Працэс «Зьвязу вызваленьня Ўкраіны»

Працэ́с «Зьвя́зу вызвале́ньня Ўкраі́ны» — сфабрыкаваная АДПУ Украінскай ССР справа, якая выкрывала выдуманую антысавецкую арганізацыю сярод украінскай навуковай і царкоўнай інтэлігенцыі. Мэта — дыскрэдытацыя выбітных дзеячаў украінскай культуры і грамадзкага жыцьця ў рамках цэнтралізаванай палітыкі генацыду ўкраінскай нацыі, зьдзейсьненага ўрадам СССР у 1932—1933 роках.

Лава абароны пад час судовага працэсу

Судовы працэс адбываўся над 45 кіраўнікамі і галоўнымі дзеячамі г. зв. «Зьвязу вызваленьня Ўкраіны» ў Харкаве 9 сакавіка — 19 красавіка 1930. З 474 асобаў, прыцягнутых да працэсу, 15 былі прысуджаныя да расстрэлу, 192 — да канцлягероў, 87 — высланыя за межы Ўкраіны, 3 — асуджаныя ўмоўна, 124 асобы вызваленыя..

Сярод падсудных былі 3 жанчыны (Людміла Старыцкая-Чарняхіўская, Людміла Біднова, А. Такарыўская), 2 дактары-сябры Акадэміі навук, 15 прафэсароў вну, 2 студэнты, 1 дырэктар сярэдняй школы, 10 настаўнікаў, 1 тэоляг і 1 сьвятар УАПЦ, 3 пісьменьнікі, 5 рэдактараў, 2 каапэратары, 2 юрысты і 1 бібліятэкар.

Паводле НКУС, Зьвяз вызваленьня Ўкраіны нібыта існаваў падпольна ў 1926—1929 роках, калі быў выкрыты органамі ДПУ. Зьвяз нібыта ставіў задачай вызваленьне ўкраінскага народу на ўсёй ягонай этнаграфічнай тэрыторыі і заснаваньне самастойнай украінскай рэспублікі; з гэтай мэтай ЗВУ рыхтаваў народнае паўстаньне ці прынамсі забурэньні ў змове з імпэрыялістычнымі дзяржавамі (Польшчаю) і зь лідарамі ўкраінскай эміграцыіі, а таксама меў арганізаваць тэрор супраць усесаюзных і ўкраінскіх камуністычных кіраўнікоў.

З улікам усесаюзнага розгаласу працэсу выракі былі даволі памяркоўныя. З 45 падсудных 4 асуджаныя на 4 гады пазбаўленьня волі з суворай ізаляцыяй, 6 — на 8, 3 — на 6, 10 — на 5, 21 — на 3 і 1 — на 2 гады; 10 зь іх атрымалі ўмоўныя тэрміны і былі вызваленыя, яшчэ 5 — памілаваныя празь некалькі месяцаў. Частку асуджаных саслалі на Салаўкі. У 1930 шматлікія ўдзельнікі працэсу ЗВУ былі зноў арыштаваныя і зьнішчаныя. Галоўныя падсудныя загінулі ў турмах ці высылцы, толькі адзінкі трапілі ў эміграцыю, некаторыя былі рэабілітаваныя пасьля Другой сусьветнай вайны.

Глядзіце таксама

• Справа «Саюзу вызваленьня Беларусі»

Літаратура

• Любченко П. З Варшавським договором проти п’ятирічки (до процесу СВУ). Х. 1930;
• Центр. Комітет ЛКСМ України. «Молоді фашисти укр. контрреволюції» (ст. п. Любченка та ін.). Х. 1930;
• Скрипник М. Контрреволюційне шкідництво на культурному фронті // ж. Червоний Шлях, ч. 4. Х. 1930; с. 138—150.
• Скрипник М. «Спілка Визволення України», ж. Більшовик України, ч. 8. Х. 1930;
• Прокуратура УРСР. «Винувальний висновок у справі контррев. оргції Спілка Визволення України (за винуваченням С. Єфремова, В. Чехівського, А. Ніковського та ін.)». Х. 4. 2. 1930;
• Спілка Визволення України. Стенографічний звіт судового процесу, т. І. Х. 1931;
• Ковалевський М. Україна під червоним ярмом: документи, факти. В. — Л. 1937;
• Туркало К. «Сорок п’ять. Спогади з судового процесу СВУ 9.3. —20.4.1930», ж. Нові Дні, чч. 34 — 35. Торонто 1952, 36 — 40, 1953;
• Павлушкова Н. «Моє слово про процес СВУ та СУМ». ж. Нові Дні, ч. 49 — 51. Торонто 1954;
• Павлушкова Н. «Спілка Визволення України й Спілка Укр. Молоді (спогади)» газ. Канадійський Фармер. Вінніпеґ 4. 3. — 24. 10. 1963;
• Туркало К. «Спілка Визволення України (до сорокових роковин)», ж. Нові Дні, чч. 237—239. Торонто 1969;
• Плющ В. Боротьба за українську державу під совєцькою владою. Лондон 1973;
• Шаповал Ю. І. Спілка визволення України // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2012. — Т. 9 : Прил — С. — С. 751.
• Юрій Шерех. Я-мене-мені. Спогади. В Україні. Харків, ФОЛІО. 2012, с. 159. ISBN 978-966-03-5817-1
• Енциклопедія українознавства(uk) : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка ; гол. ред. проф., д-р В. Кубійович(uk). — Париж — Нью-Йорк: Молоде життя, 1955—1995. — ISBN 5-7707-4049-3

Вонкавыя спасылкі

Працэс «Зьвязу вызваленьня Ўкраіны» — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў