Фэлісэт
Фэлісэ́т (па-француску: Félicette) — бадзяжная парыская котка, першая і адзіная, якая пабывала ў космасе. Палёт адбыўся 18 кастрычніка 1963 ў межах францускай касьмічнай праграмы. Перад палётам ёй у чэрап умацавалі электроды дзеля назіраньня за актыўнасьцю мозгу ў часе палёту. Пасьля 13 хвілінаў палёту капсуля з коткай вярнулася на Зямлю. Фэлісэт перажыла палёт, але праз два месяцы яе ўсыпілі, каб вывучыць мозаг.
| Фэлісэт | |
| Плоць | саміца |
|---|---|
| Дата нараджэньня | каля 1960 |
| Месца нараджэньня | |
| Дата сьмерці | 1963 |
| Род дзейнасьці | жывёлы ў космасе |
| Колер | белы колер, чырвоны колер і ружовы колер[d] |
Афіцыйна ў праекце котка мела пазначэньне С 341. Пасьля палёту мэдыя далі ёй імя Фэлікс паводле аднайменнага пэрсанажа. Навучальна-дасьледны цэнтар авіяцыйнай мэдыцыны Францыі (па-француску: Centre d'Enseignement et de Recherches de Médecine Aéronautique, CERMA) зьмяніў форму на жаночую Фэлісэт. Памяць коткі ўшанаваная на паштовых марках і статуяй у Міжнародным касьмічным унівэрсытэце.
Перадумовы
рэдагаваць14 чэрвеня 1949 ЗША ўпершыню адправілі ў космас зьвера: макаку рэзус на ймя Альбэрт II. 3 лістапада 1957 Савецкі Саюз запусьціў у космас сабаку Лайку, якая ўпершыню дасягнула зямной арбіты, аднак загінула ў космасе[1]. 31 студзеня 1961 ЗША адправілі ў субарбітальны палёт першага чалавекападобнага — шымпанзэ Гэма[2], а 29 лістапада 1961 — другога шымпанзэ, Энаса, які трапіў на зямную арбіту трэцім пасьля савецкіх касманаўтаў Юрыя Гагарына і Германа Цітова[3].
Француская касьмічная праграма стартавала ў 1961 року[4]. 22 лютага 1961 з базы ў Сахары запусьцілі пацука Эктора, стаўшы трэцяй краінай у сьвеце, што выправіла ў космас жывёлу[5][6]. Пасьля яшчэ двойчы, 15 і 18 кастрычніка, французы запусьцілі ў космас пацукоў[7]. Усім ім ужыўлялі электроды дзеля аналізу мазгавой дзейнасьці, аднак францускія навукоўцы хацелі атрымаць больш інфармацыі, выправіўшы ў космас большых сысуноў, для чаго абралі катоў[7][8].
Місія
рэдагавацьУ 1963 року Навучальна-дасьледны цэнтар авіяцыйнай мэдыцыны Францыі набыў дзеля экспэрымэнтаў 14 котак, бо яны паводзяцца цішэй ад катоў. Каб навукоўцы не аддалі перавагу якой-кольвек зь іх, мянушкі ім не прыдумлялі. Усім коткам хірургічна ўсадзілі ў мозаг электроды дзеля назіраньня за нэрвовай дзейнасьцю. Цягам двух месяцаў іх трэнавалі да палётаў у трэнажэрах, падобных да чалавечых.
8 кастрычніка 1963 року пачалася падрыхтоўка на ўзьлётнай пляцоўцы. 17 кастрычніка былі адабраныя 6 котак, і першай кандыдаткай на палёт адразу была названая котка пад нумарам С 341. Ёй прымацавалі яшчэ два электроды да пярэдніх лапаў, каб пры патрэбе стымуляваць у часе палёту.
18 кастрычніка а 8:09 ранку котку С 341 запусьцілі з касмадрому ля Хамагіру (Альжыр)[9][10]. Палёт быў субарбітальным і цягнуўся 13 хвілінаў; за гэты час котка перажыла перагрузку 9,5 g[10] ды пяць хвілінаў бязважкасьці, а пасьля пасьпяхова прызямлілася ў спускавым модулі з парашутам[11][12].
