Макемаке (карлікавая плянэта)
Макемаке (136472 Makemake паводле каталогу ЦМП; сымбаль: .svg){kind=small}
)[2] — найбуйнейшы зь вядомых аб’ектаў пояса Койпэра сярод К’юбівана і трэцяя па велічыні зь вядомых карлікавых плянэт у Сонечнай сыстэме. Сваё незвычайнае імя атрымаў у гонар рапануйскага бога багацьця Маке-Маке. Дыямэтар Макемаке — тры чвэрці ад дыямэтру Плютона. У Макемаке ня выяўлена спадарожнікаў, што робіць яго ўнікальным сярод найбуйнейшых аб’ектаў пояса Койпэра. Тэмпэратура на паверхні Макемаке экстрэмальна нізкая, прыкладна 30 К (-243 ° C); гэта можа азначаць, што яго паверхня пакрыта мэтановым, этановым і, магчыма, азотным лёдам.
| ||||||||||||||||||||
Аб’ект быў адкрыты 31 сакавіка 2005 году групай астраномаў на чале з Майклам Браўнам, аб яго адкрыцьці было афіцыйна заяўлена 29 ліпеня 2005 году. Першапачаткова быў вядомы як 2005 FY9, затым — як малая плянэта нумар 136472. 11 чэрвеня 2008 году Міжнародны астранамічны зьвяз (МАЗ) уключыў Макемаке ў сьпіс кандыдатаў на прысваеньне статусу «плютоіда» (так называюць карлікавыя плянэты за арбітай Нэптуна). Зь ліпеня 2008 году Макемаке афіцыйна лічыцца плютоідам, нароўні з Плютонам, Хаўмэяй і аб’ектам Эрыс.
Адкрыцьцё
рэдагавацьМакемаке быў адкрыты 31 сакавіка 2005 групай астраномаў Паломарской абсэрваторыі на чале з Майклам Браўнам, аб адкрыцьці было афіцыйна заяўлена 29 ліпеня 2005. У той жа дзень было заяўлена аб адкрыцьці іншай карлікавай плянэты, Эрыса, за два дні да гэтага — Хаўмэя.
Нягледзячы на тое, што Макемаке — даволі яркі аб’ект (прыкладна адна пятая ад яркасьці Плютона), мноства значна менш яркіх аб’ектаў пояса Койпэра было адкрыта да яго. Пошукі малых плянэт праводзяцца галоўным чынам адносна блізка да экліптыкі (да вобласьці неба, па якой праходзіць бачнае гадавое рух Сонца) з-за таго, што верагоднасьць выявіць новыя аб’екты ў гэтай галіне максымальная. Па-відаць, Макемаке ня быў знойдзены пры больш раньніх назіраньнях гэтага ўчастка нябеснай сфэры з-за яе высокай ладу і таму, што на момант свайго адкрыцьця ён быў на вялікай адлегласьці ад экліптыкі, у сузор’і Паўночнага паўшар’я — Валасы Бэрэнікі.
Яркасьць Макемаке была дастатковая для таго, каб гэты транснэптунавы аб’ект быў знойдзены яшчэ ў 1930 годзе, падчас пошукаў Плютона Клайдам Томбам. У гэтую эпоху Макемаке быў усяго на некалькі градусаў вышэй экліптыкі, недалёка ад мяжы паміж сузор’ямі Цяльца і Возьніка, і меў зорную велічыню каля 16,0 . Аднак гэтая вобласьць неба вельмі блізкая да Млечнага Шляху, і Макемаке было б амаль немагчыма знайсьці на шчыльным зорным фоне. Пасьля адкрыцьця Плютона Томб працягваў свае пошукі яшчэ на працягу некалькіх гадоў, але так і ня змог знайсьці ні Макемаке, ні іншых транснэптунавых аб’ектаў.
Назва
рэдагавацьЧасовае абазначэньне 2005 FY было дадзена Макемаке пасьля афіцыйнага адкрыцьця. Да гэтага адкрыла аб’ект група астраномаў выкарыстала для яго кодавае назву «Пасхальны трусік», паколькі яго адкрыцьцё адбылося неўзабаве пасьля Вялікадня.
