Алімпія дэ Гуж
Алíмпія дэ Гуж (па-француску: Olympe de Gouges; пры нараджэньні Мары Гуз (Marie Gouze); 7 траўня 1748, Монтабан, Аксытанія, Францыя - 3 лістапада 1793, Парыж, Францыя) - француская пісьменьніца, драматургіня, палітычная дзяячка, адна зь піянэрак францускага фэмінізму. Аўтарка «Дэклярацыі правоў жанчыны і грамадзянкі»[1] і шматлікіх тэкстаў за адмену нявольніцтва[2].
Алімпія дэ Гуж | |
Olympe de Gouges | |
Асабістыя зьвесткі | |
---|---|
Імя пры нараджэньні | Мары Гуз |
Нарадзілася | 7 траўня 1748 Монтабан, Аксытанія, Францыя |
Памерла | 3 лістапада 1793 Парыж, Францыя |
Сужэнец | Louis Aubry[d] |
Дзеці | Pierre Aubry de Gouges[d] |
Літаратурная дзейнасьць | |
Род дзейнасьці | Пісьменьніца, драматургіня, грамадзкая дзяячка |
Гады творчасьці | 1784-1793 |
Мова | Француская |
Дэбют | 1784 |
Значныя творы | Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne, 1791; Zamore et Mirza, ou l’heureux naufrage, 1784 |
Подпіс | |
Жыцьцяпіс
рэдагавацьАлімпія нарадзілася 7 траўня 1748 г. у Монтабане ў дробнабуржуазнай сям'і. На наступны дзень былая ахрышчаная ў бажніцы Сэн-Жак дэ Монтабан пад імем Мары Гуз[3].
24 кастрычніка 1765 году ва ўзросьце сямнаццаці з паловай гадоў, у касьцёле Сэн-Жан-Батыст у Вільнувэле (Монтабан) Мары Гуз была выдадзеная замуж за парыскага буржуа, старэйшага за яе на трыццаць гадоў, Люі-Іва Абры, чыноўніка, які прыехаў у Аксытанію разам з новым інтэндантам. Праз некалькі месяцаў маладая жанчына нарадзіла сына П'ера. Як прыгадвае Аліміпія дэ Гуж, «грубы і неадукаваны муж» памер у 1766 годзе, патануўшы ў рацэ Тарн[4]. У 1770 г. яна пераехала ў Парыж з сынам П'ерам і зьмяніла імя і прозьвішча з Мары Гуз на Алімпію дэ Гуж. У 1774 г. яна напісала абаліцыянісцкую п'есу «Паняволеньне нэграў» (апублікаваная ў 1789). У 1771 яна стала чаліцай Сацыяльнага клюбу, які выступаў за палітычную і юрыдычную роўнасьць жанчынаў і мужчынаў. Удзельнікі клюбу часта сустракаліся з Сафі дэ Кандарсэ, жонкай вядомага філёзафа і матэматыка Нікаля дэ Кандарсэ. У тым жа годзе ў адказ на «Дэклярацыю правоў мужчыны і грамадзяніна» яна напісала «Дэклярацыю правоў жанчыны і грамадзянкі». Яна таксама напісала «Contrat Social» («Сацыяльны кантракт», названы ў гонар вядомага твора Жан-Жака Русо), які прапаноўваў шлюб на аснове роўнасьці палоў.
Усьлед за Мантэск'ё яна абараняла прынцып падзелу ўлады. Як рашучая праціўніца сьмяротнай кары, яна пратэставала супраць сьмяротнага прысуду Люі XVI. Яна была ў апазіцыі да Рабэсп'ера і Марата. Ейная антыякабінская палітычная брашура «Тры ўрны» (1793) прывяла да арышту, а затым рэвалюцыйным судом яна была вырачаная на сьмяротную кару. Была гільятаваная 3 лістапада 1793 году ў Парыжы. Вядома, што на эшафоце яна крыкнула: «Дзеці Айчыны, адпомсьціце за маю сьмерць». Ёй было 45 год. Яна - другая жанчына (пасьля Марыі-Антуанэты), якую падчас рэвалюцыі выраклі на гільятыну[5].
Творчасьць
рэдагавацьСвой творчы шлях Алімпія дэ Гуж пачала з драматургіі. Перабраўшыся ў Парыж, яна пачала пісаць п'есы. Часта ейныя п'есы станавіліся акрамя выключна літаратурных палітычнымі. Ейная барацьба за правы жанчынаў працягвалася ў тэатральных пастаноўках, на аснове ейных тэкстаў. Асабліва выразна гэта бачна ў п'есе «Le Couvent ou les vœux forcés» («Кляштар, або прымусовыя абяцаньні», 1790).
