Ёган Готфрыд Гэрдэр
Ёган Го́тфрыд Гэ́рдэр (па-нямецку: Johann Gottfried von Herder; 25 жніўня 1744 — 18 сьнежня 1803) — нямецкі паэт, літаратурны крытык, багаслоў, філёзаф. Ён быў эстэтыкам і гісторыкам культуры.
Ёган Готфрыд Гэрдэр | |
| па-нямецку: Johann Gottfried Herder | |
 | |
| Дата нараджэньня | 25 жніўня 1744 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | Марунгэн, Каралеўства Прусія |
| Дата сьмерці | 18 сьнежня 1803 |
| Месца сьмерці | Ваймар, Сьвяшчэнная Рымская імпэрыя |
| Месца пахаваньня | |
| Месца вучобы | |
| Занятак | філёзаф, тэоляг, паэт, перакладнік, пісьменьнік, літаратурны крытык, літаратуразнаўца, публіцыст, эстэтык |
| Навуковая сфэра | філязофія сьвядомасьці[d], філязофія мовы[d] і палітычная філязофія[d] |
| Папярэднік | Ёган Георг Гаман, Імануіл Кант |
| Наступнік | Людавіт Штур, Г. В. Ф. Гэгель, Ёган Вольфганг фон Гётэ |
| Сябра ў | Пруская акадэмія навук[d] і ілюмінаты[d] |
| Школа/традыцыя | Рамантычны нацыяналізм |
| Пэрыяд | эпоха Асьветніцтва |
| Кірунак | нямецкая філязофія |
| Значныя ідэі | Плястыка[d], Stimmen der Völker in Liedern[d] і Трактат пра паходжаньне моваў[d] |
| Бацька | Gottfried Herder[d] |
| Маці | Anna Elisabeth Herder[d] |
| Дзеці | Siegmund August Wolfgang von Herder[d], Carl Adelbert von Herder[d], Luise Stichling[d] і Emil Gottfried von Herder[d] |
Біяграфія
рэдагавацьНарадзіўся ў Марунгэне, невялікім мястэчку ва Ўсходняй Прусіі, у сям’і школьнага настаўніка. Па заканчэньні школы, знаёмы расейскі вайсковы хірург пераканаў яго заняцца мэдыцынай і адвёз у Кёнігсбэрг. Але Гэрдэр прыняў іншае рашэньне і ў 1762 паступіў на багаслоўскі факультэт Кёнігсбэрскага ўнівэрсытэту. Там ён слухаў лекцыі магістра філязофіі Імануіла Канта. Кант меў вялікі ўплыў на Гэрдэра, аднак іхнія погляды на філязофію і культуру не супадалі.
Пасьля Кёнігсбэргу Гэрдэр пераязджае ў Рыгу, спалучаючы дзейнасьць сьвятара з пэдагагічнай працай і літаратурнымі заняткамі. Празь пяць гадоў ён пераязджае ў Парыж, дзе знаёміцца з ідэямі Шарля дэ Мантэск’ё, Жана Д’Алямбэра і Дэні Дыдро. У 1770-я гады ён вяртаецца ў Нямеччыну, стварае трактат «Пра паходжаньне мовы», атрымоўвае прэмію ў Бэрлінскай Акадэміі навук.
З 1784 па 1791 Гэрдэр выдае сваю асноўную працу па культуралёгіі — «Ідэі да філязофіі гісторыі чалавецтва».
Гэрдэр памёр у 1803 у Ваймары.
Ідэі
рэдагавацьЯго асноўная праца называецца «Ідэі да філязофіі гісторыі чалавецтва». У ёй Гэрдэр ставіць пытаньне: што такое культура, у чым яе сэнс і ці спрыяе яна шчасьцю чалавецтва. Як асьветнік ён лічыць галоўнай асаблівасьцю чалавека яго разумнасьць, якая адрозьнівае людзей ад жывёльнага сьвету. Розум — не прынароджаная якасьць, але ён разьвіваецца ў працэсе жыцьцядзейнасьці; разумнасьць дасягаецца. Разьвіцьцё розуму адбываецца ў грамадзтве, а сувязі чалавека зь іншымі людзьмі забясьпечвае слова, якое ён лічыў найважнейшай асновай культуры.
Увогуле, ён выдзяляе тры фундамэнты культуры: розум, грамадзтва і мову. Да гэтага дадаюцца мастацтва, рамёствы, сям’я, дзяржава, рэлігія. Гэрдэр разумеў культуру вельмі шырока. Ён падкрэсьлівае значэньне нацыянальных культураў і мовы як паказальніка нацыянальнай спэцыфікі культуры.
Сэнс культуры ён бачыць у тым, што яна «мусіць спрыяць разьвіцьцю рэлігіі і гуманнасьці».
Гэрдэр адным зь першых назваў чалавека царом прыроды. У разуменьні культуры ён надаваў вялікае значэньне духоўным фактарам, прыцягваў увагу да неабходнасьці вывучэньня нацыянальных культураў.