Ліманова

Ліманова (па-польску: Limanowa) — горад на поўдні Польшчы, разьмешчаны за 350 км на поўдзень ад Варшавы, за 65 км на паўднёвы ўсход ад Кракавe і за 45 км ад граніцы са Славакіяй. Адміністрацыйны цэнтар Ліманоўскага павета Малапольскага ваяводзтва. Утварае гарадзкую гміну, таксама зьяўляецца сядзібай вясковай гміны Ліманова. Чыгуначная станцыя. Займае плошчу 18,7 км². Насельніцтва 15 012 чалавек (2021).

Ліманова
польск. Limanowa
Герб Ліманова Сьцяг Ліманова
Горад з:	1565, пацьверджаны 1934
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Малапольскае
Плошча:	18,7 км²
Вышыня:	400–700 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	15 012 чал. (31.12.2021)
шчыльнасьць:
Тэлефонны код:	(+48) 18
Паштовыя індэксы:	34-600, 34-601, 34-651
Клясыфікатар:	KLI
Нумарны знак:	KLI
Геаграфічныя каардынаты:	49°42′0″ пн. ш. 20°26′0″ у. д.
Ліманова на мапе Польшчы Ліманова
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.miasto.limanowa.pl/

Краявід Ліманова да 1938 году

Рынкавая плошча у Ліманова

Базыліка Балеснай Божай Маці

Гісторыя

Лічыцца, што Ліманова была заснавана ў XV стагодзьдзі, хоць існуюць і гіпотэзы, якія пераносяць гэтую дату на XIV стагодзьдзе, супраць якіх у часы Польскай Народнай Рэспублікі пярэчылі з палітычных меркаваньняў, бо выходзіла, што горад мог быць заснаваны нямецкімі перасяленцамі. Ён сустракаецца таксама пад нямецкай назвай: Hilman, Ilmenau. У пісьмовых крыніцах назва мястэчка сустракаецца як Ilmanowa ў 1493 году або Hilmanowa ад прозьвішча пасяленца з нямецкім прозьвішчам Ilman, г. зн. Hildiman, Illmann (у бліжэйшым перадгор’і шмат мясцовых назваў нямецкага паходжаньня, напрыклад Грывалд/Grünewald, Шафляры/Schäfer). Польская вэрсія Limanowa зьявілася ў 1680 годзе.

Правы гораду Ліманава атрымала ў 1565 годзе ад Жыгімонта II Аўгуста (сёньня яго імем названа адна з галоўных вуліц). З таго часу ішло пастаяннае эканамічнае і культурнае разьвіцьцё, перапыненае шведзкім патопам і вялікім пажарам гораду, які не мог аднавіцца да падзелу Рэчы Паспалітай.

У 1770 годзе, калі імпэрскія ўлады пашырылі сфэру дзеяньня санітарнага кардону, Ліманова апынулася ў непасрэднай блізкасьці ад аўстрыйскай граніцы.

У адрозьненьне ад астатняй Галіцыі, першыя гады аўстрыйскага панаваньня прынесьлі ў Ліманова некаторае эканамічнае ажыўленьне, чаму спрыялі прывілеі, дадзеныя гораду імпэратарам Леапольдам II .

У 1846 годзе падчас Галіцкай разьні вялікі сялянскі атрад напаў на Ліманова. У горадзе на той момант знаходзіліся толькі некалькі аўстрыйскіх салдат, але дзякуючы іх супрацоўніцтву з жыхарамі атака была адбітая.

З 1880-х гадоў горад пачаў разьвівацца хутчэй дзякуючы будаўніцтву Галіцыйскай трансвэрсальнай чыгункі, нафтаперапрацоўчага заводу і сучаснага бровару. Таксама Ліманова была вядомая сваімі конскімі кірмашамі, дзе ў 1900 годзе быў складалася кожаная чацьвёртая ў Галіцыі дамова куплі-продажу гэтых жывёл.

У сьнежні 1914 году ў бітве пад Ліманова аўстра-вугорскія войскі пры падтрымцы нямецкіх падмацаваньняў спынілі наступ расейскіх войскаў. Падчас баявых дзеяньняў у выніку абстрэлу расейскай артылерыі згарэла частка гораду, арыенцірам якой стала вежа толькі што ўзьведзенага касьцёлу.

