Крапіўніцкі

	Крапіўніцкі; лац. Krapiŭnicki
	укр. Кропивницький
Герб Крапіўніцкага	Сьцяг Крапіўніцкага
Першыя згадкі:	1754
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Кіраваградзкая
Плошча:	103 км²
Вышыня:	124 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	229 632 чал. (2017)
шчыльнасьць:	2229,44 чал./км² (2017)
нацыянальны склад:	украінцы — 85,8%; расейцы — 12,0%; беларусы — 0,5% (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-522
Паштовыя індэксы:	25000—25490
Геаграфічныя каардынаты:	48°30′37″ пн. ш. 32°16′0″ у. д. / 48.51028° пн. ш. 32.26667° у. д.Каардынаты: 48°30′37″ пн. ш. 32°16′0″ у. д. / 48.51028° пн. ш. 32.26667° у. д.
	Крапіўніцкі на мапе Ўкраіны Крапіўніцкі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://www.kr-rada.gov.ua/

Крапіўні́цкі^[2]^[3] (па-ўкраінску: Кропивницький, да 1924 року — Лізаветград, у 1924—1934 роках — Зіноўеўск, у 1934—1939 роках — Кірава, у 1939—2016 гадах — Кіраваград) — места на поўдні цэнтральнай часткі Ўкраіны, на рацэ Інгуле. Адміністрацыйны цэнтар Кіраваградзкай вобласьці і Крапіўніцкага раёну. Плошча 103 км². Насельніцтва 220 000 чал.

Знаходзіцца за 250 км на поўдзень ад Кіева. Вузел аўтамабільных шляхоў, чыгуначная станцыя на лініі Чарналеская — Памочная, аэрапорт.

Этымалёгія назвы

У 1934—2016 гадах горад меў назву ў гонар расейскага савецкага палітычнага дзеяча Сяргея Кірава, які ніколі ў ім ня быў і ніякім чынам зь ім не зьвязаны.

У грамадзкасьць уздымала пытаньне пра неабходнасьць перайменаваньня места, у 2001 праводзіўся адпаведный мескій рэфэрэндум.

14 ліпеня 2016 году горад быў перайменаваны ў Крапіўніцкі^[4], у гонар Марка Крапіўніцкага — аднаго з заснавальнікаў украінскага прафэсійнага тэатру.

Гісторыя

1754: заснаваньне фартэцыі Сьв. Лізаветы, зь якім зьвязваюць пачатак гісторыі сучаснага места.
1775: мястэчка вакол фартэцыі пачало звацца Лізаветградам (дагэтуль, на думку шэрагу ўкраінскіх гісторыкаў, яно мела назву Новаказачын).
1784: атрымаў статус места, цэнтар павету.
1797: у Наварасейскай губэрні, з 1802 — у Мікалаеўскай, а з 1803 — у Хэрсонскай губэрні
1919: у складзе ЎССР.
1932: у Адэскай вобласьці.
1939: цэнтар вобласьці.
5 жніўня 1941 — 5 студзеня 1943: знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

1939—103 тыс. чал.
1959—132 тыс. чал.
1972—201 тыс. чал.^[5]
1991—277,9 тыс. чал.^[6]
2001—254 тыс. чал.^[7]

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)
украінская мова	расейская	армянская	беларуская
79,43%	19,91%	0,16%	0,10%

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаваньня, лёгкай, харчовай і горнай прамысловасьці.

Асноўныя заводы: ЗАТ «Гідрасіла Груп» (па-ўкраінску: ЗАТ «Гідросила Груп», распрацоўка і вытворчасьць гідраўлічных сілавых машынаў і кампанэнтаў гідрамашынаў), ААТ «Чырвоная Зорка» (па-ўкраінску: ВАТ «Червона зірка», вытворчасьць засевак і тэхнікі па апрацоўцы глебы), ЗАТ НВП «Радый» (па-ўкраінску: ЗАТ НВП «Радій», электроніка, сыстэмы абароны і кіраваньня для атамных электрастанцыяў).

Славутасьці

Да гістарычна-архітэктурных помнікаў Крапіўніцкага належаць:

Катэдральны сабор Раства Багародзіцы (Грэцкая царква, 1805—1812);
Рэшткі Фартэцыі Сьв. Лізаветы (XVIII ст.);
Комплекс збудаваньняў вайсковага мястэчка (кан. 1840-х — пач. 1850-х);
Сабор Праабражэньня Гасподняга (XVIII—ХІХ стагодзьдзі);
Царква Покрыва Прасьв. Багародзіцы (1850—1875);
Харальная сынагога (1853).

