Перасопніцкае Эвангельле
Перасопніцкае Эва́нгельле — рукапісны помнік мастацтва XVI стагодзьдзя, напісаны на заходне-ўкраінскім дыялекце[a] Стараўкраінскай мовы[b]. Перасопніцкае Эвангельле — духоўны помнік і нацыянальны сымбаль, на якім, прыступаючы да выкананьня сваіх высокіх абавязкаў, Прэзыдэнты Ўкраіны даюць прысягу свайму народу.
| Перасопніцкае Эвангельле | |
 Мініятура з выяваю апостала Мацьвея | |
| тып | Рукапіс зь мініятурамі |
|---|---|
| месца напісаньня | Перасопніца (цяпер заходняя Ўкраіна) |
| мова напісаньня | Стараўкраінская (заходнеўкраінскі дыялект) |
| час напісаньня | 1556—1561 |
| матэрыялы | Пэргамэнт |
| памеры | 380 x 240 мм |
| вага | 9,3 кг |
Лёс рукапісу
рэдагавацьСтворанае ў 1556—1561 гадах сынам пратапопа Міхаілам Васілевічам і архімандрытам Прачысьценскага манастыра Рыгорам, якія пачалі працу ў мястэчку Заслаў (цяпер у Хмяльніцкай вобласьці), а завяршылі ў Перасопніцы (цяпер у Ровенскай вобласьці). Замовіла кнігу княгіня Анастасія Заслаўская (нар. Гальшанская)[1][2][3].
З часу свайго заканчэньня рукапіс захоўваўся ў Перасопніцкім манастыры. З 1600 да 1701 гады гістарычных зьвестак пра кнігу не захавалася. 17 красавіка 1701 году гетман Украіны Іван Мазэпа падараваў Эвангельле Пераяслаўскаму катэдральнаму сабору. З 1799 году захоўвалася ў бібліятэцы Пераяслаўскай сэмінарыі, пазьней — у Палтаўскай сэмінарыі, у Палтаўскім гісторыка-краязнаўчым музэі, у запаведніку «Кіева-Пячэрская лаўра». З 24 сьнежня 1948 году — у аддзеле рукапісу Бібліятэкі АН УССР (цяпер Нацыянальная бібліятэка Ўкраіны імя Вярнадзкага), дзе знаходзіцца і зараз.
У навуковы абарот рукапіс трапіў у 1830-х гадах, калі ў бібліятэцы Пераяслаўскай сэмінарыі яго знайшоў былы вучань, выбітны ўкраінскі навуковец Восіп Бадзянскі. Новае паўнакроўнае жыцьцё дала Эвангельлю Іна Чапіга, старшы навуковы супрацоўнік Інстытуту ўкраінскай мовы, якая больш за 20 год жыцьця прысьвяціла вывучэньню помніка.
Пачынаючы з 1991 году, стала традыцыяй падчас прысягі Прэзыдэнта Ўкраіны на вернасьць народу разам з Канстытуцыяй і Актам абвяшчэньня незалежнасьці Ўкраіны класьці Перасопніцкае Эвангельле як сымбалічную духоўную сьвятыню.
Матэрыял і выкананьне
рэдагаваць
|
| |
Старонкі зь Перасопніцкага Эвангельля.
| ||
Перасопніцкае Эвангельле — велічная кніга вагай 9,3 кг, напісаная чорнымі чарніламі і кінавар’ю (чырвонай фарбай) позьнім статутам на пэргамнце фарматам 38×24 см. Кніга складаецца з 482 аркушаў. У рукапісе існуе «дробнае пісьмо», якім напісаныя ўсе пасьляслоўі, зацемкі, прыпіскі і г. д. Рукапіс багата арнамэнтаваны, аздоблены высокамастацкімі шматколернымі застаўкамі і мініятурамі. Па прыгажосьці і багацьці афармленьня Перасопніцкае Эвангельле ня мае роўных сярод украінскіх рукапісаў[4][5].
Мовазнаўчае значэньне
рэдагавацьРукапіс зьмяшчае ўнікальны матэрыял для вывучэньня гісторыі стараўкраінскае мовы і ўзаемадзеяньня размоўнага і кніжных элемэнтаў літаратурна-пісьмовай мовы XVI стагодзьдзя. У рукапісе выразна праступаюць рысы народнай мовы, на фанэтычным узроўні — наяўнасьць народнаразмоўных фанэтычных рыс, пераход о, е ў і ў і , на марфалягічным узроўні засьведчаная вялікая варыятыўнасьць за кошт канчаткаў, уласьцівых жывой моўнай практыцы.
Размоўная лексыка ўведзена ў тэкст пераважна з дапамогай глёсаў[c]. Глёсы, як правіла, прастаўленыя ў Эвангельлі разам са словамі арыгінала, але абрамляюцца «прамакутнікамі»; выпісаныя асобна «дробным» пісьмом. Гэта пераважна стараславянскія словы (напрыклад, «чресла» — сьцёгны, «бдѣти» — ня спаць), але ёсьць і простыя тлумачальныя глёсы для стараўкраінскіх словаў («стрѣха» — дах, «праз збожа» — праз узворваньне і г. д.).
Факсыміле
рэдагавацьУ 2001 годзе Інстытутам украінскай мовы НАН Украіны зробленае факсымільнае выданьне Эвангельля з навуковай апрацоўкай — упарадкаваньнямі, дасьледаваньнямі, словапаказьнікамі. Агульны наклад кнігі склаў 500 асобнікаў[6]. Другі раз факсымільнае выданьне Эвангельля зроблена ў 2008 годзе Ўкраінскай Праваслаўнай Царквой маскоўскага патрыярхату, наклад — 1000 асобнікаў[7][8].
Заўвагі
рэдагаваць- ^ Далей у тэксьце, для зручнасьці напісаньня, — стараўкраінская мова.
- ^ У айчыннай гісторыяграфіі прынята ўжываць назву старабеларуская мова.
- ^ Глёс — тлумачэньне незразумелых слоў у тэксьце (звычайна непасрэдна).
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Перасопніцкае Эвангельле, Арк. 481,482.
- ^ Перасопніцкае Эвангельле, Арк. 3, 20.
- ^ Пересопницьке Євангеліє на Офіційному веб-сайті Культурно-археологічного центру «Пересопниця». (укр.)
- ^ Відкриття століття! Ми знаємо автора мініатюр «Пересопницького Євангелія»! // Сайт «Politiko» (укр.)
- ^ Лев Скоп. Майстер мініатюр Пересопницького Євангелія — Федуско, маляр із Самбора. — Коло: Дрогобич, 2011 (укр.)
- ^ Василь Глинчак. Книга Присяги. Пересопницьке Євангеліє — відоме і невідоме. (укр.)
- ^ Максим Сидоренко. У столиці презентовано факсимільне видання «Пересопницького Євангелія». (укр.)
- ^ Сайт міста Буча. (укр.)
Літаратура
рэдагаваць- Пересопницьке Євангеліє (1556—1561) / Дослідження. Транслітерований текст. Словопокажчик. — Київ, 2001. 703 с.
- Лев Скоп. Майстер мініатюр Пересопницького Євангелія Федуско, маляр зі Самбора. — Дрогобич: Коло, 2011.