Генаграма
Генагра́ма, Ана́ліз Макголжрыка-Ге́рсана[1], схе́ма Ляпі́дуса[1] або сяме́йная дыягра́ма[2]) — графічная схема сямейных стасункаў і мэдычнай гісторыі асобы. Ад звычайнага генэалягічнага дрэва адрозьніваецца тым, што дазваляе адлюстраваць спадчынныя ўзоры і псыхалягічныя фактары, якія характарызуюць стасункі[1]. Генаграма прымяняецца для ідэнтыфікацыі паўтораных узораў паводзінаў і вызначэньня спадчынных тэндэнцыяў[3].
Генаграмы ўпершыню былі распрацаваныя і прапагандаваліся ў клінічных умовах Монікай МакГолдрык і Рэндзі Герсанам, якія ў 1985 року выдалі кнігу пад назовам «Genograms: Assessment and Intervention». Цяпер генаграмамі карыстаюцца ў розных галінах навукі, такіх як мэдыцына, псыхіятрыя, псыхалёгія, сацыяльная праца, генэтычныя дасьледаваньні, адукацыя і да т. п. У сямейнай тэрапіі некаторыя практыканты ўжываюць генаграмы для асобавых запісаў і/або тлумачэньня кліентам сямейнай дынамікі.
Сымбалі
рэдагавацьПры стварэньні генаграмы карыстаюцца пэўным наборам геамэтрычных фігураў і лініяў, якія азначаюць чалавечую плоць і розныя стасункі між людзьмі. Для стварэньня генаграмаў існуюць адмыслова распрацаваныя кампутарныя праграмы, хоць такія фігуры здольныя маляваць і тэкставыя ды графічныя рэдактары.
Зьмест
рэдагавацьНа генаграме побач з сымбалямі звычайна пазначаюць даты нараджэньня/сьмерці і імёны асобаў. Сувязі паміж асобамі адлюстроўваюць стасункі паміж імі. Так, на генаграме можна пазначыць ня толькі колькасьць дзяцей (напрыклад, тры) у сям’і, але таксама зьвесткі пра тое, што старэйшы сын быў пасланы ў школу-інтэрнат, сярэдні сын заўсёды канфліктуе з маці, малодшы хворы на цукровы дыябэт, бацька, філёзаф, пакутаваў ад дэпрэсіі і быў алькаголікам, а ягоная жонка некалькі гадоў не размаўляла са сваім братам, мела рак грудзей і памяняла некалькі месцаў працы.
Адной зь перавагаў генаграмы ёсьць магчымасьць выкарыстаньня рознакаляровых рысаў дзеля адлюстраваньня розных тыпаў стасункаў, такіх як радзтво ў пакаленьнях, эмацыйныя і сацыяльныя стасункі[4]. У сямейных стасунках ёсьць магчымасьць адлюстраваць, жанатая пара ці разьведзеная, не зарэгістравала шлюб ці толькі пачынае стасункі, і да т. п.
Эмацыйныя стасункі на генаграмах могуць быць адлюстроўваныя рысамі розных колераў.
Яшчэ адзін кампанэнт генаграмаў — сацыяльныя стасункі. Яны дазваляюць складальнікам злучаць асобаў, якія ня маюць роднасных сувязяў, але маюць сувязі ў грамадзтве, напрыклад быць суседзямі, калегамі, начальнікам і падначаленым, сьвятаром і вернікам у царкве, выкладчыкам і студэнтам і да т. п. Дзякуючы наяўнасьці сацыяльных стасункаў генаграма можа быць цікавая ў дзелавым асяродку для стварэньня арганізацыйных схемаў ці разьмяшчэньня супрацоўнікаў па паверхах.
Генаграма выглядае падобна да генэалягічнага дрэва, аднак пры наяўнасьці запоўненых розных тыпаў сувязяў зьмяшчае больш дэталізаваную і поўную інфармацыю пра паддосьледную сям’ю ці групу.
