Чэскае нацыянальнае адраджэньне
Чэскае нацыянальнае адраджэньне — гэта тэрмін, які адносіцца да працэсу, што адбыўся на чэскіх землях у складзе імпэрыі Габсбургаў, пачынаючы прыкладна з апошняй трэці XVIII стагодзьдзя да 1848 году. Галоўнымі мэтамі лідэраў чэскага адраджэньня быў уздым узроўню мовы вучоных і матываваньне людзей, ды ўздым чэскай нацыянальнай сьвядомасьці. Нацыянальнае адраджэньне супала зь ператварэньнем фэадальных груп у грамадзянскую супольнасьць. Сярод удзельнікаў нацыянальнага адраджэньня былі: Ёзэф Даброўскі, Ёзэф Юнгман, Ёзэф Каетан Тыл, Карэл Гінэка Махі, Бажэна Нямцова, Вацлаў Тайм, Карл Ярамір Эрбэн, Ян Эвангеліста Пуркіне, Ян Сьвятаполк Прэсл, Фрэнсіс Марцін Пелцл, Магдалена Рэтыг, Францішак Палацкі.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/%C5%BDivor_v_Praze_koncem_18._stolet%C3%AD.jpg/220px-%C5%BDivor_v_Praze_koncem_18._stolet%C3%AD.jpg)
Сытуацыя да пачатку нацыянальнага адраджэньня
рэдагавацьНа чэскіх землях у сярэднія вякі і ў пачатку новага часу былі распаўсюджаны чэская і нямецкая мовы. У 1615 чэскі парлямэнт прыняў пастанову, згодна якой той, хто прыяджаў на чэскія зямлі, павінен быў вывучыць чэскую мову і навучыць ёй сваіх дзяцей. Такая пастанова захоўвала нацыянальныя інтарэсы і нарадзіла адметныя элемэнты сучаснай нацыянальнай сьвядомасьці чэхаў. Пасьля бітвы на Белай Гары чэскія землі пачала засяляць нямецкая шляхта, якая карысталася нямецкай мовай. У 1627 годзе быў выдадзены прывілей, які ўраўняў правы нямецкамоўнай і чэскамоўнай шляхты. Чэская мова паступова выцясьнялася ня толькі з вышэйшых сацыяльных колаў і элітарнай культуры, але і з усяго дзяржаўнага кіраваньня. Нямецкая таксама стала мовай навукі і ваенных.
Чэскамоўным на пачатку XVIII стагодзьдзя яшчэ было больш за дзьве траціны насельніцтва. Мова была распаўсюджана ў вясковай мясцовасьці і ў гарадзкіх раёнах сярод сярэдніх і ніжэйшых саслоўяў. Па-ранейшаму падтрымліваўся высокі ўзровень чэскай мовы ў езуіцкіх выданьнях. Ва ўнівэрсытэтах яшчэ захоўвалася адукацыя на чэскай мове, але яна таксама выцясьнялася.
Назіраецца павелічэньне германізацыі краіны. Нямецкую мову выкарыстоўвалі ў дзяржаўным кіраўніцтве, у афіцыйных сустрэчах, былі германізаваны гарады і вёскі. Першым публічным абаронцам чэскай мовы стаяў езуіт Багуслаў Балбін, які ў гады 1672—1673 напісаў кнігу-дыскусію ў абарону славянскіх моваў, ды ў прыватнасьці чэскай.
Сацыяльныя і палітычныя зьмены, у сярэдзіне 18-га стагодзьдзя
рэдагавацьАўстрыйская імпэратрыца Марыя Тэрэзія пасьля сэрыі войнаў у XVIII стагодзьдзі пачала праводзіць рэформы па мадэрнізацыі манархіі Габсбургаў. У Эўропе ў той час распаўсюджваецца асьвета як філязофскае стаўленьне да жыцьця. У 1773 годзе ўказам імпэратрыцы былі забаронены езуіты, што прывяло да зьніжэньня ўзроўню вышэйшай і сярэдняй адукацыі ў Чэхіі. Пасьля ўказу, колькасьць гімназій у Чэхіі скарацілася з 42 да 13 і з 15 у Маравіі да 7. У Чэхіі застаўся адзіны ўнівэрсытэт, у якім зноў пачала гучаць нямецкая мова.
Сын Марыі Тэрэзіі, Ёзэф II выдае ў 1781 два важныя дакумэнты, якія аказваюць істотны ўплыў на далейшае разьвіцьцё краіны. Па-першае, 13 кастрычніка выдадзены закон, які дэкляраваў верацярпімасьць, а 1 лістапада закон аб адмене прыгоннага права, прыгонныя сяляне былі вызваленыя ад прамой залежнасьці ад сваіх гаспадароў.
Пры імпэратары Ёзэфе II былі скасаваны кляштары, якія былі перададзены пад грамадзка-карысная будынкі (бальніцы, школы), але гэта вядома мела адмоўны ўплыў на чэскую асьвету. Была зьнішчана і выкрадзена вялікая колькасьць чэскай і замежнай літаратуры, якая была засяроджана ў манастырскіх бібліятэках і краіна страціла вялікае культурнае багацьце. Таксама былі забаронены тэатар батлейкі, што быў ледзь не адзінай праявай чэскай культуры. Сярод указаў, Ёзэфа II было ўвядзеньне нямецкай мовы як афіцыйнай мовы і ў якасьці мовы навучаньня. Нямецкая мова была абавязковым прадметам ва ўсіх чэскіх ВНУ, сярэдніх школах і ў пачатковых школах у буйных гарадах. Родную мову было дазволена выкладаць у толькі ў вясковых пачатковых школах.
Часы нацыянальнага адраджэньня
рэдагавацьЗ другой паловы XVIII стагодзьдзя пачынаецца працэс нацыяўтварэньня ў эўрапейскіх краінах. Такія працэсы былі і ў Нямеччыне, якая была раздробленая на вялікую колькасьць этнасаў.
У той час назіраюцца станоўчыя, але і нэгатыўныя зьмены, пачаўся працэс фармаваньня сучаснай нацыі чэхаў і ў той жа час вызваленьня ад аўстрыйскай манархіі. Чэскія адраджэнцы ведалі, што ўвядзеньне нямецкай мовы як адзінай мовы ў сярэдніх школах і ўнівэрсытэтах будзе мець кепскі ўплыў на далейшае разьвіцьцё Чэхіі.
Кіруючай сілай нацыянальнага руху была чэская інтэлігенцыя (навукоўцы, мастакі, сьвятары, настаўнікі і г. д.). Гучнымі імёнамі сярод іх былі: Францішак Палацкі, Павел Ёзэф Шафарык, Ян Колар.
Для разьвіцьця чэскай навукі і тэхнікі была створана ў 1769 годзе ў Чэхіі Прыватнае навуковае таварыства. Акрамя таго, нацыянальныя адраджэнцы дамагліся паляпшэньне агульнай адукацыі ніжэйшых і сярэдніх клясаў. Пачалі адраджэньне тэатру і кнігавыданьня.
Тады ж Вацлаў Мэт’ю Крамэрыўс пачаў выдаваць у Празе кнігі на чэскай мове, такім чынам, аснаваў чэскае выдавецтва. У 1850 годзе аднаўляецца тэатар у выглядзе Чэскага нацыянальнага тэатру.
У заключным пэрыядзе, прыкладна з канца першай трэці XIX стагодзьдзя, пачынае разьвівацца чэская мастацкая літаратура: Францішак Ладзіслаў Чэлакоўскі, Карэл Гінэк Махі, Бажэна Нямцова і Карэл Бароўскі.