Палдыскі
Па́лдыскі (па-эстонску: Paldiski) — места ў паўночна-заходняй частцы Эстоніі, порт на беразе Фінскай затокі. Знаходзіцца за 52 км на захад ад Таліну, на паўвостраве Пакры.
| Палдыскі | |||||
| эст. Paldiski | |||||
 Паўночны порт Палдыскаў | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | XVII стагодзьдзе | ||||
| Горад з: | 1783 | ||||
| Былыя назвы: | Рогервік, Балтыйскі порт, Ба́лтыскі[1] | ||||
| Краіна: | Эстонія | ||||
| Павет: | Хар’юмаа | ||||
| Плошча: | 60,17 км² | ||||
| Насельніцтва (2012) | |||||
| колькасьць: | 4081 чал.[2] | ||||
| шчыльнасьць: | 67,82 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+2 | ||||
| летні час: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +372 | ||||
| Паштовы індэкс: | 76806 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 59°21′0″ пн. ш. 24°3′0″ у. д. / 59.35° пн. ш. 24.05° у. д.Каардынаты: 59°21′0″ пн. ш. 24°3′0″ у. д. / 59.35° пн. ш. 24.05° у. д. | ||||
Палдыскі на мапе Эстоніі   Палдыскі | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| www.paldiski.ee | |||||
Заснаваны швэдзкімі пасяленцамі пад назваю Рогервік, у XVIII стагодзьдзі быў перайменаваны расейцамі на Балтыйскі Порт, што пазьней трансфармавалася на эстонскі манэр у Ба́лтыскі, а з 1933 року — Палдыскі.
Геаграфія рэдагаваць
Палдыскі знаходзяцца ў павеце Хар’юмаа, на беразе Фінскае затокі, за 52 кілямэтры ад Таліну. Мяжуе з воласьцямі Кейля, Вазалема і Падызэ. Тэрыторыя места разам з акваторыяй, а таксама астравамі Пакры займае 102 км².
Мінуўшчына рэдагаваць
Расейская імпэрыя рэдагаваць
З XIV стагодзьдзя на паўвысьпе жылі швэдзкія пасяленцы, была пабудаваная невялікая крэпасьць.
23 ліпеня 1718 року ў затоцы Пакры Пётар I заснаваў вайсковы порт, пры якім паўстала паселішча. У 1723 места атрымала афіцыйную назву Рогервік (па-швэдзку: Rågervik), у 1762—1922 называлася Балтыйскі Порт, надалей Ба́лтыскі. Сучасную назву атрымала ў 1934 року.
Будаўніцтва порту і крэпасьці адбывалася ў пэрыяд 1716—1726 рокаў, па сьмерці Пятра I было прыпыненае. На паўвысьпе Пакры і на востраве Малы Роаге для Пятра I была збудаваная хата. Рэшткі Пятроўскай крэпасьці й докаў бачныя й дагэтуль. Пётар I асабіста склаў праект і рысунак абарончага молу порту. Ён таксама пазначыў месцы разьмяшчэньня купецкай гавані, места і адміралцейскай вэрфі.
22 кастрычніка 1724 збудаваны маяк Пакры. Цяпер гэта адзін з найстарэйшых маякоў Балтыйскага мора.
У 1728 збудаваная драўляная царква.
У 1762 шырокамаштабнае будаўніцтва ўзнавіла Кацярына II. Кіраўніком прац прызначаны генэрал-фэльдмаршал граф Мініх.
20 жніўня 1762 Рогервік перайменаваны ў Балтыйскі Порт. 18 лістапада 1768 Кацярына II загадала спыніць усе працы па дабудове, сканцэнтраваўшы намаганьні на пабудове Кранштату.
У 1770 для дзяцей жаўнераў, афіцэраў, рамесьнікаў і купцоў была адчыненая першая школа[3].
У 1775 у Балтыйскі порт быў сасланы разам з бацькам удзельнік пугачоўскага паўстаньня, башкірскі нацынальны герой Салават Юлаеў. Тут на катарзе ён і памёр 26 верасьня 1800 і быў пахаваны. На тэрыторыі мескага парка яму ўсталяваны помнік.
У 1787 Балтыйскі Порт атрымаў статус беспавятовага (заштатнага) места Эстляндзкай губэрні.
