На Антокалі

«На Анто́калі» — трохактавая п’еса беларускага драматурга Францішка Аляхновіча, напісаная ў часе яго знаходжаньня ў віленскім астрозе Лукішкі.

На Антокалі
Аўтар	Францішак Аляхновіч
Абставіны дзеі	Антокаль — прадмесьце Вільні.
Дата прэм’еры	26 сьнежня 1916
Месца прэм’еры	Вільня
Жанр	камэдыя

Пастанова п’есы адбылася 26 сьнежня 1916 году на падмостках беларускага музычна-драматычнага гуртка ў Вільні.

Апісаньне

Аўтар стварыў камэдыю спачатку па-польску, а пасьля турмы, у 1915 годзе, перарабіў і пераклаў яе на беларускую мову. Публікацыя п’есы адбылася ў віленскай газэце «Гоман». Аўтар вярнуўся да яе ў 1942 годзе, перарабіўшы некаторыя сюжэтныя моманты.

Камэдыя апісвае жыцьцё мяшчанаў прадмесьця Вільні Антокаля. Зь ёю ў творчасьць Францішка Аляхновіча ўваходзіць вялікая тэма — тэма мяшчанства, якая проціпастаўляецца ўжо існай і аднастайнай у тагачасным беларускім тэатры сельскай тэматыцы.

Некаторыя дасьледнікі называюць п’есу сынтэзам бытавой камэдыі і вадэвілю праз умоўнае вызначэньне гэтага твору ў літаратурнай крытцы як камэдыі. У апошняй рэдакцыі п’есы (1942) драматург ня даў наконт гэтага ніякіх тлумачэньняў, а ў дзьвюх папярэдніх (1915 і 1940 гг.) абмежаваўся вылучна сцэнічным паняткам — «п’еса са скокамі і танцамі». На сюжэтна-кампазыцыйны плян «На Антокалі», асабліва апошняга варыянта, аказалі ўплыў самыя розныя віды сцэнічнага мастацтва: опэра, апэрэта, балет. Пра гэта сьведчаць уведзеныя ў твор сымбалічныя фігуры, якія выконвалі танец мяшкоў з грашыма, мімічныя і нямыя сцэны.

Адлюстроўваючы вобразы мяшчанскага асяродзьдзя (Вінцэнта і Міхаліну Сьліжукоў, іх дачку Зоську, паштовага служачага Радзівіловіча і некаторых іншых), драматург выкрывае тыя жыцьцёвыя фэтышы, якім яны пакланяюцца, якія засланяюць і скажаюць іхнія ўяўленьні аб сапраўдных чалавечых каштоўнасьцях.

Сюжэт

Гаспадар шавецкай майстэрні Вінцэнт Сьліжык і яго жонка Міхаліна з гонарам усьведамляюць сваё маёмаснае становішча ў грамадзтве. Яны мяшчане ня толькі ў сацыяльным дачыненьні, але і паводле духоўных запатрабаваньняў. Гэткай жа вырасла і іх дачка Зоська, якая нібыта шчыра кахала маладога чалядніка Юзюка Жалейку, але без асаблівых пакутаў сумленьня згадзілася выйсьці замуж за пажылога паштовага чыноўніка Ігната Радзівіловіча, як толькі даведалася, што яму з Амэрыкі належыць атрымаць спадчыну ў паўмільёны даляраў. Зоська тлумачыць Юзюку, што калі няма грошай дык і каханьня быць ня можа. З такой жа лёгкасьцю адмаўляецца мяшчанка і ад Ігната, калі высьветлілася, што вестка аб спадчыне аказалася памылковай. На дапамогу дачцы дружна выступаюць бацькі. Яны, не турбуючыся аб прыстойнасьці, выстаўляюць Ігната звычайным ашуканцам, радніцца з кім яны ня маюць права.

Аднак п’еса заканчваецца станоўча. Зоська зноў вяртае сабе Юзюка, а Ігнат, які літаральна празь некалькі хвілінаў пасьля звады зь Сьліжыкамі намовіў сабе жонку Барбару, малодшую сястру Міхаліны.

Гісторыя

Зьяўленьне п’есы ў друку зьвязана зь дзейнасьцю Камітэту помачы пацярпелым ад вайны, які быў заснаваны братамі Луцкевічамі з пачаткам Першай сусьветнай вайны.

