Дом Чорнагаловых (Рыга)

славутасьць
Дом Чорнагаловых
лат. Melngalvju nams, ням. Das Schwarzhäupterhaus
Краіна Латвія
Месцазнаходжаньне Рыга
Каардынаты 56°56′50″ пн. ш. 24°06′25″ у. д. / 56.94722° пн. ш. 24.10694° у. д. / 56.94722; 24.10694Каардынаты: 56°56′50″ пн. ш. 24°06′25″ у. д. / 56.94722° пн. ш. 24.10694° у. д. / 56.94722; 24.10694
Архітэктурны стыль цагляная готыка
Першае згадваньне 1334
Дата скасаваньня 1948
Сайт melngalvjunams.lv
Дом Чорнагаловых на мапе Латвіі
Дом Чорнагаловых
Дом Чорнагаловых
Дом Чорнагаловых
Дом Чорнагаловых на Вікісховішчы

Дом Чорнагало́вых (па-нямецку: Das Schwarzhäupterhaus, па-латыску: Melngalvju nams) — помнік архітэктуры XIV стагодзьдзя, знаходзіцца ў самым цэнтры Рыгі. Будынак неаднаразова перабудоўвалі[1]. Падчас Другой сусьветнай вайны разбураны. Адноўлены ў 1996—2000 гадах з нагоды сьвяткаваньня 800-годзьдзя Рыгі.

Пабудаваны падчас ордэнскай акупацыі (1330—1353 гг.), першы дакумэнтальны ўспамін датуецца 1334 годам (новы дом Вялікай гільдыі).

Гісторыя

рэдагаваць
 
Сымболіка Чорнагаловых

У канцы XIII стагодзьдзя існавала брацтва Сьв. Георгія, у якое прымалі маладых, нежанатых замежных купцоў. Першапачаткова яго патронам быў Сьвяты Георгі — заступнік рыцараў і воінаў, пазьней — Сьвяты Маўрыкі (яго сымбаль — чорная галава была намалявана на гербе брацтва) і за імі замацавалася імя Чорнагаловых.

Брацтва было цалкам сьвецкім. Заснавальнікамі рыскай кампаніі, самай багатай і ўплывовай, меліся камісіянэры, агенты і прыказчыкі рыскіх і замежных фірмаў. Яны займаліся закупам і дастаўкай тавараў у Рыгу. Занятак гэты быў зьвязаны зь вялікай рызыкай, у адрозьненьне ад пасродніцкага гандлю мясцовых аселых купцоў, чыя рэзыдэнцыя разьмяшчалася ў Вялікай гільдыі. Вандроўныя прыказчыкі і замежныя купцы стварылі ў Рызе сваю процівагу — кампанію Чорнагаловых. Хоць канчаткова пазбавіцца апекі Вялікай гільдыі ўдалося толькі ў канцы XVII стагодзьдзя.

У 1477 г. Чорнагаловыя арандуюць памяшканьне ў верхнім паверсе Новага дому ў Рыскага магістрату. Сам дом быў пабудаваны гільдыяй рамесьнікаў для грамадзкіх патрэбаў. З часам, укладваючы грошы ва ўпрыгажэньне і перабудову будынку, Чорнагаловыя становяцца асноўнымі арандатарамі з шэрагам прывілеяў. У даабедзенны час дом служыць біржай, вечарамі ператвараючыся ў месца для адпачынку і забаваў бюргераў, заляй для правядзеньня ўрачыстых мерапрыемстваў, баляў і канцэртаў.

 
Стары будынак

Да другой паловы XVI стагодзьдзя арганізацыя кіравала грамадзкім жыцьцём Рыгі, нароўні, а часта і сумесна зь Вялікай гільдыяй. Чорнагаловыя актыўна ўдзельнічалі ў абароне гораду, былі дзейнымі прыхільнікамі Рэфармацыі. У 1895 годзе таварыства спыняе сваю дзейнасьць як саслоўная карпарацыя і становіцца нямецкім купецкім клюбам, расфармаваным пасьля рэпатрыяцыі этнічных немцаў у 1939 годзе.

У розны час, на сьвятах у доме Чорнагаловых, афіцыйна й інкогніта, прысутнічалі расейскія цары і царыцы. Залі былі ўпрыгожаны параднымі партрэтамі манархаў Расеі і Швэцыі, у тым ліку, падораным асабіста партрэтам Кацярыны II. У кнізе ганаровых наведвальнікаў можна было ўбачыць аўтограф нямецкага канцлера Ота фон Бісмарка.

