Прабалтыйская мова

Прабалты́йская мова — гіпатэтычная, пісьмова незасьведчаная й рэканструяваная мова індаэўрапейскае сям’і моваў, якая зьяўлялася продкам моваў балтыйскае групы індаэўрапейскае моўнае сям’і. Як і большая частка прамоваў (моваў-продкаў), прабалтыйская мова не пакінула па сабе пісьмовых помнікаў, што зводзіць зьвесткі аб ёй у галіну лінгвістычных рэканструкцыяў.

Прабалтыйская мова
Рэгіён	Усходняя Эўропа
Клясыфікацыя	Індаэўрапейская сям’я Балта-славянская галіна ? Прабалтыйская мова
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	—
Дапаможная мова ў	—
Коды мовы
ISO 639-1	—

Лінгвістычная характарыстыка

Фанэтыка, фаналёгія

У гукавым ладзе прабалтыйскае мовы рэканструююцца пяць доўгіх (*i, *e, *a, *o, *u) і чатыры кароткіх (*i, *e, *a, *u) галосных. У параўнаньні з праіндаэўрапейскай мовай прабалтыйская сыстэма галосных зьмянілася нязначна: галосныя *a, *o зьліліся ў *a, шва прымум перайшло ў *a ў пачатковым складзе, але зьнікла ў астатніх пазыцыях.

Марфалёгія

Назоўнік у прабалтыйскай мове рэканструюецца як часьціна мовы, якая характарызавалася катэгорыямі роду (мужчынскі, жаночы, ніякі), ліку (адзіночны, множны, парны) і склону (назоўны, родны, давальны, вінавальны, мясцовы, творны, клічны). Па распадзе прабалтыйскае мовы ніякі род захаваўся толькі ў прускай мове, у летувіскай і латыскай ён быў страчаны, аднак у летувіскай захоўваюцца рэлікты прыметнікаў ніякага роду.

На падставе лет. àš, ст.-лет. eš, лат. es, пруск. as, es для прабалтыйскае мовы рэканструюецца займеньнік першай асобы адзіночнага ліку *ež «я». Грунтуючыся на лет. tù, латыск. tu, пруск. tū таксама рэканструюецца займеньнік другой асобы адзіночнага ліку *tū/*tu «ты».

Для дзеяслову рэканструююцца тры асновы: цяперашняга, мінулага й будучага часоў.

Сынтаксіс

У дачыненьні сынтаксісу лічыцца, што пры будове сказу пераважала схема SOV — дзейнік-дапаўненьне-выказьнік.

Клясыфікацыя

Па разьвіцьці індаэўрапэістыкі, а таксама дасьледаваньняў у галіне балтыйскага мовазнаўства практычна агульнапрынята, што балтыйскія мовы ўяўляюць сабою таксон роднасных моваў, што паходзіць ад агульнае мовы-продку — прабалтыйскай, і ўваходзяць у вышэйшае генэтычнае аб’яднаньне, індаэўрапейскую сям’ю моваў. Лічыцца, што прабалтыйская мова разьвілася як адзін з дыялектаў па распадзе праіндаэўрапейскае мовы.

Шэрагам мовазнаўцаў ставіліся спробы па выяўленьні асабліва блізкіх сувязяў балтыйскіх моваў (і, адпаведна, прабалтыйскай) зь іншымі асобнымі мовамі індаэўрапейскае сям’і.

Упершыню гіпотэза на дадзеным грунце была сфармуляваная ў ХІХ ст. А. Шляйхерам, на думку якога балтыйскія й славянскія мовы мелі агульны продак, які зьяўляўся прамежкавай стадыяй між распадам праіндаэўрапейскае мовы й вылучэньнем прабалтыйскай ды праславянскай моваў (гл. прабалта-славянская мова). Прыхільнікі дадзенага падыходу зьвярталі ўвагу на набор лексычных, марфалягічных і сынтаксічных сыходжаньняў між балтыйскімі й славянскімі мовамі, але іх праціўнікі, сьледуючы за індаэўрапэістам А. Мэе, разглядалі дадзенае збліжэньне як вынік узаемных кантактаў (моўны зьвяз), агульнага субстрату і сэрыі ўзаемных запазычваньняў. У прыватнасьці, лексычныя балта-славянскія сыходжаньні могуць апынуцца вынікам узаемных запазычваньняў, захаваньня індаэўрапейскага лексычнага фонду, некаторыя лексэмы, што ўказваюцца як эксклюзіўныя балта-славянскія, таксама прасочваюцца й у іншых індаэўрапейскіх. Акрамя таго, у якасьці контрааргумэнтаў гіпотэзы балта-славянскага адзінства заўважаўся цэлы набор адрозьненьняў у фаналёгіі (напрыклад, захаваньне ў балтыйскіх праіндаэўрапейскага сьцячэньня *sr, у праславянскай не захаванага; адсутнасьць захаваньня палятальных зычных у балтыйскіх, калі ў корані існаваў *s, што, аднак назіралася ў праславянскай) і марфалёгіі (напрыклад, існаваньне ў балтыйскіх інфіксу -sto-, адсутнага ў праславянскай, адсутнасьць суфіксу дзеепрыметнікаў -lo, прысутнага ў праславянскай).