Вынікам Першай сусьветнай вайны сталі не толькі разбурэньні для гораду, але і страта аўстрыйскіх рынкаў збыту. З іншага боку, пасьляваенны пэрыяд спрыяў разьвіцьцю мясцовых грамадзкіх ініцыятыў, прыкладам чаго стала заснаваньне ў 1924 годзе першага футбольнага клюбу «Лімановія».

Вялікі эканамічны крызыс меў для гораду лёсавызначальныя наступствы: агульнае зьбядненьне насельніцтва, узмоцненае аграрным перанаселенасьцю, характэрным для былога падзелу Аўстрыі, у спалучэньні з ліквідацыяй і без таго нешматлікіх прамысловых прадпрыемстваў (рафінадны завод быў зачынены ў 1933 г.), узмацненьне сацыяльнай напружанасьці, якая прывяла да сур’ёзных сялянскіх хваляваньняў. Як і ва ўсёй Польшчы, некаторы паляпшэньне сытуацыі можна было адчуць толькі з 1936 годзе. У 1938 годзе герб гораду быў сур’ёзна зьменены і прыняў цяперашні выгляд.

6 верасьня 1939 году нямецкія войскі ўвайшлі ў горад, і такім чынам пачаўся пэрыяд нямецкай акупацыі, ад пачатку адзначаны шматлікімі расстрэламі мірных жыхароў. У выніку адміністрацыйнай рэформы, зьвязанай са стварэньнем Генэрал-губэрнатарства, Ліманова страціла статус павятовага гораду. Мясцовасьць каля Ліманова спрыяла партызанскай дзейнасьці, якая тут інтэнсіўна разгарнулася і ўключала ў сябе атрады Арміі Краёвай (буйная групоўка ў раёне масіву Магілецы) і Сялянскія батальёны, а ў 1944 г. зьявіліся і дывэрсійныя савецкія атрады.

У рамках прынятай Трэцім Райхам палітыкі выкарыстаньня тэрыторыі генэрал-губэрнатарства ў ваенных мэтах і на базе закрытага нафтаперапрацоўчага заводу ў Ліманова была арганізавана буйная перавалачная база вадкага паліва для Ўсходняга фронту. Горад, як і ўся тэрыторыя ліквідаванага павету Ліманова, таксама быў ахоплены г.зв Гараленфольк, што — у адрозьненьні ад Падгальля — не прынесла ніякіх вынікаў. Ліманова было захоплена 19 студзеня 1945 году часькамі 38-й арміі 4-га Украінскага фронту. У гонар гэтых падразьдзяленьняў у 1957 годзе у гарадзкім парку быў адкрыты манумэнт удзячнасьці Чырвонай Арміі.

У пасьляваенны пэрыяд у горадзе моцна падтрымлівалася антыкамуністычная апазыцыя. Пэрыяд пасьля сфальсыфікаваных выбараў 1947 году быў часам інтэнсіўнай сталінізацыі, сымбалям якой стала перайменаваньне вуліцы Пілсудзкага ў вуліцу Сталіна.

Інтэнсіўная забудова Ліманова пачалася ў другой палове 1960-х гадоў. Менавіта тады — у значнай ступені на аснове «сацыяльнай акцыі» жыхароў — пачалася грунтоўная рэканструкцыя цэнтру, якая атрымала, між іншым, зусім новую Рынкавую плошчу і два вялікіх ўнівэрмагі. У паўднёвай частцы гораду пачалося будаўніцтва раёну імя Жыгімонта Аўгуста, які неўзабаве стаў буйнейшым мясцовым жылым масівам.

У рамках сьвяткаваньня тысячагодзьдзя хрышчэньня Польшчы ў 1966 годзе ў Ліманова адбыліся ўрачыстасьці пад кіраўніцтвам арцыбіскупу Караля Вайтылы, якая сабрала больш за 100 тысяч чалавек. З гэтай нагоды па замове Касьцёлу быў зьняты дакумэнтальны фільм, які стаў, бадай, першым каляровым фільмам, які ўвекавечыў горад. Гэта не зьмяніла нэгатыўнага стаўленьня мясцовых уладаў PZPR да рэлігіі — пад выглядам адбудовы Рынкавай плошчы статуя сьв. Флярыяна, неўзабаве была заменена вялікай вонкавай скульптурай (так званым Бузадромам), наўмысна разьмешчанай такім чынам, каб — для прапагандысцкіх здымкаў — максымальна закрываць будынак касьцёлу.

