Ясапіна Турнаграйская
Ясапіна Урбанчыч-Турнаграйская (па-славенску: Josipina Urbančič - Turnograjska, 9 ліпеня 1833, замак Турн каля в. Прэддвор — 1 чэрвеня 1854, Грац) — славенская пісьменьніца, паэтка і кампазытарка.
| Ясапіна Турнаграйская | |
 | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзілася | 9 ліпеня 1833[1] |
| Памерла | 1 чэрвеня 1854[2][3] (20 гадоў) |
| Пахаваная | |
| Сужэнец | Лёўра Томан[d] |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | кампазытарка, пісьменьніца, паэтка |
| Мова | славенская[5] |
Біяграфія
рэдагаваць.jpg)
Нарадзілася ў замку Турн (па-славенску: grad Turn) у Аўстра-Вугорчшыне, потым узяла сабе псэўданім па месцы нараджэньня — Турнаграйская.
Пры адпраўцы свайго першага апавяданьня ў рэдакцыю літаратурнага часопісу Slovenska Bčela яна патлумачыла выбар імя так: «Славянскія сыны імкнуцца паказаць сваю сілу і годнасьць. Чаму славянскія дачкі не могуць мець такога ж жаданьня? Вось чаму я вырашыла паспрабаваць напісаць нешта на сваёй уласнай мяккай мове, і я адважылася адправіць адну гісторыю з маёй калекцыі і прашу Вас ўключыць яго ў публікацыю. Хай маё імя будзе Ясапіна Турнаграйская, так як мой дом - Град Турн».
Яна атрымала адукацыю ад рэпэтытараў Граду Турн, у прыватнасьці, мела веды ў музыцы, рэлігіі, а таксама латыні і італьянскай мове.
Яна сама вывучыла францускую мову. Пасьля 1849 году яе новы выкладчык навучыў яе старажытнагрэцкай, натуральным навукам і гісторыі, з асаблівым акцэнтам на славенскую гісторыю, а таксама гісторыю славянскіх народаў.
Гэта стала каталізатарам для абуджэньня нацыянальнага энтузіязму ў Ясапіне, якая вырашыла стаць пісьменьніцай. У 1850 годзе яна была заручана з Лоўра Томанам, паэтам, які пазьней стаў пасьпяховым адвакатам і ўплывовым палітыкам.
Томан вывучаў права ў Граце і ў час іх працы яны актыўна перапісваліся. Больш за тысячу лістоў захаваліся, некаторыя ўключалі да дваццаці пяці старонак тэксту.
Лісты выклікаюць цікавасьць ня толькі з-за таго, што адлюстроўваюць адносіны і пачуцьці двух закаханых, але і таму што яны даюць важнае разуменьне паўсядзённага жыцьця ў сярэдзіне XIX стагодзядзя на славенскіх землях.
У 1853 годзе яны ажаніліся, і з-за працы Томана яна пераехала на пастаяннае жыхарства ў Грац.
Ясапіна памерла там праз год пасьля шэрагу ўскладненьняў, выкліканых родамі і адзёрам. Ёй быў усяго 21 год.
Творы
рэдагавацьАпавяданьні
- Boris, Zora 1852
- Carigrajski Patriarh, Slovenec 1851
- Cesar v Ljubljani, 1850
- Domoljubje, 1850
- Donava, 1854
- Hoja iz Preddvora na Turn, 1850
- Izdajstvo in sprava, Slovenska bčela 1851
- Jelen, 1850
- Jesen, 1850
- Kakor bo božja volja, tako pa bo, 1850
- Katarina, ruska carica
- Lep izgled ljubezni do sovražnikov, 1850
- Marula,1851, Vodnikov spomenik 1859
- Moč vesti, 1851
- Na grobu Prešerna, 1851
- Nedolžnost in sila, Slovenska bčela 1851
- Nepoznani dvobojnik, 1851
- Nesrečen prepir, 1850
- Nikola Zrinji, največji slavjanski vojak, 1851
- Očetova kletev, 1850
- Petelin, 1850
- Poljski rodoljub, 1850
- Pomlad
- Popotnik, 1850
- Povračilo, 1850
- Razvaline Pustiga grada, 1850
- Rožmanova Lenčica, Zora 1852
- Slavljanski mučenik, Slovenska bčela 1851
- Sodba Bretislavova, 1850
- Spitignejev in udova, 1851
- Sprava, 1850
- Svatoboj puščavnik, Slovenska bčela 1851
- Svoboda, 1850
- Svobodoljubna Slavjanka, 1850
- Trdoslav, Zora 1852
- Vilica, 1851
- Vojvoda Ferdinand Brannšveigovski in francozki v vojski vjeti oficirji, 1850
- Zvestoba do smrti, Slovenska bčela 1851
Песьні
- Zmiraj krasna je narava
- Noč na grobu
- Smereka
Крыніцы
рэдагаваць- ^ а б Wurzbach D. C. v. Toman, Josephine (ням.) // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 44. — S. 243.
- ^ Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ням.) — ÖAW. — doi:10.1553/0X00326DEF
- ^ Slovenska biografija (славен.) — Znanstvenoraziskovalni center Slovenske akademije znanosti in umetnosti. — ISSN 2350-5370
- ^ Find a Grave (анг.) — 1996.
- ^ Turnograjska, Josipina // CONOR.SI
Літаратура
рэдагаваць- Nataša Budna Kodrič. Zgodba Josipine Turnograjske in Lovra Tomana. Kronika 51 (2003), 197—216.
- Mira Delavec. Moč vesti. Ljubljana: Primus, 2009.
- Mira Delavec. Nedolžnost in sila, življenje in delo Josipine Urbančič Turnograjske (1833—1854). Kranj: Gorenjski glas, 2004.
- Ivan Lah. Josipina Turnograjska: Njeno življenje in delo. Maribor: Mariborske tiskarne, 1921.
- Helga Glušič, Sto Slovenskih Pripovednikov (Ljubljana: Prešernova družba, 1996) ISBN 961-6186-21-3
- Alenka Šelih et al., Pozabljena polovica: portreti žensk 19. in 20. stoletja na Slovenskem (Ljubljana: SASA, 2007).