Расейская сыстэма мер

Расе́йская сыстэ́ма мер — сыстэма адзінак вымярэньня, якая выкарыстоўвалася ў Расейскай імпэрыі і СССР да 1924 году.

Меры даўжыні, адлегласьці

• 1 міля = 7 вёрст = 7,468 км
• 1 вярста = 500 сажаняў = 1066,8 м
• 1 сажань = 3 аршына = 7 футаў = 100 сотак = 2,133 600 м
• 1 аршын = 4 чвэрці = 28 цаляў = 16 вяршкоў = 0,711 200 м
• 1 чвэрць = 4 вяршка = 177,8 мм
• 1 фут = 12 цалям = 304,8 мм
• 1 вяршок = 44,38 мм
• 1 цаля = 10 лініям = 25,4 мм
• 1 сотка = 21,336 мм
• 1 лінія = 10 пунктам = 2,54 мм
• 1 пункт = 0,254 мм

Меры плошчы

• 1 вярста² = 250 000 сажаняў² = 1,1381 км²
• 1 дзесяціна = 2400 сажаням² = 10 925,4 м² = 1,0925 га
• 1 сажань² = 9 аршынам² = 49 футам² = 4,5522 м²
• 1 аршын² = 256 вяршкам² = 784 цалям² = 0,5058 м²
• 1 вяршок² = 19,6958 см²
• 1 фут² = 144 цалям² = 0,0929 м²
• 1 цаля² = 100 лініям² = 6,4516 см²
• 1 чэць = 1/2 дзесяціны

Меры аб’ёму

• 1 сажань³ = 27 аршынам³ = 343 футам³ = 9,7127 м³
• 1 аршын³ = 4 096 вяршкам³ = 21 952 цалям³ = 359,7278 дм³
• 1 вяршок³ = 5,3594 цалям³ = 87,8244 см³
• 1 фут³ = 1 728 цалям³ = 2,3168 дм³
• 1 цаля³ = 1 000 ліній³ = 16,3871 см³

Меры сыпкіх рэчываў («хлебныя меры»)

• 1 цэбр = 26—30 чвэрцям
• 1 кадка (кадзь, акоў)= 2 палоўкам = 4 чвэрцям = 8 асьмінам = 839,69 л (= 14 пудам ржы = 229,32 кг)
• 1 палакова, палоўнік = 419,84 л (= 7 пудам ржы = 114,66 кг)
• 1 чвэрць, чэць (для сыпкіх целаў) = 2 асьмінам (паўчвэрцям) = 4 паўасьмінам = 8 чвэрыкам = 64 гарнцам

(= 209,912 л (дм³) 1902 г.) (= 209,66 л 1835 г.)

• 1 асьміна = 4 чвэрыкам = 104,95 л (=1 3/4 пуда ржы = 28,665 кг)
• 1 паўасьміны = 52,48 л
• 1 чвэрык (мера) = 1/8 чвэрці = 8 гарнцам = 26,2387 л

(= 26,239 дм3 (л) (1902 г.)) (= 64 фунтам вады = 26,208 л (1835 г))

• 1 паўчвэрык = 13,12 л
• 1 чацьвёрка = 6,56 л
• 1 гарнец, малы чвэрык = 1/4 вядра = 1/8 чыэрыка = 12 стаканам = 3,2798 л

(= 3,28 дм3 (л) (1902 г.)) (=3,276 л (1835 г.))

• 1 паўгарнец (паў-малы чвэрык) = 1 штоф = 6 стаканам = 1,64 л

(Паў-паў-малы чвэрык = 0,82 л, Паў-паў-паў-малы чвэрык = 0,41 л)

• 1 стакан = 0,273 л

Меры вадкіх рэчываў («вінныя меры»)

