Валёнская мова

Валёнская мо́ва — гэта адна з раманскіх моваў, на якой размаўляе частка насельніцтва Валёніі, Бэльґія. Валёнская мова адносіцца да той жа групы, што і француская, аднак яе не разглядаюць у якасьці дыялекту: франкамоўны чалавек зь цяжкасьцю разумее валёнца. Таксама валёнскую мову нельга блытаць з бэльгійскім варыянтам францускае мовы.

Валёнская
Walon
Ужываецца ў	Бэльґіі, Францыі
Рэгіён	Заходняя Эўропа
Колькасьць карыстальнікаў	600 тысяч
Клясыфікацыя	Індаэўрапейская  Раманская група   Гала-раманская падгрупа
Афіцыйны статус
Статус:	6b Пад пагрозай[d]
Пісьмо	лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1	wa
ISO 639-2(Б)	wln
ISO 639-2(Т)	wln
ISO 639-3	wln
SIL	wln

Агульныя зьвесткі

Валёнская мова фармавалася ў пэрыяд між VIII ды XII стагодзьдзямі. Мае значны кельцкі і германскі субстрат. На 100 клясічных валёнскіх словаў 90 будзе лацінскага паходжаньня, 9 — германскага, 1 — кельцкага. Аднак сёньняшняя валёнская мова мае шмат запазычаных словаў з францускае мовы.

Геаграфічнае распаўсюджаньне

На валёнскай мове размаўляюць жыхары поўначы Францыі botte de Givet, у дэпартамэнце Ардэны і розных вёсках у дэпартамэнце Нор. Невялікая колькасьць носьбітаў валёнскае мовы пражывае ў ЗША, ў штаце Вісконсін. Афіцыйнага статусу гэтая мова ня мае, але ў 1990 року яна была прызнаная мясцовай мовай. У цяперашні час па-валёнску размаўляе каля 600 тысячаў асобаў, хаця на пачатку XX стагодзьдзя ёю карысталася 90 % насельніцтва Валёніі (больш за чатыры мільёны асобаў). Нязначная частка людзей, якія нарадзіліся ў паваенны час, вольна валодае гэтай мовай. Многія толькі ведаюць некаторыя словы і выразы па-валёнску.

Цяпер валёнская амаль цалкам выцесьненая францускай, якая мае статус афіцыйнае мовы Бэльґіі. Валёнская мова знаходзіцца ў сьпісе 500 моваў сьвету, якім пагражае выміраньне ў XXI стагодзьдзі. Тым ня менш, у апошнія рокі ў Валёніі назіраецца адраджэньне цікавасьці да валёнскае мовы.

Дыялекты

Валёнская мова налічвае некалькі дыялектаў, якія можна суаднесьці з рэгіёнамі Валёніі:

• Цэнтральны дыялект, на якім размаўляюць у Намюры (па-француску: Nameur) — сталіцы Валёніі. Гэта адзін з найбольш кансэрватыўных і ідыёсынкратычных дыялектаў.
• Заходні дыялект — дыялект, які найбольш набліжаны да францускае мовы дзякуючы моцнаму ўплыву зь Пікардыі. Распаўсюджаны ў раёне местаў Шарлеруа (па-француску: Charleroi) ды Нівэль (па-француску: Nivele)
• Паўднёвы — распаўсюджаны ў Ардэнскім рэгіёне Бэльґіі.

Нягледзячы на мясцовыя фанэтычныя асаблівасьці, ў Валёніі назіраецца рух за прыняцьце адзінага правапісу — «rfondou walon». Гэтая артаграфія дае магчымасьць розным чытачам па-рознаму вымаўляць словы. Гэты канцэпт быў узяты з брэтонскае мовы і дазваляе прымірыць сучасныя фанэтычныя нормы з традыцыямі напісаньня словаў.

Прыклады фразаў

Валёнская	Француская	Нідэрляндзкая	Беларуская	Вымаўленьне (паводле IPA)
Walon	Wallon	Waals	валёнская	walɔ̃
Diè wåde	Adieu	Vaarwel	Пакуль / Бывай	[djɛ woːt] / [djɛ wɔːt]
Bondjoû	Bonjour	Goedendag	Дзень добры / Вітаю	[bɔ̃dʒuː]
A	Salut	Hoi	Прывітаньне	a
A rvey	Au revoir	Tot ziens	Да пабачэньня	[arvɛj]
Cmint dit-st on	Comment dit-on	Hoe zegt men	Як сказаць / Як кажуць	[kmɛ̃ dɪstɔ̃]
Cmint daloz ?	Comment allez-vous?	Hoe gaat het?	Як маесься?	[kmɛ̃ dalɔ]
Dji n' sais nén	Je ne sais pas	Ik weet het niet	Я ня ведаю	[dʒɪn sɛː nɛ̃ ] / [dʒɪn se nẽ]

Вонкавыя спасылкі

• Валёнская граматыка анляйн(недаступная спасылка) (фр.)