Брагмагупта

індыйскі матэматык і астраном

Брагмагупта (санскрыт: ब्रह्मगुप्त Аўдыё праслухаць ; 597668) — індыйскі матэматык і астраном, які напісаў дзьве істотныя працы па матэматыцы і астраноміі: Brāhmasphuṭasiddhānta (Брагма-спгута-сідганта; бел. Удасканаленая навука Брахмы), тэарэтычны трактат, і Khaṇḍakhādyaka (Хандахад’яка), больш практычны твор. Існуе меркаваньне, што Брагмагупта паходзіў з Бгінмалу(en).

Брагмагупта
ब्रह्मगुप्त
Дата нараджэньня каля 598[1][2][3]
Месца нараджэньня
Дата сьмерці каля 670[6]
Месца сьмерці
Занятак матэматык, астраном
Навуковая сфэра матэматыка
Вядомы як апісальнік нуля
Бацька Jishnugupta[d][7][8]

Брагмагупта першым выклаў правілы, паводле якіх магчымыя арытмэтычныя апэрацыя з нулём. Творы Брагмагупты былі вершаванымі, што было ўласьціва індыйскім матэматыкам. У матэматычных працах, акрамя нуля, Брагмагупта разглядаў квадратны і кубічны корань, адсоткі, геамэтрыю, адмоўныя і дадатныя лікі, ірацыянальныя лікі і іншыя вобласьці тагачаснай матэматыкі.

Біяграфія

рэдагаваць

Брагмагупта нарадзіўся прыблізна ў 598 годзе. Гэты вынікае з кнігі «Брагма-спгута-сыдганта», у якой ён паведамляе, што напісаў гэты тэкст ва ўзросьце 30-ці гадоў у 628 годзе[9][10]. Брагмагупта нарадзіўся ў Бгіламале (сучасны горад Бгінмал у штаце Раджастган Паўночна-Заходняй Індыі), які тады быў сталіцай зямель дынастыі Гурджара. Ягоным бацькам быў Джыснугупта[11]. Верагодна, ён пражыў большую частку жыцьця ў Бгінмале ў час панаваньня і, магчыма, пры заступніцтве, правіцеля Ўяграмукгі[12], таму яго нярэдка называюць Бгіламакар’я, што азначае «настаўнік з Бгілама»[13]. Брагмагупта быў кіраўніком астранамічнай абсэрваторыі ва Ўджайне. Абсэрваторыя, у якой таксама працаваў Варагамігіра, была самай лепшай у старажытнай Індыі[11].

На дасьледаваньні Брагмагупты значна паўплывалі ягоныя рэлігійныя погляды. Зьяўляючыся прыхільнікам традыцыйнага індуізму, ён крытыкаваў касмалягічныя погляды, у тым ліку меркаваньне Арыябгаты, які сьцьвярджаў, што сфэрычная Зямля круціцца[14].

Хоць Брагмагупта быў знаёмы з працамі Арыябгаты, невядома, ці быў ён знаёмы з працамі Бгаскары. Працы Брагмагупты ўтрымліваюць шматлікія крытычныя заўвагі ў адрас сучасных да яго астраномаў, а зьмест «Брагма-спгута-сыдганты» сьведчыць аб расколе сярод тагачасных індыйскіх матэматыкаў. Рознагалосьсі былі абумоўлены ў значнай ступені выбарам астранамічных парамэтраў і тэорыі. Крытыка тэорыяў апанэнтаў Брагмагупты зьмешчана ў першых дванаццаці разьдзелах «Брагма-спгута-сыдганты» і адсутнічае ў трынаццатым і васямнаццатым разьдзелах.

Арабскі навуковец Аль-Біруні ў сваёй кнізе «Кітаб аль-Гінд» (каля 1035 году) прааналізаваў і апісаў ідэі індыйскіх астраномаў. У сваёй працы ён спасылаецца на Брагмагупту, як на самага аўтарытэтнага зь іх[15].

  1. ^ MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  2. ^ а б Hayashi T., Bell A. Brahmagupta // Encyclopædia Britannica (брыт. анг.)Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  3. ^ Complete Dictionary of Scientific BiographyДэтройт: Charles Scribner's Sons, 2008. — ISBN 978-0-684-31559-1
  4. ^ https://books.google.cat/books?id=o9XWEAAAQBAJ&pg=PA139 — С. 139.
  5. ^ а б https://books.google.cat/books?id=aBHSc2hTfeUC&pg=PA181 — С. 181.
  6. ^ https://www.britannica.com/biography/Brahmagupta
  7. ^ Pas L. v. Genealogics (анг.) — 2003.
  8. ^ https://books.google.cat/books?id=UeBDDwAAQBAJ&pg=PP3
  9. ^ Brahmagupta, Bhaskara, Colebrooke H.-T. 1817.
  10. ^ Brahmagupta. Encyclopedia of World Biography. Праверана 2006 г.
  11. ^ а б J J O'Connor and E F Robertson Brahmagupta. Архіў гісторыі матэматыкі Мактутару. Праверана 2013-08-20 г.
  12. ^ Plofker 2007.
  13. ^ Brahmagupta. Complete Dictionary of Scientific Biography. Праверана 2013-08-20 г.
  14. ^ Takao Hayashi Brahmagupta. Энцыкляпэдыя Брытаніка. Праверана 2013-08-20 г.
  15. ^ Katz V. J., Imhausen A. История человечества. — Издательский дом Магистр-Пресс, 2003. — Т. IV. VII-XVI века. — P. 410-412. — 796 p.. (рас.)

Літаратура

рэдагаваць