У канцы чэрвеня 1941 году дом стаў адной з ахвяраў абстрэлу жылых кварталаў гораду нямецкімі войскамі. Пасьля вайны аднаўленьне было прызнана нерацыянальным і разваліны, якія прастаялі да 1948 году, былі разабраныя.

На месцы зьнішчанага вайной жылога кварталу і невялікага Ратушнага пляцу зьявіўся вялікі пляц Латыскіх чырвоных стралкоў. Быў пабудаваны прысьвечаны ім музэй і пастаўлены помнік. Пасьля аднаўленьня незалежнасьці Латвіі пляц стаў называцца Ратушным (па-латыску: Rātslaukums), а музэй стаў Музэем акупацыі Латвіі.

Дом Чорнагаловых быў адноўлены на ранейшым месцы ў 1996—2000 гадах да сьвяткаваньня 800-годзьдзя Рыгі[2]. Выдаткі на будаўніцтва ўсяго комплексу склалі 3 мільёна 952 780 латаў[3].

Архітэктура

рэдагаваць
 
Дом Чорнагаловых у нашы дні

Не захавалася выяваў першапачатковага выгляду будынку Дому Чорнагаловых, які меў памеры, якія прыкладна супадаюць зь цяперашнім збудаваньнем (17×25 м.). У цэнтральнай частцы была заля з разьмешчаным пад ёй невялікім паверхам, разьбітым на памяшканьні, а яшчэ ніжэй — сутарэньнямі. На гарышчы разьмяшчаліся складзкія памяшканьні. Пры ўсіх шматлікіх пераробках і перабудовах захавалася ядро будынку, адноўленае і ў сёньняшняй пабудове.

Фасад набыў звыклы выгляд у пачатку XVII стагодзьдзя, ён быў выкананы ў стылі паўночнаэўрапейскага маньерызму. Імя майстра невядомае, але прафэсар Барыс Віпер паказваў на падобныя архітэктурныя прыёмы, выкарыстаныя майстрамі пры будаўніцтве гарадзкой ратушы ганзейскага Брэмэна (1612) і рыскага дому Чорнагаловых. Ён лічыў, што аўтараў трэба шукаць сярод нідэрляндзкіх майстроў, якія працавалі ў Брэмэне, Данцыгу або Даніі. Цяпер, меркавана, называюць імёны Б. Бодэкера ці А. і Л. Янсэнаў. Гатычныя ступені шчыта былі запоўнены высечаным з каменя стужкападобным дэкорам, на фасадзе зьявіліся скульптуры, мастацкая коўка, гадзіньнік. Захаваныя фрагмэнты арыгінальнага аздабленьня і часткі ўбраньня дому захоўваюцца ў Музэі гісторыі Рыгі і мараходзтва і Архітэктурным музэі.

 
Скульптурная група

У 1684 годзе быў пабудаваны ганак, які вядзе ад плошчы на другі паверх. Дом быў пашкоджаны падчас Вялікай Паўночнай вайны, але даволі хутка адноўлены. У 1794 г. была ўзьведзена вялікая двухпавярховая прыбудова, а ў 1816 г. — прыбудова з боку Дзьвіны, адкрыты ганак замянілі на крыты ўваход з боку Ратушнага пляцу. Апошняя значная зьмена фасаду адбылася ў 1886 годзе, калі былі пастаўлены цынкавыя статуі Нэптуну, Мэркурыя, Адзінства і Сьвету. У такім выглядзе ён прастаяў да канца чэрвеня 1941 году, калі стаў адной з ахвяраў абстрэлу жылых кварталаў гораду нямецкімі войскамі.

Глядзіце таксама

рэдагаваць
  1. ^ Дом Чорнагаловых на афіцыйным турыстычным партале Латвіі
  2. ^ Партал Рыскага самакіраваньня
  3. ^ Rīga. Pilsētas attīstība, 1997—2001. — Riga. City Development, 1997—2001. — Rīga. Rīgas dome, 2001. — 239 стр. ISBN 9984-592-93-6 (лат.), (анг.)

Літаратура

рэдагаваць
  • J. Straubergs. «Rīgas vēsture»; Rīga, 1932
  • А. К. Круминь. «Сокровища зодчества народов СССР. Рига». Издательство Академии архитектуры СССР. Москва, 1947
  • Энциклопедия «Рига». Рига: Главная редакция энциклопедий, 1989. ISBN 5-89960-002-0 Стр. 306
  • Андрис Колбергс. «Книга о Риге»; Полиграфическая фирма Яня сета, Рига 1998
  • Janis Krastins, Ivars Strautmanis «Riga. The Complete Guide to Architecture»; Riga, Projekts 2004

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць