Іжора
Інгрыя[1] (Іжорская зямля, Іжора)[2] — гістарычная вобласьць на паўночным захадзе сучаснай Расеі.
| Інгрыя лац. Inhryja Inkeri | |||||
| |||||
Гістарычная вобласьць Інгрыя ў межах тэрыторыі Ленінградзкай вобласьці | |||||
| Найбуйнейшы горад | Санкт-Пецярбург | ||||
| Плошча • агульная |
15 000 км² км² | ||||
Разьмяшчаецца па берагах Нявы, абмяжоўваецца Фінскай затокай, ракой Нарвай і Чудзкім возерам на захадзе, Ладаскім возерам з прылеглымі да яго раўнінамі й ракой Лавай — на ўсходзе. На поўначы яна мяжуе з Карэліяй па рэках Сястры і Смародзінцы. Паўднёвая мяжа Інгрыі праходзіць па сярэдняй плыні рэк Арэжажа і Лугі, але большай часткай не мае дакладных геаграфічных арыентыраў і адпавядае мяжы паміж Маскоўшчынай і Швэцыяй, усталяванай па Сталбоўскім міры.
Этымалёгія рэдагаваць
У Іжоры ёсьць некалькі назоваў: Інгрыя, Іжора, Інгерманляндыя. Існуе некалькі вэрсыяў паходжаньня назвы:
- Інгрыя:
- адна зь іх ад фінскага inkeri maa («выдатная зямля»), якое дало назву рацэ Іжоры (Inkeri, Ingeri).
- другая — вэрсыя, выказаная Васілём Тацішчавым, падтрыманая і разьвітая А. М. Шэгрэнам, — ад імя швэдзкай прынцэсы, жонкі Яраслава Мудрага Інгігерды (швэд. Іngegerd, фін. Іngerі, Іnkerі, Іnko).
- трэцяя вэрсыя — прапанаваная тым жа Васілём Тацішчавым на падставе Іаакімаўскага летапісу, які зьвязвае назву з асабістым імем сына Рурыка, князя Ігара (Інгора, Інгвара).
- Іжора, Іжорская зямля:
- паводле этымалягічнага слоўніка расейскае мовы М. Р. Фасьмера, Іжора — гэта рака на поўдзень ад Фінскае затокі, а Іжорская зямля — мясцовасьць па гэтай рацэ. Найбольш аргумэнтаваным на яго думку ўяўляецца пункт гледжаньня Шогрэна, што гэта назва ўзыходзіць да імя жонкі Яраслава Мудрага — Інгігерд.
- на думку расейскага гісторыка А. М. Шарымава, з Іаакімаўскай летапісу вынікае, што тапонім Іжора (Іжара) існаваў і да Інгігерд Швэдзкай, і да Ігара Рурыкавіча («егда та роди сына Ингоря, даде ей обесчанный при море град с Ижарою в вено») і паходзіць ад карэльскага «інкеры маа», што азначае «выдатная зямля».
- некаторыя сучасныя дасьледнікі выводзяць этнонім «іжора» з фінскага yysyrjäinen (грубы, няветлівы).
- Інгерманляндыя:
- расейская назва, узятая Пятром I для абазначэньня заваяваных земляў, паходзіць ад швэдзкага — Ingermanland.
- швэдзкая назва Ingermanland на думку Улафа Рудбэка старэйшага паходзіць ад імя Ingo, Inge (Germun, Germund).
- ёсьць вэрсыя, што ў тапоніме Ingermanland слова «зямля» сустракаецца 2 разы: да фінскага maa дададзена швэдзкае land, якое таксама азначае «зямля».
- паводле іншай вэрсіі, элемэнт «man» паходзіць не ад фінскага maa, а ад германскага man — «чалавек».
Геаграфія рэдагаваць
Усходняя частка Інгрыі ад ракі Сястра да сярэдняй плыні ракі Арэдзеж у XІІ—XVІІІ стагодзьдзях называлася Іжорская зямля (пад Іжорскай зямлёй у XVІІ стагодзьдзі таксама магла мецца на ўвазе ўся Інгрыя), заходняя частка ад вусьця Нявы (ад вусьця ракі Стрэлкі) і Арэжажа да ракі Нарвы — Вотская зямля.
