Вікіпэдыя

Сагі

літаратурны жанр
(Перанакіравана з «Сага»)

Са́гі (ст.-ісьл: saga, у множным ліку sögur) — апавядальная форма старажытна-скандынаўскага і стараражытнаісьляндзкага эпасу, якія зьяўляюцца мітычна-легендарнымі апавяданьнямі пра багоў і герояў у прозе, часта зь вершаванымі ўстаўкамі.

Першая старонка Сагі аб Графнкэле Ґодзі Фрэйры

Верагодна, што назва saga паходзіць ад ісьляндзкага дзеяслова segja — мовіць, і абазначае як вуснае, так і аформленае ў пісьмовым выглядзе апавяданьне. Першапачаткова ў ісьляндцаў тэрмін «сага» ўжываўся ў дачыненьні да любога празаічнага апавяданьня, аднак у цяперашні час ён аб’ядноўвае сукупнасьць літаратурных помнікаў, якія былі запісаны ў пазначаны час.

Як крыніцы па гісторыі Беларусі IX—XI стст. найбольшую каштоўнасьць уяўляюць старажытнаісьляндзкія сагі, якія пачаткова існавалі як вусныя паданьні і пачалі запісвацца на лаціне ў XII ст. ісьляндзкімі каталіцкімі манахамі.

Узроўні саг

рэдагаваць

Паводле абагульняльнай тэматыкі твораў ісьляндзкія сагі падзяляюць на:

  • «Легендарныя сагі» альбо «сагі пра старажытныя часы» (Fornaldarsögur) — сагі, якія злучаюць зерне гістарычнай ісьціны з фантастычнымі апавяданьнямі пра герояў і багоў скандынаўскага пантэону. Зьяўляюцца найменш верагоднымі ў якасьці гістарычных крыніцаў. Найбольш вядомаю з гэткіх саг лічыцца «Сага аб Вэльсунгах».
  • «Каралеўскія сагі» (Konungasögur) — сагі, у якіх апісваецца гісторыя Нарвэгіі, бо ў Ісьляндыі не было манархічнае ўлады. Да гэткае катэгорыі адносяцца як асобныя сагі аб нарвэскіх каралях, такія як, напрыклад, «Сага аб Хаконе Хаканарсане» ці «Сага аб Оляве Тругвасоне», так і зводныя творы, характэрным і найбольш вядомым узорам якіх зьяўляецца «Хэймскрынгл» («Кола зямное»)[1] Сноры Стурлюсана. Таксама існуе ісьляндзкая сана аб каралях Даніі — «Сага аб Кнютлінгах». Ствараліся ў XII—XIII стст., гістарычна найбольш верагодныя.
  • «Сагі аб ісьляндцах» альбо «радавыя сагі» (Íslendinga sögur) — сагі, у якіх распавядаецца аб жыцьці ісьляндцаў, іх гісторыі, узаемаадносінах іх радоў у так званы «век саг» — у пэрыяд з X па XI стагодзьдзі (930—1030 гг.). Да гэтага тыпу адносяцца самыя вядомыя сагі, такія як «Сага аб Эґіле» (Egils saga Skallagrímssonar), «Сага аб Ньяле» (Njáls saga) — вяршыні ісьляндзкага этасу, адзін зь першых і найбуйнейшых пісьмовых помнікаў паўночнаэўрапейскае літаратуры (таксама «Сага аб Названых братах» (Fóstbrœðra saga), «Сага аб Бойцы ў Пустэчы» (Heiðarvíga saga), «Сага аб людзях з Ласосевай даліны» (Laxdæla saga), «Сага аб Ґісьле» (Gísla saga Súrssonar), «Сага аб Ґунляўґу Зьмяіным Языку» (Gunnlaugs saga ormstungu), «Сага аб грэнляндцах» (Grœnlendinga saga), «Жыцьцё Сноры Ґодзі» (Ævi Snorra goða) і іншыя). Запісаныя не раней за 13 стагодзьдзе.
  • «Сагі аб біскупах» — сагі, якія выкладаюць гісторыю каталіцкае царквы ў Ісьляндыі. Дадзеныя сагі зьмяшчаюць вялікую колькасьць дакладнага гістарычнага матэрыялу аб дзеях ісьляндзкіх біскупаў.
  • «Хлусьлівыя сагі» (lygisögur) — сагі зь яўнымі казачнымі элемэнтамі ў сюжэце.
  • «Перакладныя сагі» — творы, якія зьмяшчаюць пераказы клясычных сюжэтаў і гістарычных падзеяў, такія як «Усясьветная сага», «Сага аб рымлянах», «Сага аб юдэях», «Сага аб траянцах», «Сага аб Аляксандры».