У ліпені 2008 году, у адпаведнасьці з правіламі МАЗ для клясычных аб’ектаў пояса Койпэра (К’юбівана), 2005 FY было прысвоена імя божышча-творцы. Імя Маке-Маке, стваральніка чалавецтва і бога багацьця зь міфаў рапануйцаў, карэнных жыхароў выспы Вялікадня, было абрана збольшага для таго, каб захаваць сувязь аб’екта і Вялікадня.
Арбіта і клясыфікацыя
рэдагаваць
У 2009 годзе Макемаке знаходзіўся на адлегласьці ў 52 а. а. ад Сонца, амаль у самой далёкай ад Сонца кропцы сваёй арбіты. Яго арбіта падобная з арбітай Хаўмэя сваім высокім нахілам (29 °) і ўмераным эксцэнтрысітэтам (каля 0, 16). Аднак арбіта Макемаке некалькі далей ад Сонца па сваёй вялікай паўвосі й пэрыгелія. Яго арбітальны пэрыяд блізкі да 310 гадоў . Для параўнаньня, у Плютона ён складае 248 гадоў, а ў Хаўмэя — 283 году. Як Макемаке, так і Хаўмэя ў пачатку XXI стагодзьдзя знаходзяцца высока над экліптыкай, на кутнім адлегласьці каля 29 °, пры гэтым Макемаке рухаецца да свайго афэлія, якога дасягне ў 2033 г.
Макемаке клясыфікуецца як к’юбівана; гэта азначае, што яго арбіта знаходзіцца на дастатковым аддаленьні ад Нэптуна, каб заставацца ўстойлівай на працягу ўсяго існаваньня Сонечнай сыстэмы. У адрозьненьне ад плютына, якія знаходзяцца з Нэптунам у рэзанансе 2:3, клясычныя аб’екты ў пэрыгеліі аддаляюцца на значную адлегласьць ад Сонца, у зоны, свабодныя ад гравітацыйных абурэньняў, якія ствараюцца Нэптунам. Такія аб’екты валодаюць даволі нізкім эксцэнтрысітэтам (каля 0,2) і зьвяртаюцца вакол Сонцы па плянэтападобных арбітах (яны праходзяць блізка да плоскасьці экліптыкі і амаль кругавыя, як у плянэт). Аднак Макемаке — член «дынамічнай гарачай» клясы клясычных аб’ектаў пояса Койпэра; гэта азначае, што ён мае высокі лад у параўнаньні з астатнімі членамі групы. Магчыма, Макемаке знаходзіцца ў арбітальным рэзанансе 11:6 з Нэптунам.
Фізычныя характарыстыкі
рэдагавацьЯркасьць, тэмпэратура і памеры
рэдагаваць
Макемаке — другі па яркасьці зь вядомых аб’ектаў пояса Койпэра пасьля Плютона. У сакавіку 2005 году ён знаходзіўся ў супрацьстаяньні ў сузор’і Валасы Бэрэнікі і меў зорную велічыню 16,7. Ён досыць яркі для таго, каб яго можна было ўбачыць у магутны аматарскі тэлескоп. Макемаке валодае высокім альбэда, і гэта дазваляе з 80-працэнтнай верагоднасьцю сьцьвярджаць, што тэмпэратура на яго паверхні прыкладна 30 К. Памер Макемаке дакладна невядомы, аднак назіраньні ў інфрачырвоным спэктры пры дапамозе касьмічных тэлескопаў «Сьпітцар» і «Гершэль» і падабенства, у агульных рысах, яго спэктру са спэктрам Плютона прывялі да ацэнкі яго дыямэтру ў межах ад 1360 да 1480 км. Гэта крыху больш, чым у Хаўмэя, што робіць Макемаке трэцім па велічыні транснэптунавым аб’ектам пасьля Эрыса і Плютона. Макемаке лічыцца чацьвертай карлікавай плянэтай у Сонечнай сыстэме, так як валодае абсалютнай візуальнай зорнай велічынёй −0,44, гэта дазваляе ўпэўнена сказаць, што Макемаке дастаткова вялікі для таго, каб прыйсьці ў стан гідрастатычнай раўнавагі й набыць форму сплясканыя ў палюсоў сфэраіда.
