Галісійцы

Галісійцы (саманазва galego "галье́га") — народ у Гішпаніі, асноўнае насельніцтва гістарычнай вобласьці Галісія.

Тэрыторыя пражываньня і колькасьць

Агульная колькасьць галісійцаў — больш за 4 мільёны чалавек, зь іх больш за 3 мільёны — у Гішпаніі, больш за 500 тыс. — у Аргентыне, рэшта — у іншых краінах Лацінскай Амэрыкі, ЗША і Партугаліі. Галісійцы складаюць 8,2% насельніцтва Гішпаніі.

Мова

Галоўны артыкул: Галісійская мова.

Галісійцы размаўляюць па-галісійску (больш за 90% насельніцтва Галісіі). Галісійская мова (гальега) належыць да заходне-раманскай падгрупы раманскай групы індаэўрапейскай моўнай сям’і і блізкая да партугальскай. Пісьмовасьць на аснове лацінкі. Біблію на галісійскую мову цалкам пераклалі толькі ў 1989-1992 гг.

Гісторыя

Этнагенэз галісійцаў зьвязаны з плямёнамі галаікаў, што ўзьніклі ў выніку зьмяшаньня міграцыяў кельтаў і карэнных эстрымніяў. Па паходжаньні галісійцы блізкія партугальцам. Да сярэдзіны 14 ст. у партугальцаў і галісійцаў была адна мова (галісійска-партугальская), пазьней яны разьдзяліліся. У Сярэднявеччы, у зьвязку з далучэньнем да Кастыліі (Гішпаніі), былі аб’ектам кастылізацыі (гішпанізацыі), а галісійская мова на ўзровень простанароднай (XV ст.). З пачатку XIX ст. узьнік рух за адраджэньне галісійскае нацыі, мовы і культуры галісійцаў. У канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў вялікая колькасьць галісійцаў эмігравала ў Лацінскую Амэрыку, у тым ліку ў Аргентыну і Уругвай. У 1981 годзе галісійцы атрымалі аўтаномію. З 1990-х гг. адбываецца ўздым цікавасьці да нацыянальнай культуры сярод галісійцаў.

За ўсю сваю гісторыю Галісія мела дзяржаўнасьць толькі аднойчы, у 1111 годзе, калі быў каранаваны галісійскі кароль. Але ўжо праз колькі гадоў Галісійскае Каралеўства было заваяванае маўрамі, а яго паўднёвая частка адыйшла да Партугаліі.

Духоўная культура

У духоўнай культуры (песенны фальклёр) адчуваюцца кельцкія ўплывы. Традыцыйны музычны інструмэнт — гайта (дуда). Арыгінальнасьцю вызначаецца галісійскі танцавальны фальклёр — сярод танцаў мужчынскія танцы-змаганьні і зьмешаны танец муньейра.

У катэдральным саборы сталіцы Галісіі, месьце Сант'яга-дэ-Кампастэла пахаваныя мошчы аднаго з 12 апосталаў Хрыста — сьвятога Якава (па-гішпанску: Яга, па-галісійску: Хаймэ). Паводле легенды сьвяты Якаў, хрысьціцель і патрон усяе Гішпаніі, прайшоў пешшу ўсю дарогу на Пірэнейскую паўвыспу. Таму больш за 1000 гадоў існуе каталіцкі шлях-прошча — шлях сьвятога Якава, які вядзе ў сталіцу Галісіі. Гэты шлях ня раз быў тэмай сюжэтаў літаратуры і кінамастацтва.

Матэрыяльная культура

Этнаграфічна галісійцы блізкія рэшце насельніцтва поўначы Пірэнейскай (Ібэрыйскай) паўвыспы.

Галісійцам уласьцівыя дробныя паселішчы, разьмешчаныя недалёка адно ад аднаго і бяз строгай пляніроўкі, а таксама хутары. Адмысловае галісійскае жытло — пальёса.

У нацыянальных строях пераважаюць цёмныя колеры і тоўстыя ваўняныя тканіны, сукно, флянэлі. Жаночы нацыянальны касьцюм — доўгая спадніца і кофта з карсажам, ў якасьці дэталяў — спадніца-накідка (мантэо) і хустка-дэнгэ, якой закрывалі сьпіну, а завязвалі накрыж на грудзях. Жаночае адзеньне звычайна аздобленае стужкамі і ўпрыгожаньнямі з бурштыну. Галаўны ўбор — таксама хустка. Мужчынскі нацыянальны строй галісійцаў складаецца з вузкіх (сьвяточныя) альбо шырокіх (будзённых, дзеля працы на палетку) штаноў да каленяў, кашулі, камізэлькі і кароткай курткі. Мужчынскі і жаночы абутак — скураныя чаравікі.

Галісійская кухня адзначаецца простасьцю і сьціпласьцю. Нацыянальныя стравы — пульпада, потэ гальега, каўбаскі зь сьвініны (чарысас), суп з гародніны (кальда гальега), сала з дадаткамі розных спэцыяў і жытнёвы хлеб. Сярод напояў папулярныя, як і паўсюль ў Гішпаніі, віно і лікёры.

