Свая мова

	Свая мова
	svoja mova, prosta mova, tutejša mova
Ужываецца ў	Польшчы
Рэгіён	Гайнаўскі, Бельскі, Сямяціцкі паветы Падляскага ваяводзтва
Колькасьць карыстальнікаў	~45 000
Клясыфікацыя	Індаэўрапейская сям'я Славянская галіна Усходнеславянская група Беларуская мова Падляскі дыялект Свая мова; ; ; ; ;
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	—
Рэгулюецца	Грамадзкія арганізацыі Падляшша (неафіцыйна)
Пісьмо	лацінскае пісьмо і кірыліца
Коды мовы
SIL	pdl

Свая́ мова (svoja mova) — мікрамова, заснаваная шэрагам энтузіястаў на аснове гаворак, на якіх размаўляюць беларусы паўднёвага Падляшша і міжрэчча Нараву і Бугу ў Польшчы. Гаворкі, аб’яднаныя імем «Сваёй мовы», падзяляюцца на 3 групы, у залежнасьці ад паводзінаў зычных [d] і [t] перад галоснымі [e] і [i]. На сёньняшні час рэдактар беластоцкага часопісу «Правінцыя» Ян Максімюк (падл. Jan Maksimjuk) спрабуе кадыфікаваць «сваю мову», грунтуючыся на гаворцы сваёй роднае вёскі Ляхі (падл. Lachi). Для «сваёй мовы» быў створаны альфабэт на аснове беларускае лацінкі з адсутнасьцю літары ŭ, але з даданьнем літараў ť, ď і літараў ê, ô, якія адпаведна абазначаюць спэцыфічныя дыфтангізаваныя гукі ыэ і уо (пасьля ёту ці «і» адпаведна іэ, юо).

Сацыялінгвістычнае становішча

Турыстычныя знакі сваёй мовай і па-польску

Згодна зь перапісам насельніцтва Польшчы 2002 року ў Падляскім ваяводзтве Польшчы (Паўднёвае Падляшша) пражывае 46 400 чалавек, якія самавызначаюцца як беларусы, зь іх 37 000 адносіцца да групы «падляшаў» (падл. pudlašy), чыя мова зьяўляецца адным з дыялектаў беларускае мовы. Населеным пунктам, дзе пражывае больш за ўсё «падляшаў», зьяўляецца в. Чыжы (падл. Čyžê) Падляскага ваяводзтва Польшчы (82% насельніцтва).

Самі падляшы ідэнтыфікуюць сваю мову як беларускую (каля 30 000 чалавек), аднак у рэчаіснасьці яна зьяўляецца даволі адрознай і своеасаблівай у параўнаньні зь літаратурнай беларускай, што ўспрымаецца як «не зусім свая мова».

Зося Сачко ў 2000-ыя гады. Беларуская паэтка.

Сваёй мовай у 1970-ых гадох у беларускамоўнай газэце «Ніва» друкавалася Зося Сачко (пад эгідай «Беларускага літаратурнага аб’яднаньня» «Белавежа» выйшлі тры ейныя паэтычныя зборнікі: «Pošuki» ў 1982 г., «Nad dniom pochilana» у 1991 г., «šče odna vesna» ў 1995 г.), у 1981 г. «Ніва» апублікавала паэму Іры Баравік «Čas, kotory vmiraje», у 2002 г. «Белавежа» выпусьціла паэтычны томік Віктара Стахвюка «Багровы Цень». Між іншым, ужо ў пачатку ХХ стагодзьдзя былі прэцэдэнты спробаў творчасьці на мясцовых гаворках (Мікалай Янчук), але пра спробы стварэньня ўласнай літаратурнай мікрамовы ў той час нічога не вядома.

Інфармацыйны стэнд у Студзіводах сваёй мовай кірыліцай, альфабэтам паводле Дарафея Фіёніка

Беларусы-падляшы пісалі таксама літаратурнай беларускай мовай, у прыватнасьці пісьменьнікі Надзея Артымовіч, Ян Чыквін і Віктар Швед. Да 50% супрацоўнікаў беларускамоўных СМІ ў Польшчы (газэтаў «Ніва», «Czasopis», «Правінцыя» і беларускамоўнай праграмы польскага радыё і тэлебачаніня ў Беластоку) зьяўляюцца падляшамі.

Таксама ў Бельску Дарафеем Фіёнікам (падл. Dorofiêj Fijonik) выдаецца краязнаўча-культурны часопіс «Бельскі гостінэць», які друкуе этнаграфічныя матэрыялы і запісы гаворак Падляшша польскаю, беларускаю мовамі і «сваёй мовай».

Беларускія гаворкі маюць некаторыя агульныя рысы з заходнепалескімі дыялектамі беларускае мовы (што ўскосна дае нагоду казаць пра некаторыя ўкраінскія рысы дыялектаў). Што цікава, дыялекты Падляшша, нягледзячы на вышэйпералічаныя ўкраінскія рысы (оканьне, гук [v] пасьля галосных, адсутнасьць дзеканьня й цеканьня), у большай ступені бліжэй да беларускае мовы, але гэтыя абставіны ўсё роўна не перашкаджаюць некаторым украінскім дасьледчыкам лічыць беларускія гаворкі Падляшша ўкраінскімі, а беларусаў-падляшаў — украінцамі. У цэлым, адсочваецца блізкасьць падляскіх дыялектаў да беларускае мовы, ніж да ўкраінскае^[2].

