Адам Дасюкевіч
Адам Дасюкевіч (5 чэрвеня 1911, в. Копцевічы, Ашмянскі павет, цяпер Смаргонскі раён — 31 кастрычніка 1943, Паставы) — беларускі грамадзка-палітычны дзяяч, журналіст, пэдагог.
Жыцьцяпіс
рэдагавацьДзяцінства
рэдагавацьПадчас Першай сусьветнай вайны, пакуль бацька быў у войску, загінула маці Адама (сястра кс. Адама Станкевіча) і дзьве сястры. Яго з братам прытулілі чужыя людзі. Бацька Ян пасьля вяртаньня з вайны адшукаў сваіх сыноў.
У 1933 скончыў Віленскую беларускую гімназію. Ужо тады пачаў друкавацца ў беларускім друку. Часопіс «Шлях моладзі» пісаў у верасьні 1933: «…15-га верасьня с. г. атрымалі матуру гадунцы Беларускай Філіі Дзяржаўнай гімназіі імя Славацкага ў Вільні А. Марцінчык і А. Дасюкевіч»[1].
Юнацтва
рэдагавацьЗатым вучыўся ў Віленскім унівэрсытэце, быў сябрам Беларускага студэнцкага саюзу (БСС). У сакавіку 1936 — намесьнік старшыні БСС, сябра рэдкалегіі часопісу «Студэнцкая думка». У 1937—1939 — старшыня БСС.
Зь верасьня 1936 да 1938 рэдактар газэты «Беларуская крыніца» (з 39-га нумару) — органа Беларускай хрысціянскай дэмакратыі.
Напрыканцы 1937 году памёр бацька Адама. Часопіс «Шлях моладзі» пісаў: «7 сьнежня 1937 г. у в. Копцевічы, Ашмянскага пав., памёр сьв. п. Ян Дасюкевіч, бацька старшыні Беларускага Студэнцкага Саюзу ў Вільні студэнта Адама Дасюкевіча»[2].
За вострыя артыкулы ў газэце Дасюкевіч неаднаразова трапляў пад суд. 19 красавіка 1938 асуджаны на 6 месяцаў турмы з адтэрміноўкай на 2 гады. Сябра Беларускага нацыянальнага камітэту ў Вільні.
15 сьнежня 1939 атрымаў дыплём інжынэра аграноміі. У 1940 віцэ-старшыня беларускай групы пры Літоўскім Чырвоным крыжы.
11 красавіка 1940 году ў віленскім Бэрнардынскім касьцёле браліся шлюбам зь Лідзіяй Сікорай. Празь цяжкасьці з працаю ў студзені 1941 сям’я выехала ў БССР, у Малыя Алашкі, да бацькі Лідзіі Івана Паўлавіча Сікоры. Там Адам дапамагаў цесьцю даглядаць ягоны вялікі й знакаміты сад.
Пасьля пачатку ВАВ арыштаваны немцамі на Шаркаўшчыне паводле польскага даносу, але з дапамогай сваякоў, якія падкупілі за золата немцаў, Адама вызвалілі. Працаваў настаўнікам у Варапаеве. З 1942 — старшыня Пастаўскага павету, бурмістар Паставаў. Сябра невядомай падпольнай беларускай арганізацыі[3].
Выратваў Барыса Кіта ад сьмерці. Пасьля адмовы Кіта даць студэнтаў Пастаўскай сэмінарыі на зьбіраньне трупаў на вуліцах гораду немец дастаў пісталет і стрэліў у Барыса. Дасюкевіч выбіў пад час стрэлу пісталет [4].
Сьмерць
рэдагавацьДасюкевіч быў забіты немцамі 31 кастрычніка 1943.
Паводле адной з вэрсіяў, немец застрэліў яго на вуліцы зь пісталету падчас збору падаткаў, калі Дасюкевіч тлумачыў, што людзі аддалі ўсё, немагчыма ад іх яшчэ вымагаць, бо нічога ня маюць[5]. Паводле іншай вэрсіі, Дасюкевіча эсэсавец расстраляў з аўтамата «за трыццаць куль выпусьцілі»[6] .
Язэп Малецкі ў сваіх успамінах піша: «Дасюкевіч — ціхі, працавіты патрыёт… займаў становішча старшыні Пастаўскага павету. Застрэлены зондэрфюрэрам за тое, што ў вызначаны дзень ня прыбылі ўсе сялянскія падводы з пастаўкай збожжа на высылку ў Нямеччыну»[7].
На пахаваньне Дасюкевіча выйшлі сотні людзей. Яго ўрачыста пахавалі, і на ягонай магіле было шмат вянкоў зь бел-чырвона-белымі стужкамі. Немцы пабаяліся разагнаць шматлюдную пахавальную працэсію.
У 1944 годзе памерла трохгадовая дачка Дасюкевічаў.
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Шлях моладзі (Вільня), № 9 (56), верасень 1933. С. 15.
- ^ Шлях моладзі, № 17 (116), 16 сьнежня 1937. С. 16
- ^ Сяргей Ёрш. Жыцьцё і сьмерць Адама Дасюкевіча //Голас Камбатанта № 4, верасень-кастрычнік 2000 г.
- ^ Алег Гардзіенка. Бурмістар // Наша Ніва №08, 2000
- ^ А. Катковіч, В. Катковіч-Клентак. Успаміны. — Беласток, 1999, б. 39, 107
- ^ Тацяна Сьнітко. Доўгая вайна Віктара Сікоры // Наша Ніва №19, 2000
- ^ Язэп Малецкі. Пад знакам Пагоні (успаміны). — Таронта, 1976, б. 58.
Літаратура
рэдагаваць- Сяргей Ёрш. Жыцьцё і сьмерць Адама Дасюкевіча // Голас Камбатанта № 4, верасень-кастрычнік 2000 г.
- Памяці Адама Дасюкевіча // Беларуская нацыянальная памяць
- ДАСЮКЕВІЧ Адам // Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.