Раство ва Ўкраіне
Традыцыйныя ўкраінскія калядныя сьвяты пачынаюцца напярэдадні Вігіліі, якая адзначаюцца з 24 сьнежня па 6 студзеня (Хрышчэньне Гасподняе) па грыгарыянскім і новаюліянскім календарах Праваслаўная царква Ўкраіны, грэка-католікі, рыма-католікі(uk), большасьць пратэстанцкіх цэркваў(ru) і румынскія прыходы Ўкраінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхата. Армянская каталіцкая царква ва Ўкраіне традыцыйна для армян сьвяткуе Раство Хрыстова 6 студзеня разам з Вадохрышчам Гасподнім па грыгарыянскім календары.
- Запыт «Божае Нараджэньне ва Ўкраіне» перанакіроўваецца сюды.
Украінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхата, частка пратэстанцкіх цэркваў і некаторыя прыходы Праваслаўнай царквы Ўкраіны сьвяткуюць Каляды па юліянскім календары, таму па грыгарыянскім сьвяты доўжацца з 6 па 19 студзеня.[1]
Дата сьвяткаваньня
рэдагаваць
З пачаткам расейска-ўкраінскай вайны й пасьля таго, калі 16 лістапада 2017 году Божае Нараджэньне 25 сьнежня па грыгарыянскім календары стала дзяржаўным выходным ва Ўкраіне, пытаньне пераходу ўкраінскіх цэркваў на грыгарыянскі/наваюліянскі каляндар актывізавалася штогод з набліжэньнем Нараджэньня Хрыстовага. Пытаньне(uk) каляндарнай рэформы востра паўстала пасьля пачатку поўнамаштабнага ўварваньня Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе[2], бо, як сьцьвярджаюць некаторыя публіцысты й царкоўнікі, праз выкарыстаньне старога стылю разам з Расейскай праваслаўнай царквой Украіна знаходзіцца ў сфэры расейскага сьвету[3][4][5][6][7].
1-2 лютага 2023 г. у Львове-Брухавычах(uk) Сынод біскупаў УГКЦ пастанавіў, што з 1 верасьня 2023 г. Украінская грэка-каталіцкая царква ва Ўкраіне пераходзіць на новы стыль (новаюліянскі каляндар(uk)) для нерухомых сьвятаў з захаваньня Пасхаліі, абвешчанай Вярхоўным Архіэпіскапам Сьвятаславам(uk) 6 лютага 2023.[8][9][10][11]
24 траўня 2023 году на Архіерэйскім Саборы ў Скінскай царкве Кіева-Пячэрскай лаўры Праваслаўная царква Ўкраіны вырашыла перайсьці з 1 верасьня на новаюліянскі каляндар.[12][13][14][15][16] 27 ліпеня 2023 года Памесны Сабор зацвердзіў пераход.[17][18]
28 чэрвеня 2023 году Прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі ўнёс у Вярхоўную Раду Вярхоўную Раду законапраект аб адмене сьвята Раства Хрыстовага па юліянскім календары 7 студзеня й пацьвярджэньні даты 25 сьнежня ў якасьці адзінага дня сьвяткаваньня, адлюстроўваючы зьмены ў календарах ПЦУ і ЎГКЦ.[19][20] Парлямэнт ухваліў гэты закон 14 ліпеня 2023 года, закон падтрымаў 241 дэпутат.[21][22] Зяленскі падпісаў закон 28 ліпеня 2023 года.[23]
Паводле дасьледаваньня міжнароднай кампаніі Deloitte у лістападзе 2023 году, пасьля пераходу ўкраінскіх хрысьціянскіх цэркваў на новы стыль большасьць украінцаў (каля 45%) будуць сьвяткаваць Раство 25 сьнежня і толькі 17% — 7 студзеня, а 32% плануюць сьвяткаваць двойчы.[24][25]
Паводле апытаньня Міжнароднага рэспубліканскага інстытута, у лютым 2024 году 53% украінцаў сьвяткавалі Каляды 25 сьнежня. Каляды 7 студзеня ў 2024 годзе сьвяткавалі 11%, а двойчы — 17%. Сярод тых, хто сьвяткаваў Каляды, 25 сьнежня пераважалі грэка-каталікі (93%), а на другім месцы – вернікі Праваслаўнай царквы Ўкраіны (58%). Каляды 25 сьнежня адзначалі таксама атэісты (33%) і тыя, хто не належыць ні да адной рэлігіі (38%). Найменш распаўсюджанай дата была сярод вернікаў УПЦ (МП) (24%).[26]