Пасьля палёту ў мэдыях котку С 341 празвалі «Фэліксам» ад пэрсанажа коміксаў. CERMA зьмяніла мянушку на жаночую форму Фэлісэт[13]. Праз два месяцы пасьля палёту котку ўсыпілі, каб даць магчымасьць навукоўцам дасьледаваць ейны мозаг[14].
24 кастрычніка Францыя запусьціла ў космас другую котку. Пры пуску не спрацаваў разрыўны болт, і ракета запусьцілася пад няправільным кутом. Да таго ж адмовіў радыёмячок, і ракету знайшлі не адразу. Празь дзень верталёт даляцеў да месца прызямленьня, але котка загінула пры падзеньні[15][16]. У яшчэ адной коткі праз электроды сапсавалася здароўе, і навукоўцы вымушаныя былі іх дастаць. Дзевяцёх котак па сканчэньні праграмы ўсыпілі[13].
У сакавіку Францыя двойчы запусьціла ў космас малпаў, якія пасьпяхова вярнуліся на Зямлю.
Памяць
рэдагавацьКолішнія францускія калёніі выпусьцілі ў памяць пра палёт Фэлісэт паштовыя маркі: Каморскія астравы (1992), Чад (1997), Нігер (1999).
У сьнежні 2019 року ў Міжнародным касьмічным унівэрсытэце (Францыя) адкрытая статуя Фэлісэт[17].
Глядзіце таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ Malashenkov, D. C. Some Unknown Pages of the Living Organisms’ First Orbital Flight // IAF Abstracts. — Houston, Texas: 34th COSPAR Scientific Assembly, 2nd World Space Congress. — С. 288.
- ^ Joseph L. Myler. Ham, Chimp Astronaut, to Help Scientists Decide Safety of Space Ride for Human Astronaut // The Commercial-Mail. — Columbia City, Indiana: 1 February 1961. — С. 6.
- ^ Operational Trouble Shortens Chimp’s Ride // The Daily Advertiser. — Lafayette, Louisiana: Associated Press, 29 November 1961. — С. 1.
- ^ France to Fire Cat into Space // Edmonton Journal. — Edmonton, Alberta: Reuters, 30 September 1963. — С. 37.
- ^ Space Cat Back Alive // The Sydney Morning Herald. — 20 October 1963. — С. 5.
- ^ Dougherty, Jung, Serra 2018. С. 2.
- ^ а б Dougherty, Jung, Serra 2018. С. 3.
- ^ [Hommage Une Statue en Bronze Pour Félicette, Votre Avis M. Viso?] (фр.) Spacegate.cnes.fr. CNES (14 сьнежня 2017). Праверана 21 сьнежня 2023 г.
- ^ Félicette, la première chatte revenue de l'espace, va avoir une statue à son effigie (фр.) Numerama Праверана 21 сьнежня 2023 г.
- ^ а б 18 octobre 1963 : il était une fois un chat dans l’espace (фр.). Le Parisien (18 кастрычніка 2018). Праверана 21 сьнежня 2023 г.
- ^ France Sends Cat into Space // The Times Record. — Troy, New York: 18 кастрычніка 1963. — С. 1.
- ^ Fugitive from Paris Alleys Survives 100-Mile Rocket Trip // St. Louis Post-Dispatch. — St. Louis, Missouri: 5 студзеня 1964. — С. 21.
- ^ а б Dougherty, Jung, Serra 2018. С. 9.
- ^ Et si Félicette, le premier chat dans l’espace, avait bientôt sa statue ? (фр.). Le Parisien (19 кастрычніка 2017). Праверана 21 сьнежня 2023 г.
- ^ A Brief History of Animals in Space (анг.). NASA (2 жніўня 2004). Праверана 21 сьнежня 2023 г.
- ^ Dougherty, Jung, Serra 2018. С. 8.
- ^ Location Confirmed! Праверана 21 сьнежня 2023 г.
Літаратура
рэдагаваць- Colin Burgess, Chris Dubbs. Animals in Space: From Research Rockets to the Space Shuttle. — Springer Praxis, 2007. — ISBN 978-0-387-36053-9
- K. Dougherty, P. Jung, Jean-Jacques Serra. Félicette, the only space cat. — International Astronautical Congress, 2018.
- Reuter, Claus The V2 and the German, Russian and American Rocket Program. — German Canadian Museum, 2000. — С. 87. — ISBN 978-1-894643-05-4