Кацярына Білакур

Кацярына Васільеўна Білакур (па-ўкраінску: Катери́на Васи́лівна Білоку́р; 7 сьнежня 1900, Багданаўка, Палтаўская губэрня, Расейская імпэрыя — 10 чэрвеня 1961, Багданаўка, Ягатынскі раён, Кіеўская вобласьць, УССР) — украінская мастачка жанру наіўнага мастацтва, майстар народнага дэкаратыўнага жывапісу. Народны мастак Украінскай ССР (1956).

Кацярына Білакур
Дата нараджэньня	25 лістапада (8 сьнежня) 1900
Месца нараджэньня	Багданіўка[d], Chernyakhovka Volost[d], Пыратынскі павет[d], Палтаўская губэрня[d], Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	10 чэрвеня 1961(1961-06-10) (60 гадоў)
Месца сьмерці	Ягатын, Кіеўская вобласьць, УССР, СССР
Месца пахаваньня	grave of Kateryna Bilokur[d]
Занятак	малярка, плястычны артыст
Жанры	наіўнае мастацтва[d]
Узнагароды
Кацярына Білакур у Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Нарадзілася 24 лістапада (7 сьнежня) 1900 году ў в. Багданаўка Палтаўскай губэрні Расейскай імпэрыі. Бацька, Васіль Іосіфавіч Білакур, быў даволі заможным чалавекам, меў 2,5 дзесяціны ворнай зямлі, трымаў жывёлу. Мела братоў Рыгора і Паўла. У 6—7 гадоў Кацярына Білакур навучылася чытаць, аднак на сямейнай нарадзе вырашылі не аддаваць дачку ў школу, каб зэканоміць на вопратцы і абутку.

Маляваць пачала з раньніх гадоў, аднак бацькі не ўхвалялі гэты занятак і забаранялі ім займацца, бо ён адцягваў ад працы па гаспадарцы і мог пашкодзіць замужжу. Кацярына працягвала маляваць цішком ад родных, выкарыстоўваючы палатно і вугаль. Малявала дэкарацыі для драмгуртка, створанага суседам і сваяком Білакураў — Мікітай Танканогам. Пазьней Білакур таксама іграла на сцэне гэтага тэатру.

У 1922—1923 гадах даведалася пра Міргародскі тэхнікум мастацкай керамікі. Адправілася ў Міргарад, маючы пры сабе два малюнкі: «копія з нейкай карцінкі» і малюнак дзедаўскай хаты з натуры, выкананыя ўжо не на палатне, а на адмыслова для гэтага прыдбанай паперы. У тэхнікум Білакур не прынялі з-за адсутнасьці дакумэнта аб заканчэньні сямігодкі. Уражаная адмовай, яна вярнулася дадому пешшу.

Маляваць не пакідала і пасьля пачала наведваць драматычны гурток, арганізаваны сужэнцамі настаўнікамі Калітамі. Бацькі пагадзіліся на ўдзел дачкі ў спэктаклях, але пры ўмове, што драмгурток не будзе перашкаджаць рабоце па гаспадарцы.

У гуртку ставілі «Наталку Палтаўку» І. Катлярэўскага, «Сватаўства на Ганчароўцы» Р. Квіткі-Аснаўяненкі, «Наймічку» і «Безталанна» І. Карпенкі-Карага, «Маці-наймічку» І. Тагабочнага (інсцэнізацыю «Наймічкі» Т. Шаўчэнкі) і г. д. У свае 24-26 гадоў Білакур пераважна гуляла «маладзіц».

У 1928 годзе, даведаўшыся аб наборы студэнтаў у Кіеўскі тэатральны тэхнікум, вырашыла паспрабаваць свае сілы. Але сытуацыя паўтарылася: ёй зноў адмовілі з той жа прычыны.

Восеньню 1934 году спрабавала ўтапіцца ў рацэ Чумгак, у выніку чаго застудзіла ногі. Пасьля спробы самагубства бацька з праклёнамі пагадзіўся на занятак дачкі маляваньнем.

Пасьля заканчэньня Вялікай Айчыннай вайны сям’я Білакур стала калгаснікамі. У 1948 годзе памёр бацька мастачкі. Кацярына некаторы час жыла з хворай маці, а пазьней да яе пераехаў яе брат Рыгор з жонкай і пяцьцю дзецьмі. У сям’і пачаліся шматлікія зваркі.

Вясной 1961 году да боляў у нагах дадаліся моцныя болі ў страўніку. Хатнія сродкі не дапамагалі, а ў аптэцы Багданаўкі не было неабходных лекаў.

У пачатку чэрвеня 1961 году памерла маці мастачкі. Праз некалькі дзён Кацярыну Білакур даставілі ў Ягоцінскую раённую бальніцу, дзе 10 чэрвеня ёй зрабілі апэрацыю, якая не дапамагла. У гэты ж дзень мастачка памерла. Пахавана ў в. Багданаўка, аўтар надмагільнага помніка — скульптар Іван Ганчар.