П'еса, якая асабліва праславіла Алімпію дэ Гуж, - «L'esclavage des noirs, ou l'heureux naufrage» («Няволеньне нэграў, або Шчасьлівае караблекрушэньне»), апублікаваная пад гэтым назовам у 1792[6]. Але п'еса была ўключаная ў рэпэртуар Францускай Камэдыі яшчэ 30 чэрвеня 1785 г. пад назовам «Zamore et Mirza, альбо L'heureux naufrage» («Замор і Мірза, або Шчасьлівае караблекрушэньне»)[7]. Гэтая дзёрзкая п'еса ў кантэксце Старога рэжыму была прынята з пэўнай неахвотай з боку актораў францускага тэатру, якія фінансава залежалі ад уладаў. Гуманістычная ўтопія Алімпіі дэ Гуж спарадзіла шматлікія пагрозы сьмерцю, у прыватнасьці, ад гандляроў нявольнікамі[8].
Фэмінісцкая дзейнасьць
рэдагавацьАлімпія дэ Гуж лічыла, што жанчыны здольныя выконваць задачы, якія традыцыйна даручаюцца мужчынам, і практычна ва ўсіх сваіх працах яна заклікала іх удзельнічаць у палітычных і грамадзкіх дэбатах. Зьвярнуўшыся да Марыі-Антуанэты з просьбай абараніць «свой пол», які, на ейную думку, няшчасны, яна напісала «Дэклярацыю правоў жанчыны і грамадзянкі» па ўзоры «Дэклярацыі правоў чалавека і грамадзяніна» 1789 году, у якой пацьвердзіла роўнасьць грамадзянскіх і палітычных правоў абодвух полаў, настойваючы на тым, каб аднавіць жанчыне прыродныя правы, якія праз сілу забабонаў у яе была скрадзеныя[9]. У ліку першых яна закранула пытаньне разводу: у лютым 1790 г. у п'есе «Неабходнасьць разводу», затым у лютым 1792 г. у эсэ «Здаровы розум французаў» («Bon sens du Français»). Развод быў канчаткова прыняты заканадаўчым сходам 20 верасьня 1792 году. Яна таксама патрабавала скасаваць рэлігійны шлюб і замяніць яго грамадзянскай дамовай, падпісанай паміж партнэрамі па згодзе і, якая б прызнавала дзяцей, народжаных у межах сужыцьця[10].
Цытаты
рэдагаваць«Жанчыны ніколі не мелі большых ворагаў, чым яны самі. Рэдка мы бачым, каб жанчыны плёскалі прыгожаму ўчынку - працы жанчыны»[11].
«Род мурынаў заўсёды цікавіў мяне сваім сумным лёсам. Тыя, у каго я дапытвалася пра іх, ніколі не задаволілі маіх цікаўнасьці і дапытлівасьці. Іх называлі бандытамі, істотамі, якіх пракляла Неба; але, сталеючы, я відавочна бачыла, што гвалт і забабоны асудзілі іх на гэтае жудаснае нявольніцтва, і прырода тут ні пры чым - ва ўсім была несправядлівасьць і віна белых»[12].
«Жанчына мае права падняцца на эшафот; яна таксама павінна мець права падняцца на трыбуну»[13].
Бібліяграфія
рэдагавацьТворы Алімпіі дэ Гуж па-беларуску ніколі не зьяўляліся. Унізе падаецца поўны сьпіс твораў драматургіні і дзяячкі па-француску.
Драматургія
рэдагаваць● Le Mariage inattendu de Chérubin, Séville et Paris, Cailleau, 1786.
● L’Homme généreux, Paris, chez l’auteur, Knapen et fils, 1786.
● Le Philosophe corrigé ou le cocu supposé, Paris, 1787.
● Zamore et Mirza, ou l’heureux naufrage, 1784.
● Molière chez Ninon, ou le siècle des grands hommes, 1788.
● Bienfaisance, ou la bonne mère suivi de La bienfaisance récompensée, 1788.
● Œuvres de Madame de Gouges, dédié à Monseigneur le duc d’Orléans, 2 volumes, Paris, chez l’auteur et Cailleau, 1788.