Сьвяты Вечар (Вігілія)
рэдагаваць
Вігілія ва Ўкраіне называецца Сьвяты Вечар (па-ўкраінску: Святий вечір) альбо Сьвятвечар (па-ўкраінску: Святвечір) і мае шмат звычаяў і абрадаў, большасьць зь якіх яшчэ да ўвядзеньня хрысьціянства ва Ўкраіне. Традыцыямі зьяўляюцца ўпрыгожваньне хаты й абедзеннага стала адмысловымі атрыбутамі (сымбальічным снопам пшаніцы — дзідух(uk), часнаком, сенам і інш.), выкананьнем калядак і інш. Кожны абрад мае свой сэнс і прызначэньне, напрыклад, некалькі пучкоў сена на вышываным абрусе як напамін пра Бэтлеемскія ясьлі. Адным зь вядомых звычаяў ночы зьяўляецца спэцыяльная вячэра, якая называецца Сьвятая Вячэра.[27]
Украінцы посьцяцца на Сьвяты вечар; толькі калі на вячэрнім небе зьявіцца першая зорка, можна пачынаць вячэру. Сям’я зьбіраецца на абед, які звычайна ўключае дванаццаць страў(en) (колькасьць можа вар’авацца ад 7-17). Гэтыя дванаццаць страў(en) традыцыйна веганскія плюс рыба й не ўтрымліваюць мяса, малака альбо яек.[28] Хаця стравы, якія падаюцца, могуць адрозьнівацца як у розных рэгіёнах, так і ў розных сем’ях, дзьве абавязковыя стравы — узвар і куцьця, якія этнограф Федзір Воўк(uk) лічыць рэшткамі старажытных рытуалаў, што сягаюць каранямі ў эпоху нэаліту.[29] Куцьця (страва з збожжа, мёду й маку) традыцыйна падаецца першай за трапэзай, пасьля таго, як галава дамачадца выносіць яе на мароз. Лыжку падкідваюць пад столь, а колькасьць прыліплых макавых зярнят прадвесьціць ураджайнасьць палёў і жывёлы ў наступным годзе. У іншы час году яго падаюць рэдка. Узвар — гэта напой, прыгатаваны з вараных сушаных садавіны й ягад. Яе можна зьмяшаць з куцьцёй альбо падаць асобна ў канцы трапэзы. Порцыі абедзьвюх страў таксама адстаўляюцца на ноч на покуцьці, у куце хаты з абразамі, для продкаў.
Калядкі
рэдагавацьУ канцы Сьвятой Вечары ў сям’і часта сьпяваюць калядкі. У многіх супольнасьцях старажытную ўкраінскую традыцыю калядаваньня працягваюць групы маладых людзей і членаў арганізацый і цэркваў, якія ходзяць па дамах і зьбіраюць ахвяраваньні. Вядома калядка «Новая радасьць стала(uk)», «Бог прадвечны народіўся(uk)»,[30] «Добры вечар табе, пане гаспадар(uk)», «У Бэтлееме ныне навіна(uk)», «Неба й зямля ныне торжествуюць(uk)», «Бог ся раджае(uk)» г.д.
Дзідух
рэдагавацьУ вёсках (земляробчых абшчынах) галава гаспадаркі ўносіць сноп збожжа пад назвай «дзідух(uk)» (яго яшчэ называюць: дзед, каляда, калядоўшчык, сноп, кароль[31]), які ўвасабляе значэньне старажытных і багатых ураджаяў пшаніцы Ўкраіны, жыцьцёвы кадар стагодзьдзяў. Даслоўна «дзідух» азначае «дух дзеда», таму ён сымбальізуе продкаў роду. Ва ўкраінскіх гарадзкіх хатах можна набыць дыдух, які часта складаецца з трох лапак, зробленых з плеценага збожжа й сухіх траваў і кветак.
Шопка (Калядная батлейка)
рэдагавацьШопка(uk) (вяртэп) — традыцыйная пераносная батлейка, якая ўвасабляла батлейку і іншыя фігуры ў выглядзе лялек.
Глядзіце таксама
рэдагавацьКрыніцы
рэдагаваць- ^ Christmas Traditions
- ^ Меланка — 1 студзеня, Вадохрышча — 6-га. Царквы Ўкраіны рыхтуюцца да адмовы ад юліянскага календара
- ^ Пераход на новы царкоўны каляндар стане ўдарам па расейскаму свету, - святар Віталь Сабко (укр.) Праверана 2022-12-11 г.
