Тэатар Антонія Тызэнгаўза (манэж)

Гэта артыкул пра помнік архітэктуры ў Горадні. Калі вам патрэбны артыкул пра установу культуры, глядзіце артыкул Тэатар Антонія Тызэнгаўза.

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Тэатар Антонія Тызэнгаўза
Тэатар Антонія Тызэнгаўза
Краіна	Беларусь
Места	Горадня
Каардынаты	53°41′7.51″ пн. ш. 23°50′10.56″ у. д. / 53.6854194° пн. ш. 23.8362667° у. д. / 53.6854194; 23.8362667Каардынаты: 53°41′7.51″ пн. ш. 23°50′10.56″ у. д. / 53.6854194° пн. ш. 23.8362667° у. д. / 53.6854194; 23.8362667
Тэатар Антонія Тызэнгаўза на мапе Беларусі Тэатар Антонія Тызэнгаўза

Тэатар Антонія Тызэнгаўза — помнік архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў у Горадні. Знаходзіцца на Гарадніцы, на гістарычным Тэатральным пляцы^[a]. Твор архітэктуры барока і эклектыкі. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Уваходзіў у ансамбль палаца Тызэнгаўзаў, зь левым крылом якога злучаўся крытым пераходам.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Будаваньне мураванага каралеўскага манэжу^[1] ў Горадні вялося ў 1772—1780 гадох. Яго архітэктарамі былі Джузэпэ Сака і Яган Мёзэр. У 1780 годзе тэатар налічваў больш за 70 чалавек, у тым ліку артыстаў капэлы, з шырокім опэрным і балетным рэпэртуарам з твораў нямецкіх, францускіх і італьянскіх аўтараў. Пазьней тэатар перавялі ў Паставы.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У 1802—1809 і 1839—1861 гадох у будынку дзейнічаў сталы мескі тэатар. У 1851 годзе архітэктар Віктар Міхаэліс склаў каштарыс на рамонт будынка. У 1859 годзе праводзілася рэканструкцыя, у выніку чаго будынак набыў асымэтрычную аб’ёмна-прасторавую кампазыцыю.

Найноўшы час

26 студзеня 1919 году ў будынку тэатру бальшавікі правялі першае паседжаньне Гарадзенскага Савету рабочых дэпутатаў. З 1921 году тут зноў дзейнічаў мескі тэатар (з 1928 году імя Элізы Ажэшкі).

25 студзеня 1940 году савецкія ўлады правялі ў будынку тэатру першую сэсію Гарадзенскага гарадзкога Савету дэпутатаў працоўных. У 1940 годзе будынак рэканструявалі (дабудавалі трэці паверхі). Пазьней тут працавалі: у 1940—1941 гадох — Дзяржаўны польскі тэатар БССР, у 1945—1947 гадох — Дзяржаўны расейскі драматычны тэатар БССР, у 1947—1983 гадох — Гарадзенскі абласны драматычны тэатар, з 1984 году — Гарадзенскі абласны тэатар лялек^[2]. У выніку рэканструкцыі 1975 году пашырылі сцэнічны аб’ём і глядацкую залю.

Архітэктура

Помнік архітэктуры барока і эклектыкі. Па рэканструкцыях гэта 3-павярховы будынак складанай канфігурацыі ў пляне, пастаўлены на высокі руставаны цокаль і накрыты 4-схільным дахам. Галоўны фасад асымэтрычны, падзяляецца карнізам на дзьве часткі, дэкаруецца пілястрамі. Над уваходам у левым крыле — вялікі балькон, які падтрымліваюць 4 калёны, апрацаваныя рустам. Бакавы фасад афармляецца пілястрамі, праразаецца высокімі прастакутнымі вокнамі з сандрыкамі і трыкутнымі франтонамі, на ўзроўні трэцяга паверху — люкарны. Сьцены завяршаюцца карнізамі з сухарыкамі. Правая частка будынка — прастакутны ў пляне сцэнічны аб’ём^[3].

Ад пачатку тэатральная заля, сфармаваная паводле «італьянскай крывой», мела выгляд паўкруглага памяшканьня з амфітэатрам і яруснымі галерэямі пэрымэтрамю Яна мела 22 лёжы ў 2 ярусах, партэр і сцэну з 5 плянамі кулісных машынаў для перамяшчэньня дэкарацыяў. Па рэканструкцыях глядацкая заля знаходзіцца на ўзроўні першага і другога паверхаў. На першым паверсе разьмяшчаецца невялікае фае і службовыя памяшканьні, на другім — рэпэтыцыйны пакой, грымэрныя. З партэра і фае на балькон вядуць сходы^[4].

Галерэя

Гістарычныя здымкі

Старыя здымкі
да 1915 г.
1915—1918 гг.
1916—1917 гг.
1926 г.

1920-я гг.
1930 г.
Г. Паддэмбскі, 1932—1935 гг.
Г. Паддэмбскі, 1932—1935 гг.

верасень 1934 г.
1935 г.
Г. Паддэмбскі, 1935 г.
Д. Анэрык, 1930-я гг.

да 1939 г.
да 1939 г.
да 1939 г.
Ч. Пудлоўскі, да 1939 г.

Сучасныя здымкі

Сучасны стан
Агульны выгляд
Галоўны фасад
Бакавы фасад
Уваход

Заўвагі

^ Цяперашні афіцыйны адрас — вул. Дзяржынскага, 1

Крыніцы

^ Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць. — Менск, 1986. С. 49.
^ Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць. — Менск, 1986. С. 50.
^ Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 164—165.
^ Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 165.

Літаратура

Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Менск: Беларус. Сав. Энцыклапедыя, 1986. — 371 с.: іл.

Вонкавыя спасылкі

Тэатар Антонія Тызэнгаўза ў Горадні, Radzima.org

[1] Цяперашні афіцыйны адрас — вул. Дзяржынскага, 1

[2] Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць. — Менск, 1986. С. 49.

[3] Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць. — Менск, 1986. С. 50.

[4] Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 164—165.

[5] Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 165.

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]