Сагі ў дачыненьні да Беларусі

рэдагаваць

Значнае месца ў сагах удзелена Полацку (Pallteskia)[2] і Дзьвіне (Duna), якая была адным з галоўных маршрутаў пранікненьня вікінгаў ва Ўсходнюю Эўропу. З «сагаў пра ісьляндцаў» «Сага пра Хрост» і «Татр пра Торвальда Вялікага Падарожніка» апавядаюць, у прыватнасьці, пра дзейнасьць у Полацку пачатку XI ст. Торвальда, сына Кодрана. «Сага пра Хрост» дапушчае стварэньне першага ўсходнеславянскага манастыра менавіта ў Полацку[3]. Зьвесткі «сагаў пра старажытныя часы» ў дачыненьні да Беларусі альбо абсалютна фантастычныя, альбо іх храналёгія і пэрсаналіі значна скажоныя: «Сага пра Тыдрэка Бэрнскага» апісвае захоп Полацку правадыром гунаў Атылам; «Сага пра Хрольва Пешахода» паведамляе пра конунга Рэгвіда, які стварыў у глыбокай старажытнасьці дзяржаву вікінгаў уздоўж усяго цячэньня Дзьвіны[4].

З «каралеўскіх» сагаў для гісторыі Беларусі найбольшую цікавасьць уяўляе «Прадзь аб Эймундзе», бо там месьціцца найбольш зьвестак пра Полацкае княства часоў Брачыслава Ізяславіча — праўнука Рагвалода[5]. Этас «Прадзь аб Эймундзе» паведамляе пра вікінга Эймунда Хрынгсана, які ўдзельнічаў у барацьбе Яраслава Мудрага з полацкім князем Брачыславам Ізяславічам і нават нібыта пэўны час княжыў у Полацку[6].

Апроч ісьляндзкіх, пэўныя зьвесткі пра дзейнасьць скандынаваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі ўтрымліваюць і швэдзкія сагі, напрыклад «Сага пра гутаў». Адным зь першых на сагі, як на крыніцу па гісторыі Ўсходняй Эўропы зьвярнуў увагу ўраджэнец Беларусі Восіп Сянкоўскі.

Крыніцы

рэдагаваць
  1. ^ Мелетинский. Исландские саги. — 1984
  2. ^ Древнескандинавские географические сочинения. Сведения о Восточной Европе в древнескандинавских географических сочинениях.
  3. ^ Дэндра Андрей. Беларусь и её древняя столица Полоцк
  4. ^ Пчелов, Е. В. Древнейший Полоцк и полоцкие князья по письменным источникам // Годнасьць. 1997 №2(4), с.5
  5. ^ Сінкевіч, А. Вецер дзьме з поўначы // 15 чэрвеня 2009 г.
  6. ^ Е. В. Пчелов. Древнейший Полоцк и полоцкие князья по письменным источникам.//Годнасьць. Выданьне Згуртаваньня Беларускай Шляхты. 1997 №2(4), с.4

Літаратура

рэдагаваць
  • Белы, А. Сагі // . — Мн.: .
  • «Прадзь аб Эймундзе» на Manarchija.org
  • Rafn C. C. Antiquites russes d’apres les monuments historiques des Islandais et des anciens Scandinaves. TТ. 1—2. Copenhague, 1850—1852.
  • Сага о гутах // Средние века. Вып. 38. М., 1975.
  • Снорри Стурлусон. Круг Земной. М., 1980.
  • Сапунов А. Сказания исландских, или скандинавских саг о Полоцке, князьях полоцких и р. Западной Двине // Полоцко-Витебская старина. Вып. 3. Витебск, 1916.
  • Belaiew N.T. Eymundar Saga and Icelandic research in Russia // Saga-book of the Viking Society. Vol. XI, 1932.
  • Stender-Petersen A. Das Problem der ältschen byzantinisch-russisch-nordlischen Beziehungen // Relazioni del X Congresso Internazionale di Scienze Storiche. Vol. III. Firenze, 1955.
  • Рыдзевская Е. А. Древняя Русь и Скандинавия в IX—XIV вв. (Материалы и исследования). М., 1978.
  • Глазырина Г. В. Русский город в норвежской саге. К вопросу о достоверности исторических описаний в сагах // Древнейшие государства на территории СССР. 1982. М., 1984.
  • Pritsak O. The Origin of Rus’. Vol. I. Old Scandinavian sources then the sagas. Cambridge, Mass., 1981.
  • Ловмяньский Х. Русь и норманны. М., 1985.
  • Древнерусские города в древнескандинавской письменности. Тексты. Перевод. Комментарий. М., 1987.
  • Коновалов Ю. В. Русско-скандинавские связи середины IX—X вв. // Историческая генеалогия. № 5, 1995.
  • Strumiński B. Linguistic Interrelations in Early Rus’. Northmenn, Finns, and East Slavs (Ninth to Eleventh Centuries). Rome, 1996.
  • М. И. Стеблин-Каменский. Исландские саги. (Исландские саги. Ирландский эпос. — М., 1973. — С. 7—22)
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Сагі&oldid=2390592»