Малдаўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка

(Перанакіравана з «МССР»)

Малдаўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (коратка МССР, Малдаўская ССР, альбо Малдова)[a] — саюзная рэспубліка на паўночным-усходзе СССР. Плошча МССР 33,7 тыс. км².

Саюзная рэспубліка ў складзе СССР
Малдаўская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
лац. Małdaŭskaja Savieckaja Sacyjalistyčnaja Respublika
па-малдаўску: Република Советикэ Сочиалистэ Молдовеняскэ
Сьцяг Герб
Дэвіз Пролетарь дин тоате цэриле, униць-вэ!
Гімн Гімн Малдаўскай ССР
2 жніўня 1940 — 1991
Кароткая назва Молдавская ССР, Молдавська РСР, Малдаўская ССР, РСС Молдовеняскэ, RSS Moldovenească, Moldova SSR, РСС Молдавия і ҶШС Молдова
Сталіца Кішынёў
Афіцыйная мова малдаўская мова, расейская мова і малдаўская мова
Форма ўраду савецкая рэспубліка
Заканадаўчы орган Supreme Soviet of Moldavia[d]
Насельніцтва
  • 4 361 600 чал. (1990)
Валюта савецкі рубель
Наступнік:
Малдова

28 чэрвеня 1940 году савецкія войскі ўступілі ў Бэсарабію і Паўночную Букавіну, на частцы тэрыторыі якіх 2 жніўня была ўтвораная Малдаўская ССР. Такім чынам, Малдаўская ССР стала межаваць з Украінскай ССР. Для аддзяленьня ад Румыніі на аснове дыялекту румынскай мовы, які выкарыстоўваўся ў Бэсарабіі, была створаная малдаўская мова з кірылічным пісьмом.

Насельніцтва

рэдагаваць

Насельніцтва па стане на 1985 год — 4 111 000 чал., зь іх мяшчан 45%. Малдаван у МССР было 2 526 000 чалавек па стане на 1979 год. Астатнія былі ўкраінцы, расейцы і інш.

Земскі падзел

рэдагаваць
 
Чарцеж Малдовы.

Малдоўская ССР ня мела абласьцёў, бо была невялікая па памеры. Яна дзялілася на 40 раёнаў. МССР мела 21 места, 47 пасёлкаў гарадзкога тыпу.

Сталіца Малдоўскае ССР — Кішынёў.

Малдоўская ССР мела паверхню халмістую раўніну, найбольш высокая частка МССР — Кодры (вышыня да 429 м над узроўнем мора). Надвор’е ўмеранае і зямное[b]. Сярэдняя цеплыня лютага —5 Ц на поўначы і —3 Ц на поўдні, ліпеня 19 Ц на поўначы і 22 Ц на поўдні. Ападкаў да 400 мм на поўдні і да 560 мм на поўначы ў год.

Асноўныя рэкі — Днестар і Прут.

Землі чорныя.

Лясы займалі каля 9% зямлі МССР. Запаведнік: Кодры.

У 12—14 ст.ст. землі МССР знаходзіліся ў розных народных і племяных злучэньнях: скіты, гунны, Русь, Залатая арда. У 14 ст. славены і валахі ствараюць малдоўскую народнасьць. У 1359 годзе ўзьнікае незалежная Малдоўскае княства. З 16—18 ст.ст. Малдова знаходзілася пад панаваньнем Асманаў, але Малдова захавала сваю самапраўнасьць. Напрыклад, мела сваіх гаспадароў і сваю веру — праваслаўе. У канцы 18 ст. землі МССР, а іменна, левы бераг Днястру адышлі да Расеі. У 1812 годзе землі Малдовы паміж рэкамі Прут і Днестар (г. зв. «Бэсарабія») былі далучыная да Расеі. У 1861 годзе на землях МССР было адмененае прыгоннае права. У канцы 19 і пачатку 20 ст.ст. пачалі ўзьнікаць першыя сацыял-дэмакратычныя гурткі. У 1905—1906 гадах былі мяцежныя падзеі. Савецкая ўлада была абвешчаная ў сьнежні 1917 году, але ў студзені 1918 году землі МССР паміж рэкамі Прут і Днестар былі захоплены Румыніяй. Левы бераг Днестру пераходзіў з рук у рукі паміж УНР, Дзянікінам і РСФСР. У 1920 годзе левы бераг стаў часткаю УССР. У 1922 годзе ў складзе СССР. 12 кастрычніка 1924 году была заснаваная Малдоўская АССР у складзе УССР. 28 ліпеня 1940 году Бэсарабія стала часткаю СССР, а 2 жніўня 1940 году была створаная Малдоўская ССР.

