Геся Гельфман

Ге́ся Мі́раўна (Меераўна) Ге́льфман (часта імя па бацьку памылкова пішацца Міронаўна; 1855, Мазыр, Расейская імпэрыя — 1882, г. 13 лютага [ст. ст. 1 лютага] 1855, Санкт-Пецярбург, Расейская імпэрыя) — расейская рэвалюцыянерка-народніца, агент Выканаўчага камітэту «Народнай волі(ru)». Адна зь «первамартаўцаў(ru)».

Геся Гельфман
Асабістыя зьвесткі
Нарадзілася:	1855 Мазыр, Менская губэрня
Памерла:	13 лютага 1882 Санкт-Пецярбург
Партыя:	Народная воля
Сужэнец:	Мікалай Саблін
Геся Гельфман у Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Геся Гельфман нарадзілася ў беларускім месьце Мазыры, у жыдоўскай сям’і. Ейны бацька гандляваў лесам, а маці валодала мануфактурнай крамай. Маці рана памерла, а мачыха мала ўвагі надавала Гесі. Аднойчы бацькі адправілі яе ў Бярдычаў на вясельле да сваякоў. Там яна правяла некалькі месяцаў. Вярнуўшыся ў Мазыр, яна даведалася, што яе зьбіраюцца выдаць замуж за адзінага сына лесапрамыслоўца, бацькавага знаёмага. У апошнюю ноч перад вясельлем яна зьбегла. У 1871 року Геся прыехала ў Кіеў, дзе нанялася памочніцай да краўчыхі. У гэтым жа годзе яна паступіла на акушэрскія курсы пры Кіеўскім унівэрсытэце, якія скончыла ў 1874 годзе. У гэты час пачала прымаць удзел у рэвалюцыйнай дзейнасьці. Яна ўдзельнічала ў сходах нелегальных сацыялістычных гурткоў, аказвала розныя дробныя паслугі рэвалюцыянерам-прапагандыстам.

Увесну 1875 року ў Кіеў прыехалі прадстаўнікі маскоўскага гуртку рэвалюцыянэраў для наладжваньня сувязяў зь мясцовымі рабочымі. Геся Гельфман далучылася да гэтай арганізацыі і прыняла актыўны ўдзел у яе дзейнасьці ў Кіеве (на ейнае імя прыходзілі лісты, грашовыя пераклады, яе кватэра служыла яўкай для рэвалюцыянэраў). 9 верасьня 1875 яна была арыштаваная. Паўтара году правяла ў доме папярэдняга зьняволеньня ў Санкт-Пецярбургу.

У 1877 асуджаная на «працэсе 50-ці(ru)» і прысуджаная да двух гадоў прымусовых работ. Пакараньне адбывала ў Літоўскім замку(ru) ў Санкт-Пецярбургу.

У гэты пэрыяд яна пазнаёмілася з нарадавольцам Мікалаем Саблінам(ru), які стаў пасьля яе фактычным мужам, зь якім яна пражывала пад імем Алены Рыгораўны.

Пасьля адбыцьця пакараньня, 14 сакавіка 1879, Гельфман выслалі пад нагляд паліцыі ў м. Старая Руса (Наўгародзкая губэрня), адкуль яна ў верасьні гэтага ж году зьбегла ў Санкт-Пецярбург. Тут яна далучылася да «Народнай Волі». Яна вяла прапаганду сярод моладзі, шмат працавала ў Чырвоным Крыжы «Народнай Волі», пасьлядоўна стала гаспадыняй трох кансьпіратыўных кватэр. У лютым 1881 Гельфман разам зь М. Сабліным зьняла кватэру на Цялежнай вуліцы. У гэтай кватэры спачатку знаходзілася падпольная друкарня нарадавольскай «Рабочей газеты», а затым дынамітная майстэрня «Народнай Волі». Раніцай 1 сакавіка 1881 на гэтай кватэры кідальшчыкі атрымалі бомбы, адной зь якіх быў сьмяротна паранены імпэратар Аляксандар II. 2 сакавіка 1881 року пасьля ператрусу, падчас якога былі знойдзеныя 2 бомбы і шмат нелегальнай літаратуры, паліцыя арыштавала Г. М. Гельфман. Пры арышце Саблін скончыў жыцьцё самагубствам. На допыце Гельфман прызналася, што зьяўляецца сябрам «Народнай волі», але адмаўляла свой ​​удзел у арганізацыі замаху на цара, нягледзячы на наяўныя бясспрэчныя факты.

Разам зь пяцьцю актыўнымі ўдзельнікамі замаху была прысуджаная да павешаньня, аднак па вынясеньні прысуду яна заявіла пра сваю цяжарнасьць. Апошняе было пацьверджана медыцынскім абследаваньнем, і выкананьне прысуду было адкладзена, бо паводле законаў, якія дзейнічалі на той момант, караць сьмерцю цяжарных жанчын забаранялася з прычыны цнатлівасьці дзіцяці. У Ангельшчыне, Францыі, Швайцарыі была арганізаваная кампанія за скасаванне сьмяротнага прысуду Гесі Гельфман. Адкрыты ліст да імпэратара Аляксандра III апублікаваў вядомы францускі пісьменьнік Віктор Юго. Падобная кампанія была і ў самой Расеі.

Пасьля родаў сьмяротнае пакараньне Гельфман было замененае пажыцьцёвымі катаржнымі працамі. Аднак роды працякалі цяжка, з ускладненьнямі, у адсутнасьць мэдыцынскай дапамогі. Дзіця было адабрана ў Гельфман 25 студзеня 1882 року (яно неўзабаве памерла ў выхаваўчым доме; паводле крыніцаў, гэта была дзяўчынка). Неўзабаве пасьля нараджэньня дзіцяці, так і не атрымаўшы дапамогі лекара, Гельфман памерла ў турме ад гнойнага запаленьня брушыны, які разьвіўся ў выніку нялечанага пасьляродавага ўскладненьня.

Літаратура

• Иохельсон В., Кантор Р. Геся Гельфман. Материалы для биографии и характеристики. — Пг.-М., 1922.
• Кантор Р. М. Г. М. Гельфман. — М., 1930.
• Суд над цареубийцами. Дело 1-го марта 1881 года. Под редакцией В. В. Разбегаева. Tт. 1 и 2. — СПб.: Изд. им. Н. И. Новикова, 2014. — ISBN 978-5-87991-110-7; ISBN 978-5-87991-112-1