У 1784—1787 была пабудаваная, а ў канцы XIX стагодзьдзя перабудаваная мураваная Георгіеўская царква.
У 1870 да места праклалі Балтыйскую чыгунку Рэвель — Санкт-Пецярбург.
У 1876 была адчыненая мараплаўная вучэльня.
У чэрвені 1912 у гавані Балтыйскага Порту адбылася сустрэча імпэратара Мікалая II і кайзэра Вільгельма II.
У пэрыяд Першай сусьветнай вайны места было арэнай ваенных дзеяў. Уночы 11 лістапада 1916 нямецкія эсьмінцы Х нямецкай флятыліі цягам паўгадзіны абстрэльвалі яго з гарматаў, выпусьціўшы 162 фугасныя і шрапнельныя снарады. Пашкоджаныя 24 будынкі, у тым ліку вакзал і вышка посту назіраньня, загінулі 10 чалавек, зь іх 8 мірных жыхароў.
Першая эстонская рэспубліка рэдагаваць
У 1922 року места атрымала новую назву Палдыскі, што ўяўляе сабой эстанізаванае расейскае «Балтыйскі».
У кастрычніку 1939 Савецкі Саюз па дамоўленасьці з эстонскім урадам разьмясьціў у Палдыскі вайсковую базу. Да пачатку нямецка-савецкай вайны на паўвостраве і астравах Пакры былі ўсталяваныя батарэі берагавой абароны. Порт выкарыстоўваўся для разьмяшчэньня вайсковых караблёў. Быў пабудаваны вайсковы аэрадром.
Савецкі пэрыяд рэдагаваць
28 жніўня 1941 року Палдыскі былі акупаваныя нямецкімі войскамі. Падчас уцёкаў савецкіх войскаў былі ўзарваныя батарэі берагавой абароны[4]. Немцы стварылі тут ваенна-марскую базу і школу абвэру[5]. У ходзе Талінскай апэрацыі 24 верасьня 1944 заняты дэсантам савецкага Балтыйскага флёту.
21 лістапада 1956 у Суурупскай пратоцы адбылося сутыкненьне падводнай лодкі М-200 «Помста» 157-й асобнай брыгады падводак Балтыйскага флёту з эскадраным мінаносцам «Статны». Выратавальная апэрацыя прайшла няўдала — загінулі 28 падводнікаў.
У 1962 року ў Палдысках быў адчынены навучальны цэнтар атамнага падводнага флёту СССР, усталяваныя два наземныя атомныя рэактары. Гэта быў найбуйнейшы навучальны цэнтар такога кшталту ў Савецкім Саюзе, пэрсанал якога налічваў 16 000 чалавек. Празь ягоную значнасьць усё места было абгароджанае калючым дротам усутыч да жніўня 1994 року, калі апошні вайсковы карабель Расеі пакінуў Палдыскі[6].
У месьце, якое зрабілася адным з двух закрытых адміністрацыйна-тэрытарыяльных утварэньняў на тэрыторыі Эстонскай ССР, былі разьмешчаныя база падводных лодак, вучэбны атамны рэактар, стаянка тарпэдных катэраў і малых ракетных караблёў, шпіталь і паліклініка. У месьце базаваліся 157-я асобная брыгада падводных лодак, пагранзастава, штаб пагранатраду, рота ваенных будаўнікоў, ракетнае падразьдзяленьне СПА і дысцыплінарная рота Балтыйскага флёту.
Навучальны цэнтар валодаў двума дзейнымі рэактарамі падводных лодак першага і другога пакаленьняў, а таксама ўнікальным трэнажэрам для падрыхтоўкі экіпажаў атамных падводных лодак.
Другая эстонская рэспубліка рэдагаваць
Места заставалася апошнім аб’ектам дысьлякацыі Расейскіх узброеных сілаў у Эстоніі да 30 жніўня 1994, калі Палдыскі пакінуў апошні расейскі вайсковы карабель. 26 верасьня 1995 быў падпісаны акт пра перадачу ядзернага аб’екту ў Палдысках Эстоніі. Перад здачай расейскія адмыслоўцы выцягнулі з рэактараў паліўныя стрыжні, рэактары былі заключаныя ў адмысловыя бэтонныя саркафагі.