Нямецкая ўлада (1941—1944)

рэдагаваць

У чэрвені 1941 году землі МССР былі захопленыя румынамі і немцамі.

Савецкая ўлада (1944—1990)

рэдагаваць

У жніўні 1944 году савецкае войска захапіла землі МССР. Улада краіны саветаў цягнулася да 1990 году.

Узнагароды

рэдагаваць

Малдоўская ССР была ўзнагароджаная наступнымі ордэнамі СССР:

  • Леніна (1958)
  • Кастрычніцкае рэвалюцыі (1974)
  • Дружбы народаў (1972)

Кампартыя

рэдагаваць

Камуністычная партыя Малдовы (коратка КПМ) пачынае сваю дзейнасьць у 1940 годзе. Яна ўзьнікла пад назваю Камуністычная партыя (бальшавікоў) Малдовы.

Па стане на 1 студзеня 1986 году КПМ мела 181 139 членаў і 8 264 кандыдатаў членаў партыі. 2 127 816 членаў рабочых саюзаў, 620 049 членаў камсамолу.

Гаспадарка

рэдагаваць

Пад уладаю бальшавікоў МССР пераўтварылася з сялянскае краіны ў прамыслова-земляробчую. У 1984 годзе вальны выраб МССР перавысіў 1940-ы год у 65 разоў. Важнейшая галіна прамысловасьці — харчовасмакавая (кансэрваваньне агародніны і садавіны, масларобная, цукровая, тытунёвая, вінаробная галіны прамысловасьці). Разьвівалася машынабудаваньне:

  • элетра-тэхнічнае
  • прыборабудаваньне
  • вытворчасьць сельска-гаспадарчых машынаў

Існавала мэтулюргія, хімічная, лёгкая прамысловасьць, вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў, дзераваапрацоўка.

Вытворчасьць іскравае энэргіі (па стане на 1984) 17,1 млрд кВт/г. Найвялікшыя гідраэлектрастанцыі — Малдоўская ГРЭС, Кішынёўская і Бельцкая ТЭЦ, Дубасарская ГЭС і інш.

Сельская гаспадарка

рэдагаваць

Вальная вытворчасьць Малдоўскае ССР у сельскае гаспадарцы ў 1984 годзе вырасла ў 4,2 разы ў параўнаньні з 1940 годам. У 1984 годзе было 348 калгасаў і 472 саўгасы. У сельскае гаспадарцы важнае месца займала вытворчасьць віна і садавіны. Вальная плошча пад садавінаю 329 000 га. Пасяўная плошча была 1 786 000 га ворыва. Больш за 40% сеялі зернавыя (кукуруза, пшаніца) і 20% тэхнічныя расьліны (сланечнік, цукровыя буракі, тытунь, алей).

Жывёлагадоўля была ў асноўным малочна-мясным вытворчасьць скату і мясная сьвінагадоўля. Пагалоўе скату па стане на 1984 год: буйная рагаратя жывёла — 1 234, сьвіньняў — 1 947, авечкі і козы — 1 258.

Малдоўская ССР мела разьвітую сетку чыгункі і дарог. Чыгунка мела даўжыню 1,2 тыс. км, а для возаў — 19,4 км (1984), у тым ліку зь цвердым покрывам — 12,0 тыс. км.

Суднаходзтва мелася па Днястры.

У 1984 годзе ЭССР на 1000 чал. якія былі занятыя ў народнае гаспадарцы, 811 чал. з вышэйшаю і сярэдняю навукаю. У 1985/1986 вучэбных гадах у 9 ВНУ было 53,2 тыс., у 53 сярэдніх навучальных установах 60,5 тыс. послухаў.

У МССР была свая асобная Акадэмі навукаў, якая была заснаваная ў 1961 годзе.

Было 7 тэатраў.

На 10 000 насельнікаў МССР было 36,3 лекара.

  1. ^ Па-малдоўску: "Рэпубліка Совэтікэ Сочіалістэ Молдовэняскэ".
  2. ^ Або па-іншаму: "кантынэнтальнае надвор'е".