Творчасьць

Увесну 1940 году Білакур пачула па радыё песьню «Чи я в лузі не калина була» ў выкананьні Аксаны Петрусенка і зьвярнулася да сьпявачкі з лістом, дадаўшы да яго малюнак каліны на шматочку палатна. Малюнак уразіў Петрусенка. Параіўшыся з сябрамі Васілём Касіянам і Паўлам Тычынай, яна зьвярнулася ў Цэнтар народнай творчасьці, пасьля чаго ў абласны цэнтар паступіла распараджэньне знайсьці Кацярыну Білакур і пацікавіцца яе працамі.

Багданаўку наведаў Уладзімер Хіцько, які ўзначальваў тады мастацка-мэтадычны савет абласнога Дому народнай творчасьці. Некалькі карцін ён паказаў у Палтаве мастаку Мацьвею Данцову. У 1940 годзе ў Палтаўскім доме народнай творчасьці была адкрыта пэрсанальная выстава мастачкі-самавучкі з Багданаўкі, якая ў той час складалася з 11 карцін. Выстава мела вялікі посьпех. Мастачку прэміравалі паездкай да Масквы. У суправаджэньні Уладзімера Хіцько яна наведала Трацьцякоўскую галерэю, Пушкінскі музэй.

У 1944 годзе Багданаўку наведаў дырэктар Дзяржаўнага музэю ўкраінскага народнага дэкаратыўнага мастацтва Васіль Нагай. Ён прапанаваў Білакур зладзіць выставу і набыць яе карціны. Дзякуючы яму Музэй украінскага народнага дэкаратыўнага мастацтва мае найлепшую калекцыю твораў Білакур.

У 1949 годзе стала сябрам Саюзу мастакоў Украіны.

Работы Кацярыны Білакур рэгулярна экспанаваліся на выставах у Палтаве, Кіеве, Маскве і іншых гарадах.

Тры карціны Білакур — «Цар-Колас», «Бярозка» і «Калгаснае поле» былі ўведзены ў склад экспазыіцыі савецкага мастацтва на Міжнароднай выставе ў Парыжы (1954). Білакур параўноўвалі з іншай прадстаўніцай «наіўнага мастацтва» — Сэрафінай Луі.

У мастачцы зьявіліся шматлікія сябры, перш за ўсё мастакі і мастацтвазнаўцы, сярод якіх яна знайшла разуменьне і павагу. Акрамя сустрэч, яна вяла з імі працяглую перапіску з Багданаўкі. Сярод яе адрасатаў — паэт Паўло Тычына і яго жонка Лідзія Папарук, мастацтвазнаўца Стэфан Таранушэнка, дырэктар Музэя ўкраінскага народнага дэкаратыўнага мастацтва Васіль Нагай, мастакі і мастачкі Алена Кульчыцкая, Мацьвей Данцоў, Эма Гуровіч. У Багданаўцы ў Белакур зьявіліся вучаніцы: Вольга Бінчук, Тамара Ганжа, Ганна Самарская.

У асноўным Кацярына Білакур малявала кветкі. Нярэдка ў адной карціне спалучала вясновыя і восеньскія — такая карціна малявалася з вясны да восені. 6 вяргінь на карціне «Калгаснае поле» малявала тры тыдні. Акрамя кветак Кацярына Белакур малявала краявіды і партрэты. Некалькі разоў зьвярталася да сюжэту бусла, які прыносіць дзіця, але адмовілася ад гэтай ідэі са зьдзіўленьня і неразуменьня навакольных.

Акварэльлю і алоўкам працавала мала, мастачку больш прыцягвалі алейныя фарбы. Сама рабіла пэндзьлі — выбірала з кацінага хваста валасінкі аднолькавай даўжыні. Для кожнай фарбы — свой пэндзаль. Самастойна авалодала тэхнікай грунтоўкі палатна.

