Вікіпэдыя

Цёмныя Крамы

Цёмныя Крамы — гістарычная мясцовасьць у цэнтры Менску, разьмешчаная паміж Нізкім і Высокім Рынкамі, уздоўж Казьмадзям’янаўскай вуліцы. Утварала адзіны мескі архітэктурны ансамбль, унікальны помнік эпохі Рэнэсансу[1]. Пацярпела ў Другую сусьветную вайну і канчаткова страціла аўтэнтычнае аблічча ў выніку паваенных рэканструкцыяў.

Цёмныя Крамы, 1930 р.

Назва

рэдагаваць
 
Касьцёл баніфратаў. Зь літаграфіі Б. Лявэрня, 1840 р.
 
Пачатак Казьмадзям’янаўскай вуліцы. Кадар зь фільму «Кастусь Каліноўскі», 1927 р.

Урбанонім «Цёмныя Крамы» ўтварыўся ад асаблівасьцяў мясцовасьці: на вузкай, шчыльна забудаванай будынкамі Казьмадзям’янаўскай вуліцы тулілася вялікая колькасьць крамаў[1][2]. Назва вуліцы паходзіць ад старадаўняга Казьмадзям’янаўскага манастыра, які знаходзіўся на ўсходняй ускраіне старажытнага Менску і быў адным з будынкаў, што мелі абарончае значэньне.

Гісторыя

рэдагаваць
 
Цёмныя Крамы. Малюнак М. Сьляпяна, 1925 р.
 
Праект рэканструкцыі будынка на месцы зруйнаванага касьцёла

Казьмадзям’янаўская вуліца была адной з найбольш старажытных вуліцаў Менску. Яна пачыналася ад Нізкага Рынку і сканчалася побач з касьцёлам Зьвеставаньня Найсьвяцейшай Панны Марыі каталіцкага ордэна бэрнардынак (цяпер у кляштарных будынках месьціцца катэдральны сабор Сашэсьця Сьвятога Духу Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату).

У пачатку вуліцы, унізе перад пагоркам знаходзіўся кляштар каталіцкага ордэна баніфратаў з касьцёлам (відаць, праіснаваў да першай паловы XIX ст.), у 1700 року пры ім дзейнічаў шпіталь (лякарня). Насупраць таго месца, дзе ў старажытнасьці стаяў баніфрацкі кляштарны комплекс, цяпер знаходзіцца тралебусна-аўтобусны прыпынак[3].

Мураваны архітэктурны ансамбль Цёмных Крамаў поўнасьцю сфармаваўся яшчэ ў XVIII ст.[1] Забудова складалася з 2- і 3-павярховых дамоў, на першых паверхах якіх месьціліся невялікія крамы. Некаторыя будынкі мелі ўласныя назвы, гэтак у архіўных дакумэнтах упамінаецца «аддадзены ў 1829 року Эканоміяй Архірэйскага дома ў арэнднае ўтрыманьне мяшчаніну Румеру дом, вядомы як Гіндзейская камяніца»[4]. У выходныя і сьвяты тут і на найбліжэйшых вуліцах ішоў людны гандаль. Мясцовасьць адпавядала сярэднявечнам вуліцам эўрапейскіх местаў — вузкая, цёмная, скрыўленая, брукаваная[4].

У канцы XIX ст. у адным з двароў на Казьмадзям’янаўскай знаходзілася невялікая абутковая фабрыка, створаная на базе майстэрні.

З 1926 року вуліца насіла імя беларускага першадрукара Францішка Скарыны[5], аднак у зьвязку з пачаткам палітыкі маскалізацыі і масавых сталінскіх рэпрэсіяў у 1933 року яе перайменавалі ў імя расейскага пралетарскага паэта Дзям’яна Беднага. У тыя часы, апроч крамаў, на вуліцы знаходзіўся некалькі ўстановаў: Менская і Беларуская канторы «Саюзутыль», склад вопраткі Гарпрамгандлю, садавінагародніная база Мінпрамгандлю.

У 1928 року пры будаваньні каналізацыйнай сеткі на пляцы Волі ў час капаньня траншэі з боку вуліцы Францішка Скарыны (былой Казьмадзям’янаўскай) «…працоўныя на глыбіні 21/2 аршынаў нечакана выявілі каля 15 чалавечых шкілетаў… Як мяркуецца, шкілеты маюць даўнасьць каля 150 рокаў. Гэтай знаходкай зацікавіліся Белдзяржмузэй і Інбелкульт» (газэта «Рабочий»)[4].

Да Другой сусьветнай вайны мясцовасьць яшчэ захоўвала сваё гістарычнае аблічча, але ў выніку бамбаваньня была амаль цалкам зруйнаваная. Апошнія тры будынкі колішніх Цёмных Крамаў зьнішчылі ў зьвязку з будаваньнем станцыі мэтро Няміга ў 1989 року[2].

У 2000-я рокі замест аднаўленьня гістарычнага ансамбля на месцы Цёмных Крамаў улады стварылі спрэчную сваімі функцыянальна-плянавальнымі і архітэктурнымі якасьцямі структуру з пляцовак і прыступак, якая прэтэндуе на асацыяцыі з старой забудовай[4]. У 2018 року назву Казьмадзям'янаўскі спуск надалі пешаходнай зоне ад ансамблю кляштару бэрнардынак да вуліцы Максіма Багдановіча[6].

Галерэя

рэдагаваць
  • Старыя здымкі
  •  
    Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, каля 1900 р.
  •  
    Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, 1909 р.
  •  
    Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, 1915—17 рр.
  •  
    Кадар зь фільму Кастусь Каліноўскі, 1927 р.
  •  
    да 1933 р.
  •  
    1941 р.
  •  
    1942 р.
  •  
    1941—44 рр.
  •  
    каля 1944 р.
  •  
    Пачатак вуліцы з боку Высокага Рынку, красавік 1943 р.
  •  
    Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, каля 1944 р.
  •  
    Пачатак вуліцы з боку Нізкага Рынку, 1944 р.

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ а б в Мінск. Стары і новы / У. Валажынскі. — Менск, 2007. С. 19.
  2. ^ а б Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 548.
  3. ^ Пазняк З. Рэха даўняга часу. — Менск, 1985. С. 8.
  4. ^ а б в г Жутяев Ю. «Темные крамы» Козьмодемьяновской улицы // «Вечерний Минск» № 77 (11338), 9.04.2007.
  5. ^ Бондаренко В. Между двумя мировыми войнами, Менск стары і новы
  6. ^ Рашэнне Мінскага гарадскога Савета дэпутатаў № 49/3/28 ад 28 мая 2018 г. «Аб прысваенні найменняў састаўным часткам г.Мінска»

Літаратура

рэдагаваць

Вонкавыя спасылкі

рэдагаваць

  Цёмныя Крамы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Цёмныя_Крамы&oldid=2311529»