Спэктр
рэдагавацьУ артыкуле часопіса Astronomy and Astrophysics(Лікэндра й інш, 2006) паведамляецца аб вымярэньнях бачнага і блізкага йнфрачырвонага спэктру Макемаке. Аўтары выкарысталі тэлескоп «Гершэль» і Нацыянальны тэлескоп «Галілеа» і высьветлілі, што паверхня Макемаке нагадвае паверхню Плютона. Як і Плютон, Макемаке выглядае чырвоным у бачным сьпектры, хоць і значна менш чырвоным, чым, напрыклад, Эрыс (гл. параўнаньне колераў ТНА). Блізкі інфрачырвоны сьпектр адзначаны моцнымі паглынальнымі лініямі мэтана. Мэтан таксама назіраўся на Плютоне і на Эрысе, аднак там яго спэктральныя лініі нашмат больш слабыя.
Спэктральны аналіз паверхні Макемаке паказвае, што мэтан прысутнічае на паверхні аб’екта ў форме вялікіх (памерам па крайняй меры ў 1 гл) зерняў. Акрамя таго, там можа знаходзіцца вялікая колькасьць мэтана і толінаў, хутчэй за ўсё, якія ўтварыліся пры фатолізе метану сонечным выпраменьваньнем. Толіны, верагодна, тлумачаць чырванаваты адценьне Макемаке у бачным сьпектры. Ёсьць доказы існаваньня на паверхні Макемаке азотнага лёду (па меншай меры, перамешаны зь іншымі йльдамі), аднак яго доля непараўнальная з колькасьцю гэтага рэчыва на Плютоне і Трытоне, дзе ён складае амаль 98% кары. Адносны дэфіцыт азотнага лёду азначае, што запасы азоту былі нейкім чынам вычарпаныя за час існаваньня Сонечнай сыстэмы.
Далёкая інфрачырвоная (24-70 мкм) і субміліметровую (70-500 мкм) Фотамэтрыя пры дапамозе тэлескопаў «Сьпітцар» і «Гершэль» паказала, што паверхня Макемаке неаднастайная. Хоць вялікая частка паверхні пакрыта мэтанавых і азотным льдамі, і велічыня альбэда там дасягае 78-90%, існуюць невялікія ўчасткі прыцемненае ляндшафту, якія пакрываюць 03/07% паверхні, дзе велічыня альбэда не перавышае 02/12%.
Атмасфэра
рэдагавацьПрысутнасьць мэтану і, магчыма, азоту робіць верагодным існаванбне на Макемаке часовай атмасфэры, падобнай на тую, якая зьяўляецца ў Плютона ў пэрыгеліі . Азот, у выпадку яго наяўнасьці, быў бы дамінуючым кампанентам гэтай атмасфэры. Існаваньне часовай атмасфэры магло б даць натуральнае тлумачэньне дэфіцыту азоту на Макемаке: так як прыцягненьне плянэты слабей, чым у Плютона, Эрыса ці Трытона, то вялікая колькасьць азоту, магчыма, было зьнесена плянэтарным ветрам; мэтан лягчэй, чым азот, і мае значна меншы ціск пара пры тэмпэратурах, пануючых на Макемаке (30-35 К), што і перашкаджае яго страце; вынік гэтых працэсаў — значна больш высокая канцэнтрацыя мэтану.
Адсутнасьць спадарожнікаў
рэдагавацьНа арбіце вакол Макемаке не было выяўлена ні аднаго спадарожніка. Пры гэтым любы спадарожнік зь яркасьцю хоць бы 1% ад яркасьці Макемаке быў бы знойдзены, калі б знаходзіўся на кутнім адлегласьці не бліжэй 0, арксэкунды ад гэтай плянэты . Гэта адрозьнівае Макемаке ад іншых буйных транснэптунавых аб’ектаў, якія амаль усе валодаюць па меншай меры адным спадарожнікам: Эрыс — адным, Хаўмэя — дзьвума і Плютон — трыма. Мяркуецца, што ад 10 да 20% транснэптунавых аб’ектаў маюць адзін ці больш спадарожнікаў. Так як наяўнасьць спадарожніка дазваляе простым мэтадам вымераць масу аб’екта, адсутнасьць спадарожніка ўскладняе атрыманьне дакладных дадзеных аб масе Макемаке.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць
Макемаке (карлікавая плянэта) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- ^ JPL/NASA (2015-04-22) What is a Dwarf Planet?
- ^ JPL/NASA (2015-04-22) What is a Dwarf Planet?