Перапіс насельніцтва Славаччыны (1940)

Перапіс насельніцтва Славаччыны 1940 году — першы перапіс у незалежнай Славаччыне. Праходзіў уночы 14-15 сьнежня.

Рыхтаваньне

Перапіс насельніцтва ў Першай Славацкай Рэспубліцы ў 1940 годзе стаў працягам папярэдніх перапісаў насельніцтва, арганізаваных і праведзеных статыстычнымі аддзеламі, якія праводзіліся на тэрыторыі Славаччыны з 1869 року зь інтэрвалам на 10 гадоў. Некалькі аспэктаў рыхтаваньня, арганізацыі, рэалізацыі збору дадзеных у межах самога перапісу можна ахарактарызаваць як стандартныя, але некаторыя вобласьці трэба разглядаць у кантэксьце часавай, палітычнай і ўладнай арыентацыі, а таксама самога падыходу, асабліва да некаторых этнічных меншасьцяў.

Перапіс 1940 году, у адрозьненьне ад перапісу 1938 году, быў заснаваны на належным загадзя падрыхтаваным заканадаўстве, дапоўненым наборам больш падрабязных інструкцыяў і тлумачальных цыркуляраў, якія высылаліся перапісьнікам з канца лістапада 1940 году праз жупныя ўправы й натарыюсаў. Закон аб перапісе насельніцтва, прыняты Соймам Славацкай Рэспублікі 8 кастрычніка 1940 году й дапоўнены пастановай ураду, устанавіў час перапісу а поўначы з 14 на 15 сьнежня 1940 году, а пастанова ўраду ўстанавіла ўмовы для прызначэньня камісараў і рэвізораў перапісу. Дата сьнежня была абраная ў адпаведнасьці са звычайнай статыстычнай практыкай, насельніцтва значна не рухалася, і таму прасторавыя перамяшчэньні не маглі істотна паўплываць на хаду перапісу й атрыманыя дадзеныя.

Жупныя ўправы афіцыйна не фігуравалі ў якасьці іншай інстанцыі. Іх функцыяй у сувязі зь перапісам было толькі прызначэньне жупных інспэктараў для дагляду за акругамі. Быў таксама генэральны інспэктар у Міністэрстве ўнутраных справаў, які кантраляваў арганізацыю перапісу і цесна супрацоўнічаў з кіраўніком Дзяржаўнага статыстычнага аддзелу з Браціславы.

Закон дэманстраваў канфідэнцыяльнасьць атрыманых асабістых дадзеных. Ён прызначыў санкцыю за парушэньне гэтага абавязку на 2 месяцы зьняволеньня або штраф у памеры 10 тысячаў кронаў.

Падлікі дадзеных на месцах мусілі скончыцца да 20 сьнежня, у крайніх выпадках да 24.

Меншасьці

Палітычны ціск і цікавасьці, якія ўзьніклі з боку ўраду, адлюстраваліся ў розных уяўленьнях і падыходах да нацыянальных меншасьцяў, але й у агульным разуменьні дэмаграфічнай палітыкі ў краіне. Такім чынам, розны падыход да меншасьцяў і ўзмацненьне нацыяналізму таксама патраплі ў статыстычныя дасьледаваньні новага дзяржаўнага ўтварэньня й паўплывалі на інфармацыю пра нацыянальны склад самой Славаччыны.

У рамках перапісу таксама быў заплянаваны перапіс дамоў і кватэраў. Розьніца ў параўнаньні з рэгіянальным перапісам насельніцтва 1938 году заключалася таксама ў тым, што ўся дзея афіцыйна праводзілася і арганізоўвалася Дзяржаўным статыстычным аддзелам у Браціславе праз існую дзяржаўную адміністрацыю й Міністэрства ўнутраных справаў. Ён адказваў за падрыхтоўчы і мэтадалягічны бок перапісу, пасьля правядзеньня на месцах якога, займаўся апрацаваньнем і публікацыяй вынікаў.