● Œuvres de Madame de Gouges, dédié à Monseigneur le prince de Condé, 1 volume, Paris, chez l’auteur et Cailleau, 1788.
● Le Marché des Noirs, manuscrit déposé et lu à la Comédie-Française, 1790.
● Le Nouveau Tartuffe, ou l’école des jeunes gens, manuscrit déposé et lu à la Comédie-Française, 1790.
● Les Démocrates et les aristocrates, ou les curieux du champ de Mars, 1790.
● La Nécessité du divorce, manuscrit conservé à la Bibliothèque nationale, 1790.
● Le Couvent, ou les vœux forcés Paris, veuve Duchesne, veuve Bailly et marchands de nouveautés, 1790.
● Le Marché des Noirs, manuscrit, 1790.
● Mirabeau aux Champs Élysées, Paris, Garnery, 1791.
● L’Esclavage des Noirs, ou l’heureux naufrage, Paris, veuve Duchesne, veuve Bailly et les marchands de nouveautés, 1792.
● La France sauvée, ou le tyran détrôné, manuscrit, 1792.
● L’Entrée de Dumouriez à Bruxelles, ou les vivandiers, 1793.
Палітычныя тэксты
рэдагаваць● Réflexions sur les hommes nègres, 1788.
● Lettre au Peuple ou projet d’une caisse patriotique, par une citoyenne, 1788.
● Remarques patriotiques par la Citoyenne auteur de la Lettre au peuple, Paris, 1788.
● Le Bonheur primitif de l’homme, ou les rêveries patriotiques, Amsterdam et Paris, Royer, 1789.
● Dialogue allégorique entre la France et la Vérité', dédié aux États Généraux, 1789.
● Le Cri du sage, par une femme, Paris, 1789.
● Avis pressant, ou Réponse à mes calomniateurs, Paris, 1789.
● Pour sauver la patrie, il faut respecter les trois ordres, c’est le seul moyen de conciliation qui nous reste, Paris, 1789.
● Mes vœux sont remplis, ou Le don patriotique, par Madame de Gouges, dédié aux États généraux, Paris, 1789.
● Discours de l’aveugle aux Français, par Madame de Gouges, Paris, 1789.
● Lettre à Monseigneur le duc d’Orléans, premier prince du sang, Paris, 1789.
● Séance royale. Motion de Mgr le duc d’Orléans, ou Les songes patriotiques, dédié à Mgr le duc d’Orléans, par Madame de Gouges, 1789.
● L’Ordre national, ou le comte d’Artois inspiré par Mentor, dédié aux États généraux, Paris, 1789.
● Lettre aux représentants de la Nation, Paris, L. Jorry, 1789 («Le jour n’est pas plus pur que le fond de mon cœur»).
● Action héroïque d’une Française, ou la France sauvée par les femmes, par Mme de G…, Paris, 1789.
● Le Contre-poison, avis aux citoyens de Versailles, Paris, 1789.
● Lettre aux rédacteurs de la Chronique de Paris, 1789.
● Réponse au Champion américain, ou Colon très aisé à connaître, Paris, 1790.
● Lettre aux littérateurs français, par Madame de Gouges, Paris, 1790.
● Les Comédiens démasqués, ou Madame de Gouges ruinée par la Comédie française pour se faire jouer, Paris, 1790.
● Départ de M. Necker et de Mme de Gouges, ou Les adieux de Mme de Gouges aux Français, Paris, 1790.
● Projet sur la formation d’un tribunal populaire et suprême en matière criminelle, présenté par Mme de Gouges le 26 mai 1790 à l’Assemblée nationale, Paris, Patriote français, 1790.
● Bouquet national dédié à Henri IV, pour sa fête, Paris, 1790.
● Œuvres de Madame de Gouges, Paris, 1790.
● Le Tombeau de Mirabeau, 1791.
● Adresse au roi, adresse à la reine, adresse au prince de Condé, Observations à M. Duveyrier sur sa fameuse ambassade, par Mme de Gouges, Paris, 1791.
● Sera-t-il roi ne le sera-t-il pas?, par Madame de Gouges Paris, 1791.
● Observations sur les étrangers, 1791.
● Repentir de Madame de Gouges, Paris, 1791.
● Les Droits de la femme. À la reine, signé «de Gouges». Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne, 1791.
● Le Prince philosophe (conte oriental), Paris, Briand, 1792.
● Le Bon Sens du Français, 17 février 1792.
