны.

Транспарт

Празь места праходзіць дарога 266 Конін — Сампольна — Пётркаў-Куяўскі — Радзееў — Аляксандраў-Куяўскі — Цехацінак. Каля места праходзяць дарогі 250 і 91 Гданьск — Торунь — Улацлавак — Лодзь — Катавіцы — Цешын.

Дзейнічае чыгуначная станцыя на лініі Кутна — Піла.

Турыстычная інфармацыя

Асноўныя цікавосткі — чыгуначны вакзал, у якім 4 верасьня 1879 року адбылася сустрэча расейскага і нямецкага імпэратараў Аляксандра II і Вільгельма I, а таксама нэагатычны касьцёл Перамяненьня Божага 1882—1886 рокаў (разбудаваны да 1899).

Крыніцы

^ http://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/teryt/jednostka — Галоўная статыстычная служба Польшчы.
^ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. // Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym. — Warszawa: 2013-07-26. — ISSN 1505-5507.
^ B. Ziółkowski Prawosławie na Kujawach Wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej w XIX i XX w. // Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie. — 2000. — С. 105, 107.
^ Robert Stodolny. Obóz w „Młynie Parowym” w Aleksandrowie Kujawskim // Krew za krew? Ze stosunków polsko-niemieckich w powiecie nieszawskim (aleksandrowskim) w latach 1945–1950. — I. — Iwonicz-Zdrój: 2020. — С. 86–87. — ISBN 978-83-954209-8-6
^ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939—1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 785.
^ Dominika Czarnecka "Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, str.
^ ^а ^б GUS Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. (пол.). stat.gov.pl. Праверана 2023-05-03 г.

Вонкавыя спасылкі

Афіцыйная бачына (пол.)
Гісторыя жыдоў Аляксандрава-Куяўскага (пол.)
Aleksandrów (1) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. — S. 28

[_d80458d51f699b43-1] ttp://bdl.stat.gov.pl/bdl/dane/teryt/jednostka — Галоўная статыстычная служба Польшчы.

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. // Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym. — Warszawa: 2013-07-26. — ISSN 1505-5507.

[3] B. Ziółkowski Prawosławie na Kujawach Wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej w XIX i XX w. // Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie. — 2000. — С. 105, 107.

[4] Robert Stodolny. Obóz w „Młynie Parowym” w Aleksandrowie Kujawskim // Krew za krew? Ze stosunków polsko-niemieckich w powiecie nieszawskim (aleksandrowskim) w latach 1945–1950. — I. — Iwonicz-Zdrój: 2020. — С. 86–87. — ISBN 978-83-954209-8-6

[5] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939—1945, Sport i Turystyka, Warszawa 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 785.

[6] Dominika Czarnecka "Pomniki Wdzięczności Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, IPN 2015, ISBN 978-83-7629-777-4, str.

[GUS2023-7] а ^б GUS Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. (пол.). stat.gov.pl. Праверана 2023-05-03 г.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]