Падляская абэцэда

**Падляская абэцэда**
A a	B b	Ć ć	Č č	D d	(Dz dz)	(Ď ď)	(E e)	(Ê ê)	(F f)
G g	H h	Ch ch	I i	(Iê iê)	J j	K k	L l	Ł ł	M m
N n	Ń ń	O o	(Ô ô)	P p	Q q	R r	S s	Ś ś	Š š
T t	Ť ť	U u	V v	W w	X x	Y y	Z z	Ź ź	Ž ž

Тлумачэньне:

Ć — [t͡sʲ]; Č — [t͡ʃ]; Ď — [dʲ]; Ê — [ɨ~e], Iê — [i~e]; Ch — [x]; Ł — [l]; Ń — [nʲ]; Ô — [u~o]; Ś — [sʲ]; Š — [ʃ]; Ť — [tʲ]; V — [v]; Ź — [zʲ]; Ž — [ʒ];

Літары q, w, x сустракаюцца толькі ў замежных назвах (Quebec, Quentin, Wellington, Winston, Xanadu, Matrix), а дыграф dź выкарыстоўвецца для запісу геаграфічных назваў з польскай ці беларускай моваў.

Параўнаньне падляскае, беларускае і ўкраінскае моваў

падляская	беларуская	украінская	польская
čołoviêk	чалавек	людина	człowiek
večur	вечар	вечір	wieczór
brаt	брат	брат	brat
dеń	дзень	день	dzień
ruka	рука	рука	ręka
oseń	восень	осінь	jesień
sniêh	сьнег	сніг	śnieg
lіêto	лета	літо	lato
sestra	сястра	сестра	siostra
ryba	рыба	риба	ryba
ohoń	вагонь	вогонь	ogień
voda	вада	вода	woda
viêtior	вецер	вітер	wiatr
zima	зіма	зима	zima

Прыклад тэксту

Зь перакладу «A Drive in the Country» Грэхема Грыні на «Сваю мову» (пераклаў Ян Максімюк):

To była pomyłka vziati Lolu siudy. Ja siête zrozumiêv v chvili, koli my vychodili z pojizda na małôj provincijnuj stanciji. Osiênnim večerom čołoviêk prypominaje zo svoho diêtstva bôlš, niž v jakuju-leń inšu poru roku, i jeji jasny pudšpachlovany tvar i małaja torba, v kotoruj navrad čy mohli b zmiśtitisia našy rečy nanuč, prosto ne pasovali do starych špichlerôv na zbôže za uzkim kanałom, kilkoch śviêtłuv na pahôrku, plakatuv koliśnioho filmu. Ale vona skazała «davaj pojêdemo za horod», i Bishop’s Hendron, viadomo ž, było peršoju nazvoju, kotora pryjšła mniê do hołovy. Nichto mene tam ne rospuznaje, a mniê i ne podumałosia, što to same ja začnu vspominati.

Пераклад кірыліцай:

То была помылка взяті Ліолю сюды. Я сіêтэ зрозуміêв в хвілі, колі мы выходілі з појізда на малôј провінціјнуј станціјі. Осіêннім вэчэром чоловіêк прыпомінае зо свого діêтства бôльш, ніж в якую-лень іншу пору року, і ејі ясны пудшпахліованы твар і малая торба, в которуј наврад чы моглі б змісьтітіся нашы рэчы нануч, просто нэ пасовалі до старых шпіхлерôв на збôжэ за узкім каналом, кількох сьвіêтлув на пагôрку, плякатув колісьніого фільму. Але вона сказала «давај појêдэмо за город», і Бішопс Гэндрон, вядомо ж, было пэршою назвою, котора прыјшла мніê до головы. Ніхто мэнэ там нэ роспузнае, а мніê і нэ подумалося, што то самэ я зачну вспомінаті.

Захавалася і адна зь першых спроб стварэньня літаратуры ў падляскіх гаворках — верш Міколы Янчука, што прысьвечаны Янку Купалу.

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ http://www.sil.org/iso639-3/chg_detail.asp?id=2011-013&lang=pdl SIL International
^ http://svoja.org/1219.html

Літаратура

Ян Максімюк, Čom ne po-svojomu? Elementrz podlaski z objaśnieniami. (Чаму не на сваёй мове? Падляскі буквар з тлумачэньнямі для дарослых.) — Biłostôk: Struha Editions, 2014.

Вонкавыя спасылкі

Сайт, прысьвечаны «сваёй мове» «Svoja.org» (укр.) (бел.) (анг.) (пол.)
Нескарыстаны творчы патэнцыял або беларусы Беласточыны як народ трымоўны, Ян Максімюк (бел.)
Пераклад паэмы Грэхэма Грына сваёй мовай падляшаў
Падборка матэрыялаў пра дыялекты Падляшша(недаступная спасылка) (пол.) (на партале Harazd.net)
Інтэрактыўная мапа з гуказапісамі гаворак некаторых вёсак, у якіх гаворыцца на сваёй мове
Мова і фальклёр беларусаў Бельшчыны

[1] ttp://www.sil.org/iso639-3/chg_detail.asp?id=2011-013&lang=pdl SIL International

[2] ttp://svoja.org/1219.html

[1]

[2]