Вугоршчына ў Першай сусьветнай вайне

Вуго́ршчына ў Пе́ршай сусьве́тнай вайне́ — частка Аўстра-Вугоршчыны, адной з 38 дзяржаваў з насельніцтвам больш за 1,5 млн чалавек, што прымала ўдзел у Першай сусьветнай вайне. Ваявала ў складзе Цэнтральных дзяржаў супраць Антанты.

Аўстра-Вугорскі горны корпус у Тыролі

Пачатак вайны

У 1914 годзе Аўстра-Вугоршчына была адной з вялікіх дзяржаў Эўропы, з плошчай 676,443 кв. км, колькасьць насельніцтва складала 52 млн чалавек. Плошча Вугоршчыны ў складзе Аўстра-Вугоршчыны складала 325,400 кв. км., колькасьць насельніцтва — 21 млн чалавек.

28 чэрвеня 1914 году Гаўрыла Прынцып забіў эрцгерцага Франца Фэрдынанда. Напачатку прэм’ер-міністар граф Іштван Ціса меў сумнеў, пачынаць вайну, ці не. Пасьля абяцаньняў Нямеччыны нэўтралізаваць Каралеўства Румынію пастанова пачаць вайну была падтрыманая.

Армія Аўстра-Вугоршчыны ў 1914 годзе

Мматнацыянальная армія Аўстра-Вугоршчыны складалася з:

• «Агульнай» арміі і «агульнага» вайскова-марскога флёту. Мовай зносінаў была нямецкая.
• Ландвэру — вайсковаабавязаныя запасу 2-й чаргі і другачарговыя вайсковыя фармаваньні Аўстра-Вугоршчыны.
• Каралеўскіх вугорскіх войскаў, дзе асноўнай мовай была вугорская і харвацкая.

У краіне быў мабілізацыйны рэзэрв, які складаўся:

• Ландштурм аўстрыйцаў.
• «Népfelkelés» («народнае апалчэньне») вугорцаў.

Пасьля мабілізацыі вайсковыя сілы былі сгрупаваныя ў 6 армій, у якіх служылі 3,2 млн салдат. З 1914 па 1918 гады ў войску знаходзілася 9 млн чалавек, зь якіх 7,8 млн прымала ўдзел у баявых дзеях.

У параўнаньні зь іншымі краінамі Эўропы, армія Аўстра-Вугоршчыны ў тэхнічным пляне было слаба забясьпечана і мела малыя вайсковыя выдаткі. Пытаньні дастатковага забесьпячэньня боепрыпасамі не былі разьвязаныя нават напрыканцы вайны. Не хапала самалётаў, напярэдадні вайны ў краіне было толькі 42 вайсковых і 40 спартовых самалётаў.

Вугорскі ўдзел

Аўстра-вугорскі генэрал-палкоўнік (1918) Артур Арц фон Штра́ўсэнбург

Вайсковыя сілы Аўстра-Вугоршчыны шырока выкарыстоўваліся на расейскім і італьянскіх франтах, прымаючы ўдзел у наступных юітвах:

• 3-15 сьнежня 1914 году — у бітве Ліманава, падчас якой бала зьнішчаная 15-я Расейская дывізія ў Ліўна.
• Асада Перамышля, у час якой камандаваў генэрал Гэрман Кусманэк (Hermann Kusmanek). У выніку недахопу боепрыпасаў і харчоў Перамышль капітуляваў. Было ўзята ў палон 120,000 вайскоўцаў.
• На рацэ Ізонца адбылося 12 крывавых бітваўза панаваньне над Аўстрыйскім прымор’ем (Юлійская Крайна).

Частка войскаў Аўстра-Вугоршчыны ваявала на далёкіх тэатрах вайсковых дзеяньняз, па-за межамі сваёй краіны, у тым ліку на Галіпальскай кампаніі, на Сыайскам паўвостраве і ў Палестыне.

Літаратура

• Wiest, Andy; Tibor Balla (addendum: «Magyarország az első világháborúban» 2003.) (2001). The Illustrated History of World War I. London: Amber Books Ltd., reprint in Hungarian by M-érték Kiadó Kft. ISBN 963-9519-28-6.  (вуг.)
• М. Ю. Чуканова. К вопросу о целях войны в политике венгерского правительства (1914—1918) // Первая мировая война и проблемы политического переустройства в Центральной и Юго-Восточной Европе: Сб. ст. М.: ИСБ, 1991. С. 43—72.  (рас.)
• А.O. Пеганов. Национально-территориальные претензии Венгрии в Первой мировой войне // Первая мировая война в исторических судьбах Европы : сб. материалов Междунар. науч. конф., г. Вилейка, 18 окт. 2014 г. / редкол. : В. А. Богуш (пред.) [и др.]. — Минск : Изд. центр БГУ, 2014. — С. 359—366.  (рас.)
• И. Бертени-мл. Две войны венгров в 1914—1919 гг. // Народы Габсбургской монархии в 1914—1920 гг.: от национальных движений к созданию национальных государств. Т. I. Отв. pед. М. Волос, Г. Д. Шкундин. Москва : Kвадрига, 2012. С. 81—100.  (рас.)
• А.O. Пеганов. Пропаганда или тайная дипломатия? Идея заключения Венгрией сепаратного мира с Антантой в начале Первой мировой войны (осень 1914 — лето 1915 г.) // Петербургский исторический журнал.  (рас.)Исследования по проблемам российской и всеобщей истории. Вып. 2 (10). Санкт-Петербург: ИИ РАН. 2016. С. 32—51.
• Kолонтари А., Бебеши Д. К вопросу определения трианонских границ Венгрии // Кавказ-Карпаты-Балканы: геополитические, этноконфессиональные и локальные компоненты национального менталитета в XVIII—XX вв. Ставрополь: СКФУ, 2015. С. 124—133.  (рас.)
• Rothenburg, G. The Army of Francis Joseph. West Lafayette: Purdue University Press, 1976. p 218.  (анг.)

Вонкавыя спасылкі

• Тэкст дамовы  (анг.)