У галісійскай кухні да нядаўняга часу існавала негалосная забарона на ўжываньне грыбоў, пагатоў дзіўная, бо Галісія — лясістая краіна. Непрыйманьне грыбоў у галісійскай культуры было такім моцным, што нават існавала прыслоў’е: «Найпрасьцейшы спосаб памерці — зьесьці грыб». Гэтае табу зьнікла толькі пад уплывам глябалізацыі.

У сусьветнай цывілізацыі

Галісійскія крыніцы ахвотна называюць вялізнае мноства палітычных, вайсковых, культурніцкіх дзеячоў з галісійскімі каранямі, але вядомых у сьвеце як гішпанцы, аргентынцы і г.д., бо галісійцы — недзяржаўны этнас. Звычайна такіх дзеячоў разрозьніваюць на тры групы: 1) галісійцаў; 2) галісійцаў паводле паходжаньня, але вядомых у іншых культурных кантэкстох; 3) асобаў, чыё галісійскае паходжаньне спрэчнае.

Знаны галісійскі дудар Карлас Нуньес

Сярод вядомых галісійцаў:

• Мэндыньнё, сярэднявечны галісійскі паэт-трубадур, які жыў у 13—14 стагодзьдзях. Захавалася яго паэма.
• Радрыка дэ Кірога Лёпэс дэ Ўлёа (1512—1580), заваёўнік Амэрыкі, двойчы быў каралеўскім генэрал-губэрнатарам Чылі.
• П. Мантоха-і-Пасарон, адмірал, камандуючы гішпанскім флётам у час бітвы ў Манільскай бухце ў час гішпанска-амэрыканскай вайны (1898).
• Аншо Кінтана, палітык, дзейны кіраўнік Галісійскага нацыяналістычнага блёку (Bloque Nacionalista Galego), вядучай патрыятычнай партыі галісійцаў.
• Ш. Л. Фэрын (Ferrín), галісійскі пісьменьнік, прапанаваны ў 1999 годзе Асацыяцыяй галісійскіх пісьменьнікаў на атрыманьне Нобэлеўскай прэміі зь літаратуры.
• Спартоўцы — Мічэль Сальгада, гулец зборнай Гішпаніі па футболе і Оскар Пэрэйра, пераможца Тур-дэ-Франс 2006 году.

Сярод галісійцаў паводле паходжаньня:

• У палітыцы — кубінскія кіраўнікі Фідэль Кастра і Рауль Кастра (абодва з бацькоў з Галісіі) і дзеючы прэзыдэнт Уругвая Т. Васкес.
• У літаратуры — гішпанскі драматург Р. М. дэль Валье Інклан (лічыцца клясыкам гішпанскай літаратуры), гішпанскі пісьменьнік Каміло Хосэ Сэла (Нобэлеўскі ляўрэат у вобласьці літаратуры 1989 году); гішпанская пісьменьніца, кіраўнічка фэміністычнага руху Эмілія Парда Басан.
• У шоў-бізнэсе і спорце — сьпевакі Хуліё Іглесіяс і Энрыке Іглесіяс; поп-сьпявачкі мэксыканка Паўліна Рубіё і ўругвайка Наталья Арэйра (вядомая ўдзелам у аргентынскіх сэрыялох); аргентынскі футбаліст Дыега Марадона.

Сярод вядомых асобаў, чыё галісійскае паходжаньне спрэчнае або недаведзенае:

• амэрыканскі астранаўт Ф. Кальдэйра (нашчадак галісійскіх эмігрантаў); аўстрыйскі аўтагоншчык, тройчы пераможца Чэмпіянату Формулы-1 Нікі Ляўда. Таксама лічыцца, что галісійскае паходжаньня мелі Сымон Балівар (паводле іншых зьвестак, у яго баскскія карані), Хуан Пэрон і нават Мігель Сэрвантэс.

Літаратура

• Народы мира. Историко-этнографический справочник, М.: "Советская энциклопедия", 1988, стар. 130-131 (артыкул "Галісійцы")  (рас.)
• Нарыс гісторыі Галісіі  (анг.)
• Даведнік Этналог, 15-ы выпуск  (анг.)
• Хрысціянская этналягічная старонка ў Сеціве з падзелам народаў па дзяржавах - народы Гішпаніі  (анг.)
• Anaya Santos G. La depresión cultural gallega, Vigo, 1970  (гішп.)
• Lisón Tolosana C. Perfiles simbólico-morales de la cultura gallega, Madrid, 1974  (гішп.)
• Los gallegos, Madrid, 1976  (гішп.)

Вонкавыя спасылкі

Насельніцтва Галісіі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Галісійска-гішпанскі перакладнік (па-гішпанску і па-галісійску)
• Галісійскія народныя казкі (па-ўкраінску)
• Галісійскія народныя казкі (па-галісійску)
• Старонка у Сеціве пра галісійцаў (па-ангельску)
• Галісійскі інфармацыйны партал (па-галісійску)
• Он-ляйнавы турыстычны апэратар па Галісіі (па-гішпанску)