Канстытуцыя Ісьляндыі
Канстытуцыя Рэспублікі Ісьляндыі (па-ісьляндзку: Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands) — асноўны закон Ісьляндыі, прыняты 17 чэрвеня 1944 пасьля атрыманьня незалежнасьці. Складаецца з 79 артыкулаў у сямі разьдзелах.
Мінуўшчына
рэдагавацьУ XIX стагодзьдзі ў Эўропе квітнелі нацыянальныя рухі за незалежнасьці і грамадзкія правы. У Ісьляндыі незалежнікі выступалі за аддзяленьне ад Даніі. У чэрвені 1849 року кароль Даніі быў вымушаны саступіць патрабаваньням лібэралаў і нацыяналістаў, пагадзіўшыся прыняць канстытуцыю для Даніі і, такім чынам, і для Ісьляндыі. Канстытуцыя скасавала абсалютную манархію; уводзілася канстытуцыйная манархія, а найважнейшыя паўнамоцтвы перадаваліся агульнаабранаму парлямэнту.
Аднак ісьляндцаў гэтая рэформа ня вельмі задаволіла, бо на справе азначала зьмяншэньне іхняй аўтаноміі. Да 1849 ісьляндцы самастойна распараджаліся ўнутранымі справамі дзяржавы; пасьля прыняцьця канстытуцыі гэтыя паўнамоцтвы перайшлі пад кантроль парлямэнту, у якім ісьляндцы ня мелі значнага ўплыву. Данія неахвотна саступала Ісьляндыі права на ўласны парлямэнт: толькі ў 1871 року быў прыняты „Закон становішча(d)“, які вызначаў статус Ісьляндыі датычна Даніі. У 1874 року адзначалася тысячагодзьдзе засяленьня Ісьляндыі; з гэтай нагоды кароль Даніі Крыстыян IX даў дазвол Ісьляндыі на ўласную канстытуцыю[1].
Паводле „Закону становішча(d)“ 1918 року Ісьляндыя стала сувэрэннай дзяржавай. У 1920 была прынятая новая канстытуцыя(d). У 1944 року адбыўся рэфэрэндум, на якім было скасаванае дзеяньне уніі 1918 року і прынятая рэспубліканская канстытуцыя. 17 чэрвеня 1944 Альтынг на паседжаньні ў Тынгвэліры ратыфікаваў новую канстытуцыю.
З тае пары ў канстытуцыю былі ўнесеныя сем паправак, датычных пераважна зьменаў выбарчых акругаў і выбарнага цэнзу. У 1991 року Альтынг быў пераўтвораны з двухпалатнага ў аднапалатны, а ў 1995 року былі ўнесеныя значныя канстытуцыйныя зьмены ў галіне правоў чалавека.
Зьмест
рэдагавацьI разьдзел
рэдагавацьРазьдзел з двух артыкулаў абвяшчае Ісьляндыю рэспублікай з парлямэнцкім кіраваньнем. Альтынг і прэзыдэнт прадстаўляюць заканадаўчую ўладу, судзьдзі — судовую.
II разьдзел
рэдагавацьАртыкулы 3—30 апісваюць паўнамоцтвы прэзыдэнта, разьмяшчэньне рэзыдэнцыі і сустрэчы з парлямэнтам.
III разьдзел
рэдагавацьАртыкулы 31—34 вызначаюць тэрміны, на які выбіраюцца сябры Альтынгу; зацьвярджаюць, што абраным мае права быць кожны грамадзянін Ісьляндыі, за выняткам судзьдзяў Вярхоўнага суду(d).
IV разьдзел
рэдагавацьАртыкулы 35—58 разглядаюць асноўныя пытаньні дзейнасьці Альтынгу, вызначаюць правы і паўнамоцтвы ягоных дэпутатаў. Паводле разьдзелу, ніякі закон ня можа быць прыняты раней за тры чытаньні ў Альтынгу, а паседжаньні Альтынгу адбываюцца адкрыта, калі іншае не пастанавіў сам Альтынг. Для разгляду пытаньняў абавязковая прысутнасьць большасьці дэпутатаў. У гэтым разьдзеле апісваюцца і некаторыя іншыя парлямэнцкія працэдуры.