Прызначэньні
рэдагавацьГенэалёгія
рэдагавацьУ генэалёгіі генаграмы ўжываюцца для запісаў гісторыі роду ў разрэзе жыцьця асобных яго чальцоў[5]. Генаграмы дазваляюць генэолягу зрабіць графічнае адлюстраваньне складанай гісторыі сям’і са шлюбамі і разводамі, узьяднаньнем сем’яў, усынаўленьнямі, нацягнутымі ці шчыльнымі стасункамі і інш. Генэолягі праз генаграмы могуць выяўляць і заўважаць факты пра гісторыю сям’і, напрыклад, традыцыю ў прысваеньні імёнаў, суперніцтва між братамі і сёстрамі ці значныя павароты лёсу кшталту іміграцыі.
Мэдыцына
рэдагавацьУ мэдыцыне генаграмы забясьпечваюць хуткі і зручны кантэкст для разьліку індывідуальных праблемаў са здароўем[6]. Веданьне ўнутрысямейных хваробаў і абставінаў могуць даць лекарам неацэнныя зьвесткі для хуткага, але правільнага дыягназу і спосабаў лекаваньня хваробаў. Да таго ж, веданьне «сямейных» хваробаў можа даць індывідуальныя парады для прафіляктычных захадаў. Мэдыцынская генаграма дапамагае ўсталяваць заканамернасьць у зьяўленьні хваробаў у розных пакаленьнях.
Сацыялёгія
рэдагавацьДля сацыёлягаў генаграмы карысныя як крыніца аб’ектыўнай і пэўнай інфармацыі пра кліентаў і іхнія сем’і, што дапамагае ў вывучэньні праблемаў кліентаў у кантэксьце іхняга шлюбу, сямейных стасункаў, культуры паходжаньня і схаваных пытаньнях. Эмацыянальныя стасункі, паказаныя на генаграмах, дазваляюць сацыёлягам убачыць і пралічыць магчымыя канфлікты ў сям’і. Вызначыўшы псыхалягічныя ўзоры, якія нельга здабыць ніякім іншым чынам, можна забясьпечыць папярэднія захады ад канфліктаў.
Сацыяльная праца
рэдагавацьУ сацыяльнай працы генаграмы прымяняюцца для адлюстраваньня эмацыйных повязяў паміж індывідуўмамі, што складаюць сям’ю ці сацыяльную ячэйку. Генаграма дапамагае сацыяльным працаўнікам зрабіць ацэнку ўзроўню ўзаемадзеяньня ўнутры сям’і ці групы і вызначыць, ці магчымы ўнутры гэтай адзінкі патрэбны клопат.
Сямейная тэрапія
рэдагавацьУ сямейнай тэрапіі генаграмы патрэбныя для вывучэньня і запісу ўзораў стасункаў паміж чальцамі сям’і і індывідуальных характарыстык, якія ўтвараюць гэтыя ўзоры. Генаграма можа служыць дапамогай сямейным тэрапэўтам для адэкватнай ацэнкі ўзораў стасункаў і вызначэньня месцаў, дзе неабходная дапамога дзеля зьмяншэньня дысфункцыі і/або праблемнай сытуацыі, што прывяла кліентаў да сямейнага тэрапэўта.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б в W Jolly, J Froom, MG Rosen. The genogram // The Journal of family practice. — люты 1980.
- ^ John Butler. The Family Diagram and Genogram: Comparisons and Contrasts // American Journal of Family Therapy. — травень 2008. — В. 3. — Т. 36. — № 12. — С. 169—180. — DOI:10.1080/01926180701291055
- ^ Friedman, H., Rohrbaugh, M. and Krakauer, S. The Time‐Line Genogram: Highlighting Temporal Aspects of Family Relationships. — Family Process, 1988. — № 27. — С. 293—303. — DOI:10.1111/j.1545-5300.1988.00293.x
- ^ A Hartman. Diagrammatic assessment of family relationships // Families in Society. — 1995.
- ^ HC Mullins. // Collecting and recording family data: The genogram — Working with the Family in Primary Care: A Systems. — 1991.
- ^ E Schilson, K Braun. Use of genograms in family medicine: A family physician/family therapist collaboration // Family Systems Medicine. — 1993.
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць- Уводзіны ў генаграму (анг.)
- Праграма для стварэньня генаграмаў (анг.)
- Прыклад стварэньня мэдыцынскай генаграмы (анг.)
- Мэтады пабудовы генаграмы (рас.)