Галерэя

Сабор Праабражэньня Гасподняга
Збудаваньне ў стылі мадэрн
Мастацкі музэй
Інгул у Крапіўніцкім
Вуліца Кірава
Стадыён «Зірка»
Пешы мост праз Інгул
Меская рада

Месты-сябры

Добрыч, Баўгарыя

Асобы

Уладзімер Віньнічэнка (1880—1951) — украінскі дзяржаўны дзяяч, літаратар і публіцыст
Мозэс Гомбэрг (1866—1947) — амэрыканскі хімік-арганік, вядомы як «бацька хіміі радыкалаў»
Яраслаў Івашкевіч (1894—1980) — польскі пісьменьнік, паэт, драматург, перакладнік
Іван Карпенка-Карый (Табілевіч) (1845—1907) — украінскі драматург і артыст
Марка Крапіўніцкі (1840—1910) — украінскі драматург, артыст, рэжысэр і адзін з заснавальнікаў сталага прафэсійнага ўкраінскага тэатру ў Лізаветградзе
Ігар Крутой (нар. 1954) — расейскі кампазытар
Генрых Нэйгауз (1888—1964) — піяніст, пэдагог і публіцыст
Караль Шыманоўскі (1882—1937) — польскі кампазытар, піяніст, пэдагог, музычны крытык, адзін з найбольш відных дзеячоў польскай музычнай культуры першай паловы XX ст.

Крыніцы

^ Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року», — Київ, Державна служба статистики України, 2017 zip (укр.)
^ «Працоўная група [сучаснае нармалізацыі беларускага клясычнага правапісу] сьведама адмовілася ад асьвятленьня тых момантаў правапісу, якія не разыходзяцца ў клясычным і афіцыйным стандартах. Аднак, насуперак традыцыі артаграфічна-граматычнага сынкрэтызму <…>, Збор улучае выключна артаграмы (правілы артаграфіі)». Цыт. па:Асноўныя прынцыпы // Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў: сучасная нармалізацыя / Саўка, З. [і інш.]. — Менск: 2005.
^ Геаграфічныя назвы. Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову = Географические названия. Способы и правила передачи географических названий и терминов Украины на белорусский язык: Тэхнічны кодэкс устаноўленай практыкі. ТКП 177—2009 (03150). — Уведз. 17.03.09. — Мінск: Белкартаграфія; Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, 2009. — С. 2-4. — 14 с.
^ Про приведення назви міста Кіровоград Кіровоградської області у відповідність із вимогами Закону України «Про засудження комуністичного та націонал-соціалістичного (нацистського) тоталітарних режимів в Україні та заборону пропаганди їхньої символіки» (укр.)
^ Кировоград // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
^ Кировоград // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
^ Всеукраїнський перепис населення 2001. Чисельність наявного населення та його розподіл за статтю. Кіровоградська область, м. Кіровоград (міськрада)(недаступная спасылка)

Літаратура

Elizabetgród // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881. S. 344—345
Елизаветград // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

Вонкавыя спасылкі

[1] Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року», — Київ, Державна служба статистики України, 2017 zip (укр.)

[2] «Працоўная група [сучаснае нармалізацыі беларускага клясычнага правапісу] сьведама адмовілася ад асьвятленьня тых момантаў правапісу, якія не разыходзяцца ў клясычным і афіцыйным стандартах. Аднак, насуперак традыцыі артаграфічна-граматычнага сынкрэтызму <…>, Збор улучае выключна артаграмы (правілы артаграфіі)». Цыт. па:Асноўныя прынцыпы // Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў: сучасная нармалізацыя / Саўка, З. [і інш.]. — Менск: 2005.

[3] Геаграфічныя назвы. Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову = Географические названия. Способы и правила передачи географических названий и терминов Украины на белорусский язык: Тэхнічны кодэкс устаноўленай практыкі. ТКП 177—2009 (03150). — Уведз. 17.03.09. — Мінск: Белкартаграфія; Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, 2009. — С. 2-4. — 14 с.

[4] Про приведення назви міста Кіровоград Кіровоградської області у відповідність із вимогами Закону України «Про засудження комуністичного та націонал-соціалістичного (нацистського) тоталітарних режимів в Україні та заборону пропаганди їхньої символіки» (укр.)

[5] Кировоград // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.

[6] Кировоград // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

[7] Всеукраїнський перепис населення 2001. Чисельність наявного населення та його розподіл за статтю. Кіровоградська область, м. Кіровоград (міськрада)(недаступная спасылка)

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]