- ^ "Тое, што праваслаўныя карыстаюцца юліянскім календаром, гэта абсурд!" - вучоны (укр.) Праверана 2022-12-11 г.
- ^ Калі сьвяткаваць Ражство Хрыстова: выбар паміж Масквой і Эўропай? (укр.) Праверана 2022-12-11 г.
- ^ Толькі тыя Цэрквы, на якія ўплывала Масква, карыстаюцца «старым» календаром, - біскуп УГКЦ (укр.) Праверана 2022-12-11 г.
- ^ Каляндар здаровага розуму Праверана 2022-12-11 г.
- ^ Історичне рішення: УГКЦ в Україні переходить на новий календар (укр.) Праверана 2023-02-06 г.
- ^ Українська греко-католицька церква переходить на новий календар: подробиці історичного рішення (укр.) Праверана 2023-02-06 г.
- ^ Ukraine's main Catholic church moves Christmas to Dec. 25 in pivot to West (анг.) 2023-02-06 г. Праверана 2023-02-06 г.
- ^ Ukraine Catholic Church moves from Russian-affiliated Julian calendar (анг.)
- ^ Праваслаўная царква Украіны пераходзіць на новы каляндар | Навіны Беларусі | euroradio.fm
- ^ Відбувся Архієрейський Собор Православної Церкви України (укр.) Праверана 2023-05-28 г.
- ^ Доповідь Предстоятеля на Архієрейському Соборі (укр.) Праверана 2023-05-28 г.
- ^ Постанови Архієрейського Собору від 24 травня 2023 р. (укр.) Праверана 2023-05-28 г.
- ^ ПЦУ переходить на новий календар. Коли буде Різдво, Великдень, Покрова і Миколая (укр.) Праверана 2023-05-28 г.
- ^ Orthodox Church of Ukraine finally adopts new calendar
- ^ Поместный собор ПЦУ подтвердил переход на новоюлианский календарь 156 голосами из 161. Интерфакс-Украина (2023-07-27). Праверана 2023-07-29 г.
- ^ Zelensky Introduces Proposed Draft Law to Change Holiday Dates (анг.)
- ^ Zelensky submitted to the Verkhovna Rada a law on changing holiday dates (анг.)
- ^ Вярхоўная Рада Ўкраіны перанесьла сьвяткаваньне Раства на 25 сьнежня
- ^ Рада змінила дати трьох свят – Різдва, Дня Української Державності, Дня захисників і захисниць
- ^ Ukraine moves official Christmas Day holiday to Dec. 25, denouncing Russian-imposed traditions
- ^ Больш данатаў на ЎСУ, новыя традыцыі і працяг байкоту прадаўцоў, якія да гэтага часу працуюць у Расеі - даследаванне «Делойт» аб навагоднім шопінг украінцаў (укр.) Праверана 2023-12-13 г.
- ^ Пераважная большасьць украінцаў будзе сьвяткаваць Раство 25 сьнежня - апытаньне (укр.) Праверана 2023-12-13 г.
- ^ Уже понад 50%: в Україні все більше людей святкують Різдво 25 грудня
- ^ Inc, World Book Christmas in Ukraine. — World Book .com. — ISBN 978-0-7166-0897-4
- ^ Christmas in Ukraine
- ^ Traditional Recipe of Ukrainian Kutia
- ^ Boh predvičnyj. Byzantine Catholic. Архіўная копія ад 4 March 2016 г.
- ^ Леся Горошко, науковий співробітник Інституту народознавства НАН України у статті Юлії Курій, газета «Експрес»: Ялинка — це вже немодно! — 30.12.2013 18:00
Літаратура
рэдагаваць- Kutia, Star of the Ukrainian Christmas Eve Supper
- Kylymnyk, Stepan, 1955—1969; Ukrainskyi Rik u Narodnykh Zvychayakh v Narodnomu Osvitlenni [Ukrainian Year in Folk Customs from Historical Perspective], Winnipeg, Toronto
- Tracz, Orysia 2015, First Star I See Tonight, Mazepa Publications Zhuravli, Winnipeg
- Ukrainian Christmas Traditions, Ukrainian International Directory
- Voropai, Oleksa 1958, Zvychai Nashoho Narodu [Customs of Our People], Ukrainske Vydavnytstvo, Munich
- Yakovenko, Svitlana 2016, Ukrainian Christmas Eve Supper: Traditional village recipes for Sviata Vecheria, Sova Books, Sydney
Дзеля паляпшэньня артыкулу неабходна:
|