Сьпіс карцін

1. Жінка в зеленому корсеті (1920-я гады)
2. У Богданівці, за греблею (сярэдзіна 1920-х гадоў)
3. Квіти (канец 1920-х гадоў)
4. Натюрморт (канец 1920-х гадоў)
5. Портрет Олі Білокур (1928)
6. Портрет Надії Кононєнко (1929)
7. Пейзаж з вітряком (пачатак 1930-х гадоў)
8. Дорога в'ється в даль (пачатак 1930-х гадоў)
9. Портрет колгоспниці Тетяни Бахмач (1932—1933-я гады)
10. Берізка (1934), страчана
11. Квіти за тином (1935)
12. Портрет племінниць художниці (1937—1939-я гады)
13. Квіти у тумані (1940)
14. Сон (1940)
15. Жоржини (Квіти і калина) (1940)
16. Дерева в лісі (1940-я гады)
17. Селянське подвір’я (1940-я гады)
18. На околиці (1940-я гады)
19. Портрет Софії Журби (1940-я гады)
20. Портрет Надії Білокур (1941)
21. Польові квіти (1941)
22. Квіти (1942)
23. Квіти увечері (1942)
24. Квіти на блакитному тлі (1942—1943-я гады)
25. Буйна (1944—1947-я гады)
26. Декоративне панно (1945)
27. Привіт урожаю (1946)
28. Півонії (1946)
29. ХХХ-ліття СРСР (1947)
30. Квіти та горіхи (1948)
31. Півонії (1948)
32. Колгоспне поле (1948—1949-я гады)
33. Букет квітів (канец 1940-х — початок 1950-х гадоў)
34. Горобчики (канец 1940-х гадоў)
35. Тихесенький вечір на землю спадає (канец 1940-х гадоў)
36. Колгоспниця (1949)
37. Цар Колос (1949)
38. Ескіз «Жінка з палицею» (1950-я гады)
39. Цар Колос (варіант) (1950-я гады)
40. Рожі (Мальви) (1950)
41. Квіти, яблука і помідори (1950)
42. Автопортрет (1950)
43. За рідною Богданівкою (1950)
44. Ваза з квітів (1950-я гады)
45. Щастя (Чорногузи дитину принесли) (1950)
46. Ескіз до картини «Щастя» (1950)
47. Щасливе дитинство (1950-я гады)
48. Квітоньки та берізоньки вечором (1950)
49. Сердитий хлопець (1950)
50. Снідання (1950)
51. Пшениця, квіти, виноград (1950—1952-я гады)
52. Кавун, морква, квіти (1951)
53. Щастя (не скінчений варіант) (1951)
54. Портрет дівчини (пачатак 1950-х гадоў)
55. Ескіз «Калина. Мак» (пачатак 1950-х гадоў)
56. Квіти (1952—1953-я гады)
57. Квіти і виноград (1953—1958-я гады)
58. Квіти на синьому фоні (1954)
59. Будьте здорові, з урожаєм (1954)
60. Мальви та троянди (1954—1958-я гады)
61. Богданівські яблука (сярэдзіна 1950-х гадоў)
62. У старому селі. Зима (1950-я гады)
63. Гарбузи цвітіть (1950-я гады)
64. Ескіз «Будинок» (1950-я гады)
65. Гілка полині (сярэдзіна 1950-х гадоў)
66. На кручі (1950-я гады)
67. Хата діда Савки (1950-я гады)
68. Сосна (1950-я гады)
69. Дерево Середина (1950-я гады)
70. Дерева за парканом (1950-я гады)
71. Гультяї (гумористична сценка) (1950-я гады)
72. Автопортрет (1955)
73. Хата в Богданівці (1955)
74. Гай (1955)
75. Автопортрет (1957)
76. Георгіни (1957)
77. Півонії (1958)
78. Цветы и калина (1958)
79. Натюрморт із колосками і глечиком (1958—1959)
80. Натюрморт «Квіти та овочі» (1959)
81. Букет квітів (1959)
82. Натюрморт (1960)

Галерэя

• 
  Імянная манэта наміналам 2 грыўні, 2000
• 
  Марка Украіны «Народны мастак», 2000
• 
  Помнік Білакур у Багданаўці
• 
  Юбілейная ваза да 90-годдзя Кацярыны Білакур (Яготынская карцінная галерэя), скульптар — Ю. А. Укадэр

Узнагароды

• Ордэн «Знак Пашаны» (1951);
• Заслужаны дзеяч мастацтваў Украінскай ССР (1951);
• Народны мастак Украінскай ССР (1956).

Ушанаваньне памяці

Мэмарыяльны музэй-сядзіба Кацярыны Білакур

• У 1977 годзе ў доме Білакураў у Багданаўцы быў створаны музэй-сядзіба Кацярыны Білакур.
• У Кіеве, Бучы, Ірпені, Краматорску, Чарнігаве ёсьць вуліцы Кацярыны Белакур, у Броварах і Чарнігаве ёсьць завулкі Кацярыны Білакур.
• Помнік у горадзе Ягатын (скульптар Уладзімір Ганзенка, 1981).
• У чэрвені 1989 году пастановай Савету Міністраў УССР заснавана прэмія імя Кацярыны Білакур за выдатныя творы традыцыйнага народнага мастацтва з мэтай стымуляваньня разьвіцьця ўкраінскага народнага мастацтва.
• У гонар Кацярыны Білакур у 2000 годзе выбіта памятная манэта і выдадзена марка Украіны.
• З 2012 году штогод 9 чэрвеня, ці ў бліжэйшыя выходныя дні, у сяле Багданаіўка праводзіцца міжрэгіянальны фэстываль народнай творчасьці «Кацярыніна песьня», прысьвечаны памяці мастачкі.