Іван Насовіч

Іва́н Насо́віч (стар. ст.: 7 кастрычніка 1788, вёска Гразівец, цяпер Чавускі раён — 6 жніўня 1877) — беларускі мовазнаўца, лексыкограф, фальклярыст, этнограф.

Іван Насовіч лац. Ivan Nasovič
Дата нараджэньня	26 верасьня (7 кастрычніка) 1788
Месца нараджэньня	вёска Гразівец, Чавускі павет, Магілёўскае намесьніцтва, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	25 ліпеня (6 жніўня) 1877 (88 гадоў)
Месца вучобы	Магілёўская сэмінарыя
Занятак	навуковец, лексыкограф, дыялектоляг, мовазнавец
Навуковая сфэра	Мовазнаўства
Месца працы	Пецярбурская акадэмія навук
Вядомы як	Складальнік першага гістарычнага слоўніка беларускай мовы
Узнагароды	Увараўская прэмія (1865), Залаты мэдаль Расейскага геаграфічнага таварыства
Іван Насовіч у Вікісховішчы

Біяграфія

У 1812 годзе скончыў гімназію і духоўную сэмінарыю ў Магілёве. На працягу 9 рокаў працаваў настаўнікам, інспэктарам Аршанскага, рэктарам Амсьціслаўскага і Магілёўскага духоўных вучэльняў, а потым — загаднікам, нагляднікам, выкладнікам Дынабурскай гімназіі, Маладэчанскай, Сьвянцянскай дваранскіх вучэльняў. У 1843 годзе выйшаў у адстаўку, жыў у Амсьціславе і займаўся навуковай працай. 3 мэтай зьбіраньня фальклёна-этнаграфічных і моўных матэрыялаў аб’ехаў Менскую, Гарадзенскую і Магілёўскую губэрні.

У 1850 годзе даслаў у Аддзяленьне расейскай мовы і славеснасьці Пецярбурскай АН рукапісныя працы «Кароткія філялягічныя назіраньні над беларускай гаворкай», «Невялікі беларускі слоўнік» і «Зборнік беларускіх прыказак», у якія ўлучаныя каля 1000 запісаў. У 1852 годзе апублікаваў зборнік «Беларускія прыказкі і прымаўкі» з тлумачэньнямі да іх.

Паводле прапановы Аддзяленьня расейскай мовы і славеснасьці Пецярбурскай АН склаў першы гістарычны слоўнік беларускай мовы «Альфабэтны паказальнік старажытных беларускіх словаў, выбраных з Актаў, што адносяцца да гісторыі Заходняй Расеі», за што атрымаў Увараўскую прэмію 1865 року. У слоўніку растлумачаныя каля 13 тысячаў словаў.

У 1864 годзе пераехаў у Пецярбург, дзе да 1870 году працаваў у архіве публічнай бібліятэкі, супрацоўнічаў з Расейскім геаграфічным таварыствам. У 1867 годзе выйшаў «Зборнік беларускіх прыказак» які быў адзначаны залатым мэдалём Расейскага геаграфічнага таварыства. У зборніку зьмешчаныя каля 3500 прыказак, прымавак, праклёнаў, скорагаворак, пажаданьняў, прывітаньняў. У 1868 годзе пабачыў сьвет ягоны зборнік «Беларускія прыказкі і загадкі». Зборнікі пачынаюцца прадмовамі, у якіх аўтар выказваў свае погляды на беларускую народную вусна-паэтычную творчасьць.

Найбольш каштоўныя этнаграфічныя матэрыялы зьмешчаныя ў капітальнай працы «Слоўнік беларускай гаворкі», які выйшаў у 1870 годзе. У ім зьмешчаныя больш за 30 тыс. словаў з тлумачэньнямі, што даюць багатыя зьвесткі пра матэрыяльную і духоўную культуру, сямейны і грамадзкі побыт беларусаў. У 1881 годзе быў выдадзены яго «Дадатак да беларускага слоўніка», у якім зьмешчаныя каля 1000 новых словаў. Слоўнік да гэтага часу застаецца ўнікальным зборам беларускай лексыкаграфіі.

Аўтар гістарычнага нарыса «Аб плямёнах да часоў Рурыка, што засялялі беларускую тэрыторыю» (рукапіс захоўваецца ў Бібліятэцы РАН у Санкт-Пецярбургу), гістарычна-мэмуарнай працы «Ўспаміны майго жыцьця» (рукапіс захоўваецца ў Інстытуце мовазнаўства НАН Беларусі).

Бібліяграфія

• Словарь белорусского наречия. Санкт-Петербург. 1870. Ч. I., Ч. II.
• Белорусские песни. 1873.
• Сборник белорусских пословиц. Т. I. 1867, Т. II. 1869.
• Вячаслаў Мартысюк. Поўная бібліяграфія прац Івана Насовіча.

Літаратура

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
• Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я.Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006.— 345 с. ISBN 985-417-858-7.

Вонкавыя спасылкі

• Беларуская палічка