V разьдзел
рэдагавацьУ артыкулах 59—61 пералічваюцца правілы дзейнасьці судоў. Суды прызначаюцца паводле законаў, разглядаюць пытаньні, якія палягаюць у кампэтэнцыі ўладаў, а судзьдзі мусяць кіравацца выключна правам.
VI разьдзел
рэдагавацьАртыкулы 62—64 усталёўваюць дзяржаўнай рэлігіяй лютэранства і абвяшчаюць свабоду веравызнаньня.
VII разьдзел
рэдагавацьАртыкулы 65—79 закранаюць пытаньні правоў чалавека (у тым ліку забарону катаваньняў, прымусовай працы і сьмяротнага пакараньня, абавязваюць да публічнага працэсу над абвінавачанымі ў злачынстве, свабоду выказваньня). Таксама разьдзел гарантуе кожнаму права на мэдычнае абслугоўваньне і адукацыю. Разьдзел вызначае, што пытаньні падаткаабкладаньня рэгулююцца законам, і мясцовыя ўлады могуць у межах заканадаўства усталёваўць свае падаткі. Урэшце, разьдзел апісвае ўмовы ўнясеньня зьменаў у канстытуцыю.
Папраўкі
рэдагаваць79-ы артыкул апісвае парадак унясеньня зьменаў у канстытуцыю. Каб папраўка была ўнесеная, яна мусіць быць ухваленая двума запар парлямэнтамі, паміж якімі прайшлі ўсеагульныя выбары. Пасьля гэтага папраўку мае ўхваліць прэзыдэнт Ісьляндыі.
Аднак існуюць некалькі артыкулаў, якія зьяўляюцца выключэньнем з гэтага правіла і могуць быць зьмененыя звычайным заканадаўчым актам. Сярод такіх, напрыклад, 35-ы артыкул, які тычыцца тэрміну дзеяньня парлямэнцкіх паўнамоцтваў, ці 62-і артыкул, які надае Лютэранскай царкве статус дзяржаўнай. Папраўка ў апошні артыкул можа быць унесеная ў выніку ўсеагульнага таемнага рэфэрэндуму.
Канстытуцыйная рэформа (2010—2013)
рэдагавацьУ выніку „рэвалюцыі рондаляў(d)“ было прапанавана перагледзець канстытуцыю шляхам усенароднага абмеркаваньня. Быў скліканы Канстытуцыйны сход, які ўкладаў ўсе ўнесеныя прапановы ў праект канстытуцыі. 20 кастрычніка 2012 новая канстытуцыя была падтрыманая на кансультацыйным рэфэрэндуме(d) 64,2% галасоў грамадзянаў[2]. Аднак за час падрыхтоўкі канстытуцыйнай рэформы зьмяніўся парлямэнт, і ў выніку дакумэнт ня быў прыняты.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Thorvaldur Gylfason. The Anatomy of Constitution Making: From Denmark in 1849 to Iceland in 2017 // Redrafting Constitutions in Democratic Regimes. Theoretical and Comparative Perspectives / Gabriel L. Negretto, Pontificia Universidad Catolica de Chile. — Cambridge University Press, 2020. — ISBN 9781108839846
- ^ Thorarensen, Björg (26 лютага 2014) Why the making of a crowd-sourced Constitution in Iceland failed (анг.) Constitution-Making & Constitutional Change Праверана 16 лютага 2021 г.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць| Ангельская Вікікрыніца зьмяшчае арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы гэтага артыкула: |
- Тэкст Канстытуцыі (ісьл.)
- Тэкст Канстытуцыі (анг.)