Мэтадалёгія

Адной з галоўных спэцыфікаў перапісу 1940 року была нетрадыцыйная мэтадалёгія вызначэньня й дагляду нацыянальнасьцяў насельніцтва. У дадатак да прыняцьця прынцыпу вызначэньня нацыянальнасьці ў залежнасьці ад роднай мовы альбо мовы, якая звычайна выкарыстоўваецца ў размоўных зносінах у спробах аб’ектывізацыі вынікаў перапісу. Таксама дзейнічаў прынцып абавязковай рэгістрацыі пэўных суполак насельніцтва. Гэты абавязак закрануў дзьве суполкі перасьледу, а менавіта жыдоў і цыганаў. Ня толькі чалавек, які быў юдэем альбо перайшоў зь яе ў іншую веру, павінны быў заявіць пра сваю жыдоўскую нацыянальнасьць, але й асобы, якія мелі хаця б аднаго з бацькоў гэтае рэлігіі. Асабліва супярэчлівымі былі чацьвёрты і пяты пункты «вызначэньня тэрміну жыд», паводле якіх, чалавек, які ажаніўся альбо жыў у агульным памяшканьні з чалавекам жыдоўскай веры, а таксама чалавек, які нарадзіўся ў такім саюзе, лічыўся жыдам. У выпадку цыганскага насельніцтва першапачатковае вызначэньне цыгана аказалася неадназначным і, такім чынам, невыканальным на практыцы. Тэрмін «цыган» быў вызначаны адмысловым указам Міністэрства ўнутраных справаў Славацкай Рэспублікі ад 18 чэрвеня 1940 году, дзе «цыган» прызнаваўся за «чальца цыганскай расы, які мае цыганскае паходжаньне ад абодвух бацькоў, які жыве качавым альбо аседлым жыцьцём, але пазьбягае працы.» Дзяржаўны аддзел статыстыкі Славацкай Рэспублікі паведаміў грамадзкасьці пра несапраўднасьць гэтага вызначэньня сваёй спэцыяльнай заявай напярэдадні збору дадзеных.

Перапіс 1940 году шмат у чым працягваўся ў звычайнай практыцы папярэдніх перапісаў і перапісу насельніцтва. Нягледзячы на тое, што часова адсутнае насельніцтва было ўнесенае ў апісальныя аркушы, было немагчыма ўказаць гэтых асобаў у зводных дадзеных, каб пазьбегнуць дубляваньня.

Публікаваньне

Вынікі перапісу 1940 году ніколі не публікаваліся. Акрамя гэтага, бальшыня апублікаваных дадзеных была апублікаваная толькі са значным часавым адставаньнем у паваенны пэрыяд, некаторыя зь іх былі на нізкім адміністрацыйным узроўні. Напрыклад, для асобных населеных пунктаў у спэцыяльным лексыконе ад 1942 году прыведзеныя толькі колькасьць жыхароў і дамоў. У 1948 годзе дзяржаўная плянава-статыстычная служба таксама апублікавала інфармацыю пра эканамічную актыўнасьць насельніцтва асобных мястэчкаў. Многія зьвесткі, сабраныя ў межах гэтага перапісу, засталіся неапрацаванымі да гэтага часу, і ўвесь набор арыгінальных перапісных аркушаў у цяперашні час захоўваецца Славацкім нацыянальным архівам у Браціславе як спэцыяльны архіўны фонд.

Вынікі перапісу

Вынікі перапісу 1940 г. адносяцца толькі да грамадзянаў і адлюстроўваюць сытуацыю да дадатковага перапісу ў студзені 1941 г.

Колькасьць насельніцтва

Статыстычныя справаздачы за сакавік 1941 году, выдадзеныя Дзяржаўнай статыстычнай управай, паведамляюць, што на 15 сьнежня 1940 году на тэрыторыі Славацкай Рэспублікі знаходзіліся 2 653 564 чалавекі^[1]. Потым гэтыя зьвесткі былі перанятыя й апублікаваныя ў пэрыядычным друку. Насамрэч, аднак, гэта былі толькі папярэднія дадзеныя, бо ў іхнім складзе не была інфармацыя, атрыманая дадатковым перапісам насельніцтва ў студзені. У «Лексыконе населеных пунктаў Славацкае Рэспублікі» (па-славацку: Lexikón obcí Slovenskej republiky), выдадзеным Дзяржаўнай статыстычнай управай у 1942 г., гаворыцца, што на момант перапісу насельніцтва ў Славаччыне знаходзіліся 2 655 053 чалавекі^[1]. Аднак гэты лік таксама паходзіць з папярэдніх дадзеных. У больш дэталёвым дасьледаваньні Цішляр таксама ўказаў на некаторыя разыходжаньні ў сумах у выпадку зь некаторымі раёнамі (Трэнчын, Новая Баня і Златэ Мораўцэ). Паводле ягоных разьлікаў, правільная сума павінная складаць 2 655 628 чалавек, адпаведна, паводле архіўных даследаванняў, 2 655 627 чалавек^[1]. У 1944 годзе Антон Штэфанак у працы «Slovenská vlastiveda III». працуе з дадзенымі 2 655 953 чалавекі^[2]. Дзяржаўная ўправа плянаваньня й статыстыкі (па-славацку: Štátny plánovací a štatistický úrad) прадстаўляе рэзюмэ колькасьці насельніцтва Славаччыны — 2 655 596 чалавек^[2]. Паводле зьвестак, апублікаваных у Статыстычным лексыконе 1947 году, станам на 15 сьнежня 1940 — 31 сьнежня 1941 гг. павінна было быць 3 538 709 чалавек на ўсёй тэрыторыі Славаччыны^[2].