• 1 бочка = 40 вёдрам = 491,976 л (491,96 л)
• 1 карчага = 1 1/2 — 1 3/4 вядра (якое ўмяшчае 30 фунтаў чыстай вады).
• 1 вядро = 4 чвэрцям = 10 штофам = 1/40 бочкі = 12,29941 л (на 1902 г.)
• 1 чвэрць (вядра) = 1 гарнец = 2,5 штофа = 4 бутэлькам для віна = 5 водачным бутэлькам = 3,0748 л
• 1 гарнец = 1/4 вядра = 12 стаканам
• 1 штоф (кружка) = 3 фунтам чыстай вады = 1/10 вядра = 2 гарэлачным бутэлькам = 10 чаркам = 20 шкалікам = 1,2299 л (1,2285 л)
• 1 вінная бутэлька (бутэлька) = 1/16 вядра = 1/4 гарнца = 3 стаканам = 0,68; 0,77 л; 0,7687 л
• 1 гарэлачная, альбо піўная бутэлька = 1/20 вядра = 5 чаркам = 0,615; 0,60 л
• 1 бутэлька = 3/40 вядра (Указ ад 16 верасьня 1744 году)
• 1 касушка = 1/40 вядра = 1/4 кружкі = 1/4 штофа = 1/2 паўуштофа = 1/2 гарэлачнай бутэлькі = 5 шкалікам = 0,307475 л
• 1 чвэрцінка = 0,25 л (у цяперашні час)
• 1 стакан = 0,273 л
• 1 чарка = 1/100 вядра = 2 шкалікам = 122,99 мл
• 1 шкалік = 1/200 вядра = 61,5 мл

Меры вагі (масы)

• 1 ласт = 6 чвэрцям = 72 пудам = 1179,36 кг
• 1 чвэрць вошчаная = 12 пудам = 196,56 кг
• 1 бярковец = 10 пудам = 400 грыўнам (вялікім грывенкам, фунтам) = 800 грывенкам = 163,8 кг
• 1 конгар = 40,95 кг
• 1 пуд = 40 вялікім грывенкам ці 40 фунтам = 80 малым грывенкам = 16 бязьменам = 1280 лотам = 16,380496 кг
• 1 паўпуда = 8,19 кг
• 1 батман = 10 фунтам = 4,095 кг
• 1 бязьмен = 5 малым грывенкам = 1/16 пуда = 1,022 кг
• 1 паўбязьмен = 0,511 кг
• 1 вялікая грывенка, грыўна, (затым — фунт) = 2 малым грывенкам = 4 паўгрывенкам = 96 залатнікам = 409,5 г (11—15 в.в.)
• 1 фунт = 1/40 пуда = 32 лотам = 96 залатнікам = 9216 долям
• 1 фунт = 0,4095124 кг (з 1899 году)
• 1 грывенка малая = 2 паўгрывенкам = 48 залатнікам = 1200 почкам = 4800 пірогам = 204,8 г
• 1 паўгрывенкам = 102,4 г

Ужывалася таксама: 1 лібра = 3/4 фунта = 307,1 г; 1 ансыр = 546 г, не атрымаў шырокага распаўсюджваньня

• 1 лот = 3 залатнікам = 288 долям = 12,797 251 191 395 300 г
• 1 залатнік = 96 долям = 4, 266 г, 4,265 750 451 721 640 г ≈ 4,26575417 г
• 1 залатнік = 25 почкам (до 18 в.)
• 1 доля = 1/96 залатнікам = 44,434 899 827 961 400 мг

С 13 па 18 стст. ужываліся такія меры вагі, як почка і пірог:

• 1 почка = 1/25 залатніка = 171 мг
• 1 пірог = 1/4 почкі = 43 мг

Меры вагі (масы) аптэкарскія і тройскія

Аптэкарская вага — сыстэма мер масы, якая ўжывалася пры ўзважваньні лекаў да 1927 г. (адрозьніваецца ад ангельскай сыстэмы мер)

• 1 фунт = 12 унцыяў = 358,323 г
• 1 унцыя = 8 драхм = 29,860 г
• 1 драхма = 1/8 унцыі = 3 скрупулы = 3,732 г
• 1 скрупул = 1/3 драхмы = 20 гранаў = 1,244 г
• 1 гран = 62,209 мг

Устойлівыя выразы

• Чуваць за вярсту
• Касы сажань у плечах
• Мераць усіх на свой аршын
• Ад чыгуна два вяршка
• Сто пудоў

Глядзіце таксама

• Ангельская сыстэма мер
• Літоўская сыстэма мер
• Японская сыстэма мер
• Старажытныя адзінкі вымярэньня
• Гістарычная мэтралёгія
• СІ

Вонкавыя спасылкі

• Седова Л. Н. Вопросы русской метрологии на уроках и внеклассных занятиях по математике. — Ярославль, 1999 (рас.)
• Сидунова Д.В., Черепанова Е.Г. и др. История развития мер и весов (рас.)
• Федорчук С. В. Метрология древнерусского государства (X — начало XII вв.) (рас.)
• Федорчук С. В. Метрология периода феодальной раздробленности Руси (XII — XV вв.). (рас.)