Манэта

Манэ́та (па-лацінску: moneta) — грашовы мэталічны (шкляны, парцалянавы, кардонны ці інш. ) знак дыскападобнай формы з нанесенымі на ім клеймамі — штэмпелямі. Большасьць манэтаў б’ецца з двух бакоў. Адпаведна кожны бок мае свой назоў — авэрс і рэверс. Бакавое поле манэты называецца рантам. Вырабляецца на адмысловым прадпрыемстве — мынцы.

Манэта літоўскага паўгроша 1548 году

Асноўнымі мэталамі манэты зьяўляюцца золата, срэбра, білон, медзь, бронза, нікель, алюмін, жалеза. Сучасныя манэты выбіваюцца са сплаваў.

Кожная манэта мае сваю вартасьць — намінал. У старыя часы намінал раўняўся вазе і вартасьці каштоўнага мэталу.

Гісторыя

Назва традыцыйна зьвязаная з эпітэтам рымскай багіні Юноны Манэты (лац. Yuno Moneta) ад лацінскага moneo — раіць, уладжваць. Згодна паданьня Юнона дала рымлянам грошы на вайну з эпірскім царом Пірам і дапамагла перамагчы. У 275 годзе да н. э. Пір быў канчаткова пераможаны. У гонар Юноны ў ейны храм была перанесена мынца (манэтны двор).

Згодна Герадоту, радзімаю манэты зьяўляецца азіяцкая дзяржава Лідыя. Сучаснымі археолягамі знойдзеныя ў тых мясьцінах манэты канца VII стагодзьдзі да н. э. Гэта на некалькі дзесяцігодзьдзяў раней за вядомыя грэцкія манэты.

Якасьць

Манэты якасьці «пруф» (анг. proof, ням. Polierte Platte, радзей Spiegelglanz) — гэта манэты найвышэйшае якасьці. Пры іхняй вытворчасьці выкарыстоўваюцца адмысловыя станкі і асаблівыя спосабы апрацоўкі нарыхтовак і чаканнага інструманту. Манэты якасьці пруф маюць цалкам роўную люстравую паверхню. Выява рэльефу — выразная, з добра бачнымі драбнюткімі дэталямі. Манэты дастаюцца са станка рукамі і адразу ж запайваюцца ў празрыстыя плястыкавыя аркушы або зьмяшчаюцца ў адмысловыя капсулы, каб засьцерагчы іх ад кантакту зь цьвёрдымі прадметамі і рукамі.

Манэты палепшанае якасьці «анцыркулэйтэд» (анг. brilliant uncirculated, ням. Stempelfrich) выгатоўліваюцца на звычайных станках з выкарыстаньнем звычайных, але болей дбайна апрацаваных нарыхтовак і інструмантаў. Манэты маюць роўную бліскучую паверхню поля і рэльефу, выразныя, ясныя рысы малюнку. Манэты пакуюцца ў мяккі ці цьвёрды празрысты мастык, што засьцерагае іх ад кантакту зь цьвёрдымі прадметамі і рукамі.

«Курсавыя манэты» прызначаныя для рэальнага грашовага звароту, б’юцца значнымі накладамі і не патрабуюць пакаваньня. Для іх вытворчасьці ўжываюцца высокапрадукцыйныя аўтаматызаваныя тэхналёгіі, так званае традыцыйнае біцьцё (чаканка). Для іх характэрныя мэханічныя пашкоджаньні: пацёртасьці, драпіны, увагнутасьці, задзірыны, насяканьні і да т. п.

Віды

1. Асадная — надзвычайных абставінаў, што чаканілася ў абложаных гарадах;
2. Белая — срэбраная паўнавартасная XIV—XVIII ст.;
3. Бітая — паўнавартасная XVII—XVIII ст.;
4. Бракаваная — сьцёртая, абрэзаная або папсаваная XVII—XVIII ст., што страціла частку першапачатковай вартасьці;
5. Важная — паўнавартасная, што захавала пры абарачэньні ад пашкоджаньняў першапачатковую вагу;
6. Гладкая — са сьцёртымі адбіткамі і стратай першапачатковай вагі ў выніку працяглага абарачэньня;
7. Грубая — буйная срэбраная XVII—XVIII ст.;
8. Данатыва — выпушчаная абмежаваным накладам для дараваньня выдаўцом прывілеяваным асобам;
9. Добрая — паўнавартасная высокай пробы;
10. Дробная — разьменная XV—XVII ст.;
11. Злая — непаўнавартасная XVI—XVIII ст.;
12. Зубчастая — з зубчастым гуртам дзеля ўскладненьня падробкі;
13. Канстытуцыйная — паўнавартасная XVIII ст., што пераводзілася ў медныя;
14. Крэдытная — надзвычайных абставінаў, заяўная вартасьць якой перавышае сапраўдную;
15. Навадзел — вырабленая для зьбіраньня і прадстаўленьня на выставах;
16. Надзвычайных абставінаў — выпушчаная для дзяржаўных плацяжоў за мяжой;
17. Новая — першы выпуск якой суправаджаўся выключэньнем з абарачэньня састарэлай;
18. Нямая — пазбаўленая надпісаў;
19. Падробка — фальшывая высокай вартасьці, вырабленая для збыту зьбіральнікам;
20. Памятная — выбітая ў гонар знамянальнай падзеі;
21. Паўнавартасная — заяўная вартасьць якой супадае з сапраўднай;
22. Перайманьне — якая ўдае зьнешні выгляд замежнай;
23. Плятынавая — з ачышчанай плятыны XIX ст.;
24. Подлая — нізкапробная XVII—XVIII ст., заяўная вартасьць якой перавышае сапраўдную;
25. Пробная — досьледна адбітая новым штэпмелем для зацьвярджэньня ў шырокі выпуск;
26. Разьменная — заяўная вартасьць якой перавышае сапраўдную, што ёсьць не грашыма, але толькі іх знакам;
27. Старая — разьменная XVI—XVIII ст.;
28. Субэратная — фальшывая, адчаканеная зь невысакароднага мэталу з далейшым залачэньнем або срэбраньнем;
29. Фальшывая — якая незаконна ўдае дзяржаўны выпуск грошай у мэтале;
30. Цалковая — сапраўдная срэбраная або залатая паўнавартасная;
31. Цьвёрдая — паўнавартасная XVII—XVIII ст.

Вонкавыя спасылкі

Манэта — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў