Малдаўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
Малдоўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (коратка МССР, Малдоўская ССР, або Малдова)[a] — саюзная рэспубліка на паўночным-усходзе СССР. Плошча МССР 33,7 тыс. км².
| Малдаўская ССР па-малдоўску:Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ | |||||
| |||||
| Нацыянальны дэвіз: Пролетарь дин тоате цэриле, уници-вэ! | |||||
| Дзяржаўны гімн: «Гімн Малдаўскай ССР» | |||||
| |||||
| Афіцыйная мова | расейская малдаўская | ||||
| Сталіца | Кішынёў | ||||
| Найбуйнейшы горад | Кішынёў | ||||
| Плошча • агульная |
33 700 км² | ||||
| Насельніцтва • агульнае (1989) |
4 337 000 | ||||
| Валюта | Савецкі рубель | ||||
.svg)
.svg)
28 чэрвеня 1940 году савецкія войскі ўступілі ў Бэсарабію і Паўночную Букавіну, на частцы тэрыторыі якіх 2 жніўня была ўтвораная Малдаўская ССР. Такім чынам, Малдаўская ССР стала межаваць з Украінскай ССР. Для аддзяленьня ад Румыніі на аснове дыялекту румынскай мовы, які выкарыстоўваўся ў Бэсарабіі, была створаная малдаўская мова з кірылічным пісьмом.
Насельніцтва рэдагаваць
Насельніцтва па стане на 1985 год — 4 111 000 чал., зь іх мяшчан 45%. Малдаван у МССР было 2 526 000 чалавек па стане на 1979 год. Астатнія былі ўкраінцы, расейцы і інш.
Земскі падзел рэдагаваць
Малдоўская ССР ня мела абласьцёў, бо была невялікая па памеры. Яна дзялілася на 40 раёнаў. МССР мела 21 места, 47 пасёлкаў гарадзкога тыпу.
Сталіца Малдоўскае ССР — Кішынёў.
Краявід рэдагаваць
Малдоўская ССР мела паверхню халмістую раўніну, найбольш высокая частка МССР — Кодры (вышыня да 429 м над узроўнем мора). Надвор’е ўмеранае і зямное[b]. Сярэдняя цеплыня лютага —5 Ц на поўначы і —3 Ц на поўдні, ліпеня 19 Ц на поўначы і 22 Ц на поўдні. Ападкаў да 400 мм на поўдні і да 560 мм на поўначы ў год.
Асноўныя рэкі — Днестар і Прут.
Землі чорныя.
Лясы займалі каля 9% зямлі МССР. Запаведнік: Кодры.
Мінулае рэдагаваць
У 12—14 ст.ст. землі МССР знаходзіліся ў розных народных і племяных злучэньнях: скіты, гунны, Русь, Залатая арда. У 14 ст. славены і валахі ствараюць малдоўскую народнасьць. У 1359 годзе ўзьнікае незалежная Малдоўскае княства. З 16—18 ст.ст. Малдова знаходзілася пад панаваньнем Асманаў, але Малдова захавала сваю самапраўнасьць. Напрыклад, мела сваіх гаспадароў і сваю веру — праваслаўе. У канцы 18 ст. землі МССР, а іменна, левы бераг Днястру адышлі да Расеі. У 1812 годзе землі Малдовы паміж рэкамі Прут і Днестар (г. зв. «Бэсарабія») былі далучыная да Расеі. У 1861 годзе на землях МССР было адмененае прыгоннае права. У канцы 19 і пачатку 20 ст.ст. пачалі ўзьнікаць першыя сацыял-дэмакратычныя гурткі. У 1905—1906 гадах былі мяцежныя падзеі. Савецкая ўлада была абвешчаная ў сьнежні 1917 году, але ў студзені 1918 году землі МССР паміж рэкамі Прут і Днестар былі захоплены Румыніяй. Левы бераг Днестру пераходзіў з рук у рукі паміж УНР, Дзянікінам і РСФСР. У 1920 годзе левы бераг стаў часткаю УССР. У 1922 годзе ў складзе СССР. 12 кастрычніка 1924 году была заснаваная Малдоўская АССР у складзе УССР. 28 ліпеня 1940 году Бэсарабія стала часткаю СССР, а 2 жніўня 1940 году была створаная Малдоўская ССР.
Нямецкая ўлада (1941—1944) рэдагаваць
У чэрвені 1941 году землі МССР былі захопленыя румынамі і немцамі.
Савецкая ўлада (1944—1990) рэдагаваць
У жніўні 1944 году савецкае войска захапіла землі МССР. Улада краіны саветаў цягнулася да 1990 году.
Узнагароды рэдагаваць
Малдоўская ССР была ўзнагароджаная наступнымі ордэнамі СССР:
- Леніна (1958)
- Кастрычніцкае рэвалюцыі (1974)
- Дружбы народаў (1972)
Кампартыя рэдагаваць
Камуністычная партыя Малдовы (коратка КПМ) пачынае сваю дзейнасьць у 1940 годзе. Яна ўзьнікла пад назваю Камуністычная партыя (бальшавікоў) Малдовы.
Па стане на 1 студзеня 1986 году КПМ мела 181 139 членаў і 8 264 кандыдатаў членаў партыі. 2 127 816 членаў рабочых саюзаў, 620 049 членаў камсамолу.
Гаспадарка рэдагаваць
Пад уладаю бальшавікоў МССР пераўтварылася з сялянскае краіны ў прамыслова-земляробчую. У 1984 годзе вальны выраб МССР перавысіў 1940-ы год у 65 разоў. Важнейшая галіна прамысловасьці — харчовасмакавая (кансэрваваньне агародніны і садавіны, масларобная, цукровая, тытунёвая, вінаробная галіны прамысловасьці). Разьвівалася машынабудаваньне:
- элетра-тэхнічнае
- прыборабудаваньне
- вытворчасьць сельска-гаспадарчых машынаў
Існавала мэтулюргія, хімічная, лёгкая прамысловасьць, вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў, дзераваапрацоўка.
Вытворчасьць іскравае энэргіі (па стане на 1984) 17,1 млрд кВт/г. Найвялікшыя гідраэлектрастанцыі — Малдоўская ГРЭС, Кішынёўская і Бельцкая ТЭЦ, Дубасарская ГЭС і інш.
Сельская гаспадарка рэдагаваць
Вальная вытворчасьць Малдоўскае ССР у сельскае гаспадарцы ў 1984 годзе вырасла ў 4,2 разы ў параўнаньні з 1940 годам. У 1984 годзе было 348 калгасаў і 472 саўгасы. У сельскае гаспадарцы важнае месца займала вытворчасьць віна і садавіны. Вальная плошча пад садавінаю 329 000 га. Пасяўная плошча была 1 786 000 га ворыва. Больш за 40% сеялі зернавыя (кукуруза, пшаніца) і 20% тэхнічныя расьліны (сланечнік, цукровыя буракі, тытунь, алей).
Жывёлагадоўля была ў асноўным малочна-мясным вытворчасьць скату і мясная сьвінагадоўля. Пагалоўе скату па стане на 1984 год: буйная рагаратя жывёла — 1 234, сьвіньняў — 1 947, авечкі і козы — 1 258.
Возныя рэдагаваць
Малдоўская ССР мела разьвітую сетку чыгункі і дарог. Чыгунка мела даўжыню 1,2 тыс. км, а для возаў — 19,4 км (1984), у тым ліку зь цвердым покрывам — 12,0 тыс. км.
Суднаходзтва мелася па Днястры.
Навука рэдагаваць
У 1984 годзе ЭССР на 1000 чал. якія былі занятыя ў народнае гаспадарцы, 811 чал. з вышэйшаю і сярэдняю навукаю. У 1985/1986 вучэбных гадах у 9 ВНУ было 53,2 тыс., у 53 сярэдніх навучальных установах 60,5 тыс. послухаў.
У МССР была свая асобная Акадэмі навукаў, якая была заснаваная ў 1961 годзе.
Было 7 тэатраў.
Лекары рэдагаваць
На 10 000 насельнікаў МССР было 36,3 лекара.