У Вільні нямецкая адміністрацыя мела ўстанову друку «Прэсэнштэле», якая выдавала дзьве нямецкія газэты. У іх падаваліся матэрыялы з гісторыі, этнаграфіі і геаграфіі акупаваных земляў, таму супрацоўнікі гэтых газэт часта зьвярталіся да I. Луцкевіча як да знаўцы краю па парады. Праз гэтыя знаёмствы ён і дабіўся таго, што «Прэсэнштэле» згадзілася на выданьне беларускай газэты і пакрыцьцё выдаткаў на паперу і друк. Так паявіўся «Гоман». Выходзіў ён два разы на тыдзень — спачатку кірыліцай, а потым і лацінкай. Адказным рэдактарам за «лацінскія» нумары «Гомана» стаў Францішак Аляхновіч. Апрача таго, ён разам з В. Ластоўскім вёў літаратурны аддзел газэты і апрацоўваў для яе мясцовую хроніку. Пры такіх абставінах і пабачыла сьвет п’еса «На Антокалі».

Водгукі

Максім Гарэцкі ў сваёй «Гісторыі беларускае літаратуры» даў высокую ацэнку п’есе Ф. Аляхновіча:

«На Антокалі» — гэта надта добра зробленая мастацкая фатаграфія жыцьця віленскіх жыхароў прадмесьця Антокаля... Аляхновіч, вырасшы ў сфэры нябачнага ўжо для масы, але бесьперапыннага апалячваньня, увайшоў у сваю родную літаратуру з творам без характэрных нашаніўскіх прыкмет і матываў. Ён зусім тут спакойны ад адраджэнцкай мукі, багата паказаў новую ў літаратуры беларускую сфэру, сфэру мяшчанскага жыцьця. Гэта знак, як вырасла адраджэньне.

У п’есе Максім Гарэцкі вылучыў «колькі мастацкіх тыпаў, што як жывыя стаяць уваччу». Найперш Ігната Радзівіловіча, які «найлепей паказаны з псыхалягічнага боку».

Бібліяграфія

На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 24 мая. — № 41 (237). — С. 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 24 мая. — № 42 (238). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 28 мая. — № 43 (239). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 1 чэрвеня. — № 44 (240). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 4 чэрвеня. — № 45 (241). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 7 чэрвеня. — № 46 (242). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 11 чэрвеня. — № 47 (243). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 14 чэрвеня. — № 48 (244). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 18 чэрвеня. — № 49 (245). — С. 2. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 21 чэрвеня. — № 50 (246). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 5 ліпня. — № 52 (248). — С. 2. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 5 ліпня. — № 53 (249). — С. 2. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 12 ліпня. — № 54 (250). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 16 ліпня. — № 55 (251). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 19 ліпня. — № 56 (252). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 23 ліпня. — № 57 (253). — С. 2, 3.

На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 26 ліпня. — № 58 (254). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 30 ліпня. — № 59 (255). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 2 жніўня. — № 60 (256). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 6 жніўня. — № 61 (257). — С. 2. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 13 жніўня. — № 63 (259). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 17 жніўня. — № 64 (260). — С. 2. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 20 жніўня. — № 65 (261). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 23 жніўня. — № 66 (262). — С. 2, 3. На Антокалі. П'еса ў 3 актах са сьпевамі і танцамі. // Гоман : газэта. — 1918, 27 жніўня. — № 67 (263). — С. 2, 3. Na Antokali: Pjesa ŭ 3-ch aktach. Adbitak z «Homana»  (бел.). — Wilnia: Druk Marcina Kuchty, 1918. — 128 с. Крытыка, рэцэнзіі У Вільні і ваколіцах. Беларускі вечар. Беларускі тэатр. // Гоман : газэта. — 1916, 8 сьнежня. — № 86. — С. 1, 2. «Na Antokali». (Da pierszaj pastanouki 26-XII-1916) // Homan : hazeta. — 1916, 29 śnieżnia. — № 92. — С. 2, 3. Ігналь Атажылка. Беларускі спэктакль у Дзьвінску. // Беларускі звон : газэта. — 1921, 30 верасьня. — № 14. — С. 3, 4. Максім Гарэцкі. Гісторыя беларускае літэратуры. — Выданьне другое (папраўленае). — Вільня: Віленскае выдавецтва Б. Клецкіна, 1921. — С. 194, 195. — 207 с. Тэатр і мастацтва. // Беларусь : газэта. — 1920, 6 студзеня. — № 4 (60). — С. 4.