● Lettre aux rédacteurs du Thermomètre du Jour, 1792.
● L’Esprit français ou problème à résoudre sur le labyrinthe de divers complots, par madame de Gouges, Paris, veuve Duchesne, 1792.
● Le Bon Sens français, ou L’apologie des vrais nobles, dédié aux Jacobins, Paris, 1792.
● Grande éclipse du soleil jacobiniste et de la lune feuillantine, pour la fin d’avril ou dans le courant du mois de mai, par la LIBERTE, l’an IVe de son nom, dédié à la Terre, 1792.
● Lettre aux Français, 1792.
● Lettres à la reine, aux généraux de l’armée, aux amis de la constitution et aux Française citoyennes. Description de la fête du 3 juin, par Marie-Olympe de Gouges, Paris, société typographique aux Jacobins Saint-Honoré, 1792.
● Œuvres de Madame de Gouges, 2 vol., Paris, veuve Duchesne, 1792.
● Pacte national par marie-Olympe de Gouges, adressé à l’Assemblée nationale, 1792.
● Lettre au Moniteur sur la mort de Gouvion, 1792.
● Aux Fédérés, 22 juillet 1792.
● Le Cri de l’innocence, 1792.
● La Fierté de l’innocence, ou le Silence du véritable patriotisme, par Marie-Olympe de Gouges, 1792.
● Les Fantômes de l’opinion publique. L’esprit qu’on veut avoir gâte celui qu’on a, Paris, 1792.
● Réponse à la justification de Maximilien Robespierre, adressé à Jérôme Pétion, par Olympe de Gouges, 1792.
● Pronostic sur Maximilien Robespierre, par un animal amphibie (signé «Polyme»), 1792.
● Correspondance de la Cour. Compte moral rendu et dernier mot à mes chers amis, par Olympe de Gouges, à la Convention nationale et au peuple, sur une dénonciation faite contre son civisme aux Jacobins par le sieur Bourdon, Paris, 1792.
● Mon dernier mot à mes chers amis, 1792.
● Olympe de Gouges défenseur officieux de Louis Capet, de l’imprimerie de Valade fils aîné, rue Jean-Jacques Rousseau, 1792.
● Adresse au don Quichotte du Nord, par Marie-Olympe de Gouges, Paris, Imprimerie nationale, 1792.
● Arrêt de mort que présente Olympe de Gouges contre Louis Capet86, Paris, 1793.
● Complots dévoilés des sociétaires du prétendu théâtre de la République, Paris, 1793.
● Olympe de Gouges à Dumouriez, général des armées de la République française, Paris, 22 janvier 1793.
● Avis pressant à la Convention, par une vraie républicaine, Paris, 1793.
● Testament politique d’Olympe de Gouges, 1793.
● Œuvres de Madame de Gouges, 2 volumes, Paris, 1793.
● Les Trois Urnes, par un voyageur aérien, 1793.
● Olympe de Gouges au Tribunal révolutionnaire, 1793.
● Une patriote persécutée, à la Convention nationale, signé «Olympe de Gouges», 1793.
Літаратура
рэдагаваць● Daniel Bensaïd, Moi la Révolution, Paris, Gallimard, 1989.
● Olivier Blanc, Olympes de Gouges, Paris, Éditions Syros, 1981.
● Olivier Blanc, «Olympe de Gouges: une femme de libertés»: coédition Syros et Alternatives, Paris, 1989.
● Olivier Blanc, Marie-Olympe de Gouges: une humaniste à la fin du xviiie siècle, Cahors, éditions René Viénet, 2003 (ISBN 2849830003).
● Olivier Blanc, «Une humaniste au xviiie siècle: Olympe de Gouges», dans 1789-1799: combats de femmes. Les révolutionnaires excluent les citoyennes, Évelyne Morin-Rotureau (dir), Paris, Éditions Autrement, 2003, p. 14-34.
● Olivier Blanc, Marie-Olympe de Gouges: 1748-1793 des droits de la femme à la guillotine, Paris, Tallandier, 2014 (ISBN 9791021004290).
● Marie-Paule Duhet, Les femmes et la Révolution 1789-1794, Paris, Gallimard, coll Archives, 1971.
● Michel Faucheux, Olympe de Gouges, Paris, Gallimard, 2018, (ISBN 978-2-07-269387-8)
● Léopold Lacour, Trois femmes de la Révolution: Olympe de Gouges, Théroigne de Méricourt, Rose Lacombe, Paris, Plon, Nourrit et Cie, 1900.
