Фінляндзкая Сацыялістычная Працоўная Рэспубліка
Фінля́ндзкая Сацыялісты́чная Працо́ўная Рэспу́бліка (па-фінску: Suomen sosialistinen työväentasavalta, па-швэдзку: Finlands socialistiska arbetarrepublik) — кароткатэрміновае сацыялістычнае дзяржаўнае ўтварэньне на тэрыторыі Фінляндыі. Створанае падчас грамадзянскае вайны ў Фінляндыі, абвешчаная 29 студзеня 1918 году Радай народных упаўнаважаных Фінляндыі, пасьля сацыялістычнае рэвалюцыі 26 студзеня 1918 году ў Фінлядыі. Найбольш распаўсюджаны назоў — Чырвоная Фінляндыя. Назва ФСПР была прапанаваная Ўладзімерам Леніным падчас перамоваў аб фінска-расейскай Чырвонай Дамове 1 сакавіка 1918 году.
Фінляндзкая Сацыялістычная Працоўная Рэспубліка фін. Suomen sosialistinen työväentasavalta | ||||
| ||||
| ||||
чырвоны: Сацыялістычная тэрыторыя | ||||
Афіцыйная мова | фінская | |||
Сталіца | Хэльсынкі | |||
Форма кіраваньня Кіраўнік Рады народных
упаўнаважаных Фінляндыі |
Кулерва Манэр |
Праект канстытуцыі Сацыялістычнай Рэспублікі быў напісаны Ота Віле Куўсінэнам, які пасьля быў таксама заснавальнікам Фінляндзкай Дэмакратычнай Рэспублікі, прасавецкай марыянэткавай дзяржавы часоў Другое сусьветнае вайны
Рэвалюцыя была ініцыяваная Сацыял-дэмакратычнай партыяй Фінляндыі. Новая дзяржава падпісала дамову пра сяброўства з Савецкай Расеяй 1 сакавіка 1918 году ў Петраградзе.
Праграма й праект Канстытуцыі Сацыялістычнай Рэспублікі, напісаны Ота Віле Куўсінэнам пад уплывам ідэяў сацыялізму, быў ў цэлым лібэральным і быў напісаны з уплывам Дэклярацыі незалежнасьці Злучаных Штатаў, і канстытуцыі Швайцарскае канфэдэрацыі. Вядучай мэтай былі сацыяльныя рэформы, сродкам для дасягненьня гэтай мэты была абвешчаная парлямэнцкая дэмакратыя на аснове прынцыпу сувэрэнітэту народу й нацыянальнага самавызначэньня. Ідэяў марксізму пра дыктатуру пралетарыяту не было ў праграме, нягледзячы на зацікаўленасьць у гэтым некаторых фінскіх сацыял-дэмакратаў. Фінская Сацыялістычная Працоўная Рэспубліка аднак была падтрыманая Савецкай Расеяй, якая таксама падтрымлівала камуністычныя рэжымы ў Вугоршчыне й Баварыі.
Фінскія сацыялісты на пачатак вайны амаль цалкам кантралявалі прамысловы поўдзень краіны, у той час як белагвардзейцы кантралявалі паўночныя маланаселеныя тэрыторыі. Інтэрвэнцыя Нямецкае імпэрыі прымусіла Чырвоную Гвардыю ў значнай ступені залежаць ад ваеннай і эканамічнай дапамогі Савецкай Расеі, аднак яна была занадта малая й нестабільная праз грамадзянскую вайну ў Расеі. Грамадзянская вайна ў Фінляндыі скончылася паразай фінскіх чырвонагвардзейцаў і ФСПР 5 траўня 1918 году. Дзясяткі тысячаў сацыял-дэмакратаў сталі ахвярамі белага тэрору, астатнія перайшлі ў падпольле або беглі ў Расею.
Літаратура
рэдагаваць- Alapuro, Risto (1988), State and Revolution in Finland. University of California Press, Berkeley, ISBN 0-520-05813-5.
- Jussila, Osmo (2007), Suomen historian suuret myytit. WSOY, ISBN 978-951-0-33103-3.
- Keränen Jorma, Tiainen Jorma, Ahola Matti, Ahola Veikko, Frey Stina, Lempinen Jorma, Ojanen Eero, Paakkonen Jari, Talja Virpi & Väänänen Juha (1992), Suomen itsenäistymisen kronikka. Gummerus, ISBN 951-20-3800-5.
- Kettunen, Pauli (1986), Poliittinen liike ja sosiaalinen kollektiivisuus: tutkimus sosialidemokratiasta ja ammattiyhdistysliikkeestä Suomessa 1918-1930. Historiallisia tutkimuksia 138. Gummerus, Jyväskylä, ISBN 951-9254-86-2.
- Klemettilä, Aimo (1989), Lenin ja Suomen kansalaissota. In: Numminen J., Apunen O., von Gerich-Porkkala C., Jungar S., Paloposki T., Kallio V., Kuusi H., Jokela P. & Veilahti *V. (eds.) Lenin ja Suomi II, pp. 163–203, ISBN 951-860-402-9.
- Manninen, Ohto (1995), Vapaussota - osana suursotaa ja Venäjän imperiumin hajoamista. In: Aunesluoma, J. & Häikiö, M. (eds.) Suomen vapaussota 1918. Kartasto ja tutkimusopas, pp. 21–32, ISBN 951-0-20174-X.
- Piilonen, Juhani (1993), Rintamien selustassa. In: Manninen, O. (ed.) Itsenäistymisen vuodet 1917-1920, II Taistelu vallasta, pp. 486–627, ISBN 951-37-0728-8.
- Rinta-Tassi, Osmo (1986), Kansanvaltuuskunta Punaisen Suomen hallituksena. Opetusministeriö, ISBN 951-860-079-1.
- Suodenjoki, Sami (2009), Siviilihallinto. In: Haapala, P. & Hoppu, T. (eds.) Sisällissodan pikkujättiläinen, pp. 246–269, ISBN 978-951-0-35452-0.
- Upton, Anthony F. (1973), The Communist Parties of Scandinavia and Finland. Weidenfeld & Nicolson, London, ISBN 0-297-99542-1.