Інфармацыя пра насельніцтва

Нацыянальны склад^[3]
Нацыянальнасьць	Колькасьць	Доля (%)
Славакі	2 214 475	86,2
Немцы	129 552	5,0
Жыды	74 438	2,9
Русіны	61 762	2,4
Вугорцы	46 689	1,8
Цыганы	37 098	1,4
Чэхі	3 024	0,1
Іншыя	517	0,0
Агулам	2 567 555	100

Рэлігійны склад^[4]
Рэлігія	Колькасьць	Доля (%)
Каталіцтва	1 968 241	74,1
Эвангелізм	388 723	14,6
Вуніяцтва	183 129	6,9
Юдаізм	86 629	3,3
Рэфармацтва	12 921	0,5
Іншае	11 559	0,4
Атэізм або не вызначыўся	4 394	0,2
Агулам	2 655 596	100

Узроставы склад^[5]
Век	Мужчыны (%)	Жанчыны (%)	Агулам (%)
0-14	31,8	29,6	30,7
15-49	52,8	51,9	52,3
15-60	60,2	60,8	60,5
15-64	62,4	63,4	62,9
50+	15,4	18,5	17,0
60+	8,6	10,3	9,4
65+	5,8	7,0	6,4

Занятасьць насельніцтва^[6]
Пазнака^[a]	Прафэсія	Колькасьць	Доля (%)
A	Рольніцтва, лесагадоўля, гадоўля рыбы	1 324 336	49,9
B	Прамысловасьць і прадпрымальніцтва	579 033	21,8
C	Гандаль, фінансы і транспарт	259 810	9,8
D	Дзяржаўная служба, самазанятасьць	157 587	5,9
E + F	Бытавыя й асабістыя паслугі (Е), іншыя заняткі й асобы без інфармацыі пра занятак (F)	334 830	12,6
Агулам		2 655 596	100,0

Прыналежнасьць да сацыяльных суполак у занятасьці актыўнага насельніцтва (без дапамогі сям’і):^[7]

Прафэсіі	Доля (%)
Самазанятыя й наймальнікі/ арандатары	41,9
Ураднікі	12,9
Працаўнікі	45,2^[b]
Чорнарабочыя	45,2^[b]

Чальцы сям’і, якія дапамагаюць у працы сваім сваякам:^[8]

Клясы^[a]	Памочнікі	Зь іх жанчынаў
A	443 613	320 911
B	2 481	1 094
C	4 788	3 428
D	106	46
E	92	81
F	185	151
Агулам	451 265	325 711

Тыя, што працуюць без дапамогі сям’і:^[9]

Сельская гаспадарка^[10]
Прафэсіі	Доля (%)
Самазанятыя й наймальнікі/ арандатары	66,0
Ураднікі	1,6
Працаўнікі	32,4^[b]
Чорнарабочыя	32,4^[b]

Прамысловасьць^[11]
Занятасьць	Доля (%)
Самазанятыя й наймальнікі/ арандатары	18,7
Ураднікі	8,4
Працаўнікі	72,9^[b]
Чорнарабочыя	72,9^[b]

Заўвагі

^ ^а ^б А — сельская гаспадарка; Б — прамысловыя і вытворчыя промыслы; З — гандаль, фінансы і транспарт; D — дзяржаўная служба, самазанятыя і войска; E — бытавое і асабістае абслугоўваньне; F — іншыя заняткі і без пазначэньня
^ ^а ^б ^в За 1940 год агулам па рабочых, чалядніках і чорнарабочых зьвесткі адлюстроўваюць толькі насельніцтва, якое пражывала на тагачаснай тэрыторыі Славацкай Рэспублікі

Крыніцы

^ ^а ^б ^в Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 129. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ ^а ^б ^в Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 130. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 139. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 148. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 136. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 154. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha — Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 160. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 161. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 160. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 155. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1
^ Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 157. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

Літаратура

Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[з1-7] а ^б А — сельская гаспадарка; Б — прамысловыя і вытворчыя промыслы; З — гандаль, фінансы і транспарт; D — дзяржаўная служба, самазанятыя і войска; E — бытавое і асабістае абслугоўваньне; F — іншыя заняткі і без пазначэньня

[з2-9] а ^б ^в За 1940 год агулам па рабочых, чалядніках і чорнарабочых зьвесткі адлюстроўваюць толькі насельніцтва, якое пражывала на тагачаснай тэрыторыі Славацкай Рэспублікі

[:0-1] а ^б ^в Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 129. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[:1-2] а ^б ^в Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 130. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[3] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 139. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[4] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 148. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[5] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 136. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[6] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 154. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[8] Branislav Šprocha — Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 160. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[10] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 161. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[11] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 160. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[12] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 155. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[13] Branislav Šprocha – Pavol Tišliar. Demografický obraz Slovenska v rokoch 1938 – 1945. — Bratislava: Muzeológia a kultúrne dedičstvo, o.z. v spolupráci s Centrom pre historickú demografiu a populačný vývoj Slovenska, Filozofickej fakulty Univerzity Komenského v Bratislave, 2016. — С. 157. — 200 с. — ISBN 978-80-89881-03-1

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[b]

[8]

[9]

[10]

[11]