У 1706 годзе гэтыя землі ўвайшлі ў склад Расейскай імпэрыі, у склад шырокай Інгерманландзкай губерні, у 1711 годзе пераўтворанай у Санкт-Пецярбурскую губэрню. У 1803—1926 гадах землі Інгрыі знаходзіліся ў складзе пяці паветаў Санкт-Пецярбурскай (у 1914—1924 — Петраградзкай, у 1924—1927 — Ленінградзкай) губэрні: Санкт-Пецярбурскага (Петраградзкага, Ленінградзкага), Пецяргофскага, Цэтергофскага, Ямбурскага.
У 1927 годзе Ленінградзкая губэрня была пераўтворана ў Ленінградзкую вобласьць. Межы пералічаных тэрытарыяльных утварэньняў не заўсёды супадалі адзін з адным і значна мяняліся зь цягам часу. У цяперашні час на тэрыторыі Інгрыі разьмяшчаецца Санкт-Пецярбург і наступныя раёны Ленінградзкай вобласьці: Валасоўскі, Всеволожске, Гатчынскі, Кінгісепскі, Ламаносаўскі, Тасьненскі, а таксама заходняя частка Кіраўскага раёна да ракі Лавы.
Выкарыстоўванае ў навуковай літаратуры дзяленьне Інгрыі:
- Паўночная — уся тэрыторыя Інгрыі на поўнач ад ракі Нявы (фін: Pohjos-Іnkerі),
- Усходняя — дзьве лютэранскія парахвіі на ўсход ад ракі Тосны: Ярвісаары й Марккова (фін: Іtä-Іnkerі).
- Цэнтральная — тэрыторыя на поўдзень ад ракі Нява й на захад ад ракі Тосна да горада Воласава (фін: Keskі-Іnkerі)
- Заходняя — тэрыторыя на захад ад горада Воласава (фін: Länsі-Іnkerі)
- Эстонская — тэрыторыя ўздоўж правага берага ракі Нарва зь Івангорадам (фін: Vіron Іnkerі)
Межы Інгрыі мяняліся на працягу стагодзьдзяў, цяпер тэрыторыя гістарычнай вобласьці Інгрыя вызначаецца зыходзячы зь межаў фінскіх лютэранскіх парахвіяў Царквы Інгрыі, якія існавалі ў трыццатых гадах XX стагодзьдзя.
Плошча Інгрыі складае прыкладна 15 тыс. км².
Гісторыя рэдагаваць
Першыя сьляды пасяленьня чалавека на тэрыторыі сучаснай Ленінградзкай вобласьці Расеі ставяцца да эпохі мэзаліту (VIII-VII тысячагодзьдзе да н. э.). У I тысячагодзьдзі да н. э. зь Верхняга Паволжа на гэтыя землі прыйшлі прыбалтыйска-фінскія плямёны. У VIII—X стагодзьдзях на берагах ракі Лугі пасяліліся ільменскія славене. У VIII—XII стагодзьдзях па рацы Няве праходзіў Волскі гандлёвы шлях(uk) і гандлёвы шлях «З варагаў у грэкі».
У XIII стагодзьдзі Іжора ўвайшла ў склад Наўгародзкага княства, разам зь якім у 1478 годзе была далучаная да Вялікага Княства Маскоўскага. У 1581 годзе Швэцыя захапіла Івангорад і Капор'е на захадзе Іжоры ў ходзе Лівонскай вайны. У 1721 годзе Расейская імпэрыя далучыла заходнюю частку Іжоры па выніках Паўночнай вайны[2]
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Ня глёдзячы на няўдачу пад Нарваю, заняў Пётра І Інгрыю, Эстонію і Лівонію...https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%81%D1%8C%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_(%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BB%D1%91%D1%84,_%D0%A8%D1%83%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80)/%D0%A7%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BA%D0%B0_3/%D0%94%D1%80%D1%83%D0%B3%D1%96_%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BE%D0%B4/%D0%A3%D0%B7%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82_%D0%90%D1%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%96_%D1%96_%D0%9F%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96%D1%96._%D0%A8%D0%B2%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%96%D1%8F_%D1%96_%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%B5%D1%8F
- ^ а б Іжорская зямля, Іжора // Беларуская энцыкляпэдыя ў 18 тамах / гал.рэд. Генадзь Пашкоў. — Менск: Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — С. 173. — 608 с. — 10 000 ас. — ISBN 985-11-0130-3
 |
Гэта — накід артыкула па геаграфіі. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, пашырыўшы яго. |