У сувязь з малым адсоткам грамадзянаў Эстоніі ў Палдысках яны 15 траўня 1994 нават былі ўключаныя ў склад места Кейля, аднак 20 кастрычніка 1996 атрымаў назад правы места.
Насельніцтва рэдагаваць
| Рок | Агулам |
|---|---|
| 2007 | 4170 |
| 2010 | 4125 |
| 2012 | 4081 |
Насельніцтва 4,1 тыс. чалавек (2012); 2156 жыхароў зьяўляюцца грамадзянамі Эстоніі. Пражываюць прадстаўнікі 31 нацыянальнасьці. Эстонцы складаюць у Палдысках меншасьць. Пасьля развалу СССР і ад’езду вайскоўцаў і супрацоўнікаў прадпрыемстваў насельніцтва места скарацілася амаль удвая (8,1 тыс. у 1991).
Эканоміка рэдагаваць
Марскія грузаперавозкі, паліўны тэрмінал Alexela, нафтаперапрацоўчы тэрмінал біядызэлю.
Паўднёвы порт рэдагаваць
Порт у складзе холдынгавае кампаніі «Талінскі порт», створаны на месцы былой базы савецкіх падлодак (г. зв. «Падплаў»). Зьяўляецца найбліжэйшым да Эўропы буйным эстонскім портам і мае шэраг іншых пераваг: не замярзае ўзімку, мае глыбакаводныя прыстанкі, якія дазваляюць працаваць з судзінамі грузападымальнасьцю да 50 000 т[7]. Апрацоўвае судзіны ро-ро, насыпныя, генэральныя і штучныя грузы, мае магутнасьці па апрацоўцы аўтамабіляў, колавае тэхнікі, насыпных грузаў.
Паўночны порт рэдагаваць
Прыватны порт, які апрацоўвае транспартныя сродкі, кантэйнэры, генэральныя і сыпкія грузы. Існуюць пляны пабудовы пасажырскага тэрміналу. Паводле праграмы мадэрнізацыі з 2002 року збудаваныя прычалы дзеля абслугоўваньня генэральных грузаў і суднаў тыпу «Ро-ро», 375-мэтровы абарончы мол.
Турыстычная інфармацыя рэдагаваць
Асобы рэдагаваць
- Афанасі Фет — расейскі паэт. Служыў у Балтыйскім Порце[8].
- Амандус Адамсан — скульптар, аўтар помніку затопленым караблям у Севастопалі, помніка браняносцу «Русалка» ў Таліне. Жыў і працаваў у Палдысках, цяпер тут знаходзіцца ягоны дом-музэй.
- Салават Юлаеў — башкірскі нацыянальны герой, удзельнік Сялянскай вайны 1773—1775, паплечнік Емяльяна Пугачова. У 1989 року ў ягоны гонар у Палдысках быў усталяваны помнік.
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Географические наименования Эстляндии-Эстонии
- ^ Valik andmeid (эст.). Statistikaamet (14 чэрвеня 2012). Праверана 4 кастрычніка 2012 г.
- ^ Нелли Кузнецова. (7 кастрычніка 2005) Любовь при множестве объектов… Архив. Газета «Молодежь Эстонии». Праверана 29 лютага 2012 г.
- ^ Геннадий Кузнецов. «Минная война на Балтике» (Главы из рукописи книги). // «Балтика» — Международный журнал русских литераторов. — 2006. — № 5.
- ^ Валерий Вальков. Балтийский порт (рас.) Центральный Военно-Морской Портал Праверана 4 кастрычніка 2012 г.
- ^ Палдиски (рас.) VisitEstonia Праверана 5 кастрычніка 2012 г.
- ^ Палдиски — от базы подлодок до торгового порта европейского значения (рас.) Transportweekly.Com Праверана 5 кастрычніка 2012 г.
- ^ Фет Афанасий Афанасьевич. (16 сьнежня 2010) Мои воспоминания (рас.). Lib.ru. Праверана 5 кастрычніка 2012 г.
Вонкавыя спасылкі рэдагаваць
Палдыскі — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Афіцыйная бачына (эст.) (анг.) (рас.)
- Балтыйскі порт (рас.)