У 1970-я гады працягвалася пашырэньне жылых масіваў і прамысловых прадпрыемстваў, а таксама мэдыйная вядомасьць гораду дзякуючы яго посьпехам у тэлевізійных «гарадзскіх турнірах». Аднак з-за будаўніцтва і мадэрнізацыі альтэрнатыўных чыгуначных зносін паміж Новым Сончам і астатняй часткай краіны адзіная чыгуначная лінія, якая праходзіць праз Ліманову, страціла сваю значнасьць. У выніку гэтую лінію нават не электрыфікавалі, і з часам рух па ёй практычна спыніўся.

1 чэрвеня 1975 годзе ў выніку адміністрацыйнай рэформы паветы былі скасаваныя і Ліманова ўвайшла ў склад Новасандэцкага ваяводзтва. Пагаршэньне становішча гораду было толькі мінімальна кампэнсавана тым, што ён стаў сядзібай Ваяводзкага статыстычнага ўпраўленьня.

Эканамічны крызыс, які нарастаў у другой палове 1970-х гг., і стагнацыя гг. 1980-я адчулі на сабе жыхары гораду, хаця і ў 1980-я працягвалася будаўніцтва жылых масіваў і пэўныя інфраструктурныя інвэстыцыі.

Палітычныя пераўтварэньні ў 1989 годзе прывялі да банкруцтва або трансфармацыі ўласнасьці і абмежаваньняў на дзейнасьць некалькіх найбуйнейшых прадпрыемстваў (у тым ліку прадпрыемстваў дрэваапрацоўчай прамысловасьці ў Ласосіне Горнай), якія часта адбываліся пры нявысьветленых абставінах. Тым не менш, паколькі Ліманова — у адрозьненьне ад многіх гарадоў падобнага памеру — не залежала ад аднаго буйнога прамысловага заводу, трансфармацыя была адносна гладкай.

1 студзеня 1999 году горад ізноў стаў цэнтрам павету, а ў 2004 годзе атрымаў узнагароду за найлепшае выкарыстаньне сродкаў ЭЗ у Польшчы ў катэгорыі гарадоў да 40 000 жыхароў. На сёньняшні дзень, аднак, не вырашана ключавая праблема для далейшага разьвіцьця Ліманова, якая заключаецца ў адсутнасьці зручных аўтамабільных зносін з астатняй часткай краіны і практычнай адсутнасьці чыгуначных зносін. Прамую чыгуначную лінію ў Кракаў і гарадзкую аб’язную дарогу ствараюць больш за 30 гадоў.

Турызм

З паўночнага боку гораду знаходзіцца доўгі Ласасінскі горны сьцяг, а з паўднёвага — высокі пагорак Ліповы. З суседняй Мейскай гары, якая ўзвышаецца над горадам, адкрываецца вельмі шырокая панарама. Там стаіць самы высокі сталёвы крыж у Польшчы (рэкордам зьяўляецца вышыня самога крыжа, а не яго разьмяшчэньне — самы высокі крыж знаходзіцца на Геванце).

На паўночным схіле Лысай гары знаходзіцца лыжная станцыя «Limanowa-Ski» з чатырохмясцовым канатным і двума бугельнымі пад’ёмнікамі. Гарналыжныя трасы абсталяваны сыстэмай штучнага засьнежаньня і асьвятленьнем.

Славутасьці

• Базыліка Балеснай Божай Маці,
• каплічка каля двара Марсуў,
• каплічка на вуліцы Касьцюшкі,
• гарадзкі парк,
• двор Марсуў,
• музычная школа,
• каплічка Марсуў на тэрыторыі могілак парафіі Балеснай Маці Божай,
• могілкі Першай сусьветнай вайны нумар 366,
• могілкі Першай сусьветнай вайны нумар 368 і могілкі савецкіх салдат з II сусьветнай вайны,
• касьцёл Усіх Сьвятых,
• парк у Ласасіне Горнай.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Юстына Кавальчык, польская лыжніца

Панарама

Краявід Ліманова і ваколіцаў

Вонкавыя спасылкі

• Старыя выявы і будікацыі пра мястэчка у бібліятэцы Polona
• Limanowa, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola — Malczyce, Варшава 1884, с. 232., с. 232—233.