● Édouard Forestié, Recueil de l'Académie des sciences, belles-lettres et arts de Tarn-et-Garonne: Olympe de Gouges, t. XVI, Montauban, Imprimerie Forestié, 1900.
● Édouard Forestié, Recueil de l'Académie des sciences, belles-lettres et arts de Tarn-et-Garonne: Olympe de Gouges (suite et fin), t. XVII, Montauban, Imprimerie Forestié, 1901.
● Catherine Marand-Fouquet, La Femme au temps de la Révolution, Paris, Stock, 1989.
● Catherine Masson, «Olympe de Gouges, anti-esclavagiste et non-violente», Women in French Studies, vol. 10, 2002, p. 153-165.
● Sophie Mousset, Olympe de Gouges et les droits de la femme, Paris, Le Félin, 2003 (ISBN 2866454952).
● Michelle Perrot, Des femmes rebelles - Olympe de Gouges, Flora Tristan, George Sand, Elyzad poche, 2014.
● Jean-Daniel Piquet, L'Émancipation des Noirs dans la Révolution française (1789-1795), Paris, Karthala, 2002.
● Annette Rosa, Citoyennes. Les femmes et la Révolution française, Paris, Messidor, 1988.
● Carol Lynn Sherman, Reading Olympe de Gouges, New York, Palgrave Macmillan, coll. «Palgrave Pivot», 2013, VI-116 p. (ISBN 978-1-137-34645-2.
● Jürgen Siess, «Un discours politique au féminin: le projet d’Olympe de Gouges», Mots: Les Langages du politique, ENS Éditions, no 78, juillet 2005.
● Anne Soprani, La Révolution et les femmes de 1789 à 1796 Paris, M Éditions, 1988.
● René Tarin, «L'Esclavage des noirs, ou la mauvaise conscience d'Olympe de Gouges», Dix-huitième Siècle, Paris, Presses universitaires de France, no 30, 1998.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Olympe de Gouges, Les Droits de la femme. À la reine, signé «de Gouges». Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne, septembre 1791.
- ^ Olympe de Gouges, Réflexions sur les hommes nègres, 1788.
- ^ «Acte de baptême - paroisse Saint-Jacques de Montauban (vue 19/40)», Archives départementales du Tarn-et-Garonne, 8 mai 1748.
- ^ Noack, Paul, Olympe de Gouges, 1748-1793: Kurtisane und Kampferin fur die Rechte der Frau (German). Deutscher Taschenbuch Verlag, 1992, с. 31.
- ^ Nicole Pellegrin, «Les disparues de l’histoire», Le Monde diplomatique, 1er novembre 2008, http://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.monde-diplomatique.fr%2F2008%2F11%2FPELLEGRIN%2F16435
- ^ Olympe de Gouges, L’Esclavage des Noirs, ou l’heureux naufrage:Drame en trois actes, en prose, Paris, mars 1792, 90 p.
- ^ Olympe de Gouges, Zamore et Mirza; ou l’heureux naufrage: Drame Indien en trois actes, et en prose, 1788, 99 p.
- ^ Olivier Blanc, Marie-Olympe de Gouges, une humaniste à la fin du XVIIIe siècle, Paris, Editions René Vienet, 2003, p. 204 et 218.
- ^ Olympe de Gouges, Œuvres présentées par Benoîte Groult, Paris, Mercure de France 1986, p. 162-163.
- ^ Olivier Blanc, «Celle qui voulut politiquer», Le Monde diplomatique, novembre 2008, https://www.monde-diplomatique.fr/2008/11/BLANC/16516
- ^ Olympe de Gouges, Mirabeau aux Champs-Élysées, préface, 1791.
- ^ Olympe de Gouges, L’Esclavage des Nègres: version inédite du 28 décembre 1789 suivi de Réflexions sur les hommes nègres, février 1788 étude et présentation de Sylvie Chalaye et Jacqueline Razgonnikoff, Paris, L’Harmattan, coll. Autrement Même, 2006.
- ^ Olympe de Gouges, Les Droits de la femme. À la reine, signé «de Gouges». Déclaration des droits de la femme et de la citoyenne, septembre 1791.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць● Дэклярацыя правоў жанчыны і грамадзянкі (па-француску), https://www.ldh-france.org/1791-DECLARATION-DES-DROITS-DE-LA/