Іншыя лінгвісты прапаноўвалі трохчленную схему балта-славянскага адзінства, паводле якой першапачаткова доўжыўся пэрыяд балта-славянскага адзінства, на зьмену якому прыйшоў пэрыяд распаду, пасьля чаго настаў пэрыяд паўторнага сыходжаньня (Я. Развадоўскі, пазьней падтрымана таксама Х. Бірнбаўмам). Чацьверты падыход пастулюе праславянскую мову як даччыную ў дачыненьні да балтыйскіх дыялектаў, гэта значыць, праславянская мова згодна з гэтымі палажэньнямі паўстала праз вылучэньне з тагачасных балтыйскіх дыялектаў.

Якасна іншы пункт гледжаньня, які падтрымліваецца некаторымі лінгвістамі, пастулюе існаваньне балта-славянскага адзінства і прабалта-славянскае мовы, але адмаўляе ў існаваньні прабалтыйскае мовы з прычыны меркаванага распаду прабалта-славянскае мовы адразу на тры галіны — славянскую, заходнебалтыйскую й усходнебалтыйскую.

Прадстаўленая гіпотэза аб балта-дакійска-тракійскіх паралелях (даведзены індаэўрапейскі характар дакійскай і тракійскай моваў, але не ўсталяваная іх дакладная клясыфікацыя ўнутры індаэўрапейскай сям’і), якія прасочваюцца ў першую чаргу дзякуючы дакійскім і тракійскім тапонімам. Увагу на балтыйска-дакійска-тракійскія тапанімічныя сыходжаньні зьвяртаў таксама Э. Палямэ. І. Дурыданаў зь сямідзесяці чатырох дакійскіх тапонімаў налічваў 62 дакійска-балтыйскія кагнаты, якія, на думку дасьледчыка, не зьяўляліся выпадковымі паралелямі.

На карысьць цесных генэтычных сувязяў між балтыйскімі й ілірыйскімі, тракійскай ды некаторымі іншымі старажытнымі мовамі Балканаў выказваўся дасьледчык балтыйскіх моваў У. Тапароў.

Літаратура

• Duridanov, I. Die Thrakisch- und Dakisch-Baltischen Sprachbeziehungen. — 1969.
• Fraenkel, Ernst. Die baltischen Sprachen. — Heidelberg: Carl Winter, 1950.
• Girininkas, Algirdas. The monuments of the Stone Age in the historical Baltic region. — Baltų archeologija. — 1994 Т. 1.
• Girininkas, Algirdas. Origin of the Baltic culture. Summary. — Baltų kultūros ištakos. — Vilnius: Savastis, 1994. — ISBN 9986-420-00-8
• Remys, Edmund. 112 // General distinguishing features of various Indo-European languages and their relationship to Lithuanian. — Indogermanische Forschungen. — Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2007.
• Mallory, J. P. In Search of the Indo-Europeans: language, archaeology and myth. — New York: Thames and Hudson, 1991. — ISBN 0-500-27616-1
• Mayer H. E. 38 // Dacian and Thracian as southern Baltoidic. — Lituanus. — 1992 Т. 2.
• Messing, Gordon M. Thrakisch-dakische Studien, I: Die thrakisch- und dakisch-baltischen Sprachbeziehungen by Ivan Duridanov. — 1972.
• Дини П. У. Балтийские языки / Под редакцией В. Н. Топорова. — М.: ОГИ, 2002. — 544 с. — ISBN 5-94282-046-5
• Курилович Е. О балто-славянском языковом единстве.
• Лер-Сплавинский Т. Балто-славянская языковая общность и проблема этногенеза славян.
• Топоров В. Н. Новейшие работы в области изучения балто-славянских языковых отношений (Библиографический обзор).

Вонкавыя спасылкі

• Pashka, Joseph. Proto Baltic and Baltic languages.
• Балто-славянские исследования. — М.: 1972-2009.
• Топоров В. Н. Балтийские языки // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: 1990.