Марка Нямецкай Дэмакратычнай Рэспублікі

Ма́рка Няме́цкае Дэмакраты́чнае Рэспу́блікі (па-нямецку: Mark der Deutschen Demokratischen Republik, скар. Mark der DDR, DDR-Mark, таксама звалася Deutsche Mark) — грашовая адзінка Нямецкае Дэмакратычнае Рэспублікі. Была ўнутранай неканвэртоўнай валютаю; увоз і вываз быў забаронены і караўся штрафам.

Марка НДР па-нямецку: Mark der DDR
Краіна	НДР
Падзел	пфэніг
Код ISO-4217	4217
Скарачэньне	DDM
Сымбаль	M
Цэнтральны банк	Дзяржаўны банк НДР[d] і Нямецкі эмісійны банк[d]
Увядзеньне ва ўжытак	21 чэрвеня 1948
Вывядзеньне з ужытку	30 чэрвеня 1990
Папярэдняя валюта	райхсмарка[d]
Замененая валютай	нямецкая марка[d]
Галерэя выяваў у Вікісховішчы

Пасьля Другой сусьветнай вайны пераможаная саюзьнікамі Нямеччына была падзелена на чатыры зоны акупацыі: амэрыканскую, брытанскую, францускую і савецкую. У заходніх зонах 20 чэрвеня 1948 у аднабаковым парадку была ўведзена Нямецкая марка (ФРН) (па-нямецку: Deutsche Mark). У якасьці зваротнае рэакцыі 24 чэрвеня 1948 году ў савецкай зоне была заснавана свая грашовая адзінка. Нямецкая марка (па-нямецку: Deutsche Mark) савецкае зоны (пазьней НДР) у 1974 годзе была пераназвана ў марку НДР (па-нямецку: Mark der DDR) і праіснавала да 1990 году.

Марка выпускалася з 1948 году Нямецкім эмісійным банкам і з 1968 году — Дзяржаўным банкам НДР. Грашовая адзінка мела наступныя афіцыйныя назвы:

• Нямецкая марка Нямецкага эмісійнага банку (Deutsche Mark, DM) — з 24 ліпеня 1948 году па 31 ліпеня 1964 году
• Марка Нямецкага эмісійнага банку (Mark der Deutschen Notenbank, MDN) — з 1 жніўня 1964 году па 31 сьнежня 1967 году
• Марка (Mark, M) Нямецкае Дэмакратычнае Рэспублікі (Марка НДР) — з 1 студзеня 1968 году па 30 чэрвеня 1990 году

У 1 марцы — 100 пфэнігаў (Pf).

Гісторыя

Уводзіны

5 райхсмарак з налепкаю, 1948 год

2 нямецкія маркі зь першай сэрыі 1948 год

20 чэрвеня 1948 году ў заходніх акупацыйных зонах Нямеччыны наўзамен райхсмаркі была ўведзена ў зварот нямецкая марка (банка нямецкіх земляў, пазьней Бундэсбанку). Райхсмаркі, якія абясцэніліся, лінулі ў савецкую акупацыйную зону Нямеччыны, дзе яны ўсё яшчэ былі законным аплатным сродкам. Гэта прывяло да імклівай інфляцыі: усе наяўныя грошы, якія знаходзіліся ў звароце ва Ўсходняй Нямеччыне, абясцэніліся практычна за адну ноч. У якасьці экстранае зваротнае меры 23 чэрвеня 1948 году быў выраблены абмен старых райхсмарак на новыя — тыя ж самыя райхсмаркі, але з гербаваю налепкаю савецкіх уладаў. Абменьвалася максымум 70 старых райхсмарок на чалавека па курсе 1:1, якая перавышае суму па курсе 10:1 пры ўмове, што іх уладальнік мог даказаць законнасьць іх паходжаньня. Падчас грашовае рэформы, распачатае з 24 ліпеня 1948 году, для абмену на маркі Нямецкага эмісійнага банка прымаліся толькі гэтыя банкноты з гербаваю налепкаю.

Грашовыя рэформы

Правядучы канстытуцыйныя рэформы 1968 і 1974 гадоў, кіраўніцтва НДР усё больш аддалялася ад першапачатковае мэты стварэньня адзінае Нямеччыны і замяніла слова «Нямеччына» ў шматлікіх назвах на «НДР». Так зьмянілася і назва грашовае адзінкі Нямецкая марка на Марка НДР, а Нямецкі эмісійны банк стаў Дзяржаўным банкам НДР.

У рамках грашовае рэформы ў 1964 годзе Нямецкая марка была пераназвана ў Марку Нямецкага эмісійнага банка (па-нямецку: Mark der Deutschen Notenbank, MDN). 12 сьнежня 1967 году рушыла ўсьлед наступная зьмена назвы. Зараз грошы зваліся афіцыйна маркамі НДР (па-нямецку: Mark der DDR) ці проста маркамі, а каб адрозьніваць ад Нямецкае маркі ФРН часта называліся неафіцыйна «ўсходнімі маркамі». Шматлікія манэты аж да 1980-х гадоў насілі надпіс Deutsche Mark. Яны былі паступова заменены на вонкава аднолькавыя манэты з надпісам Mark.

Залатое ўтрыманьне маркі было ўсталявана 29 кастрычніка 1953 г. у 0,399902 г чыстага золата. Афіцыйны курс Дзяржбанка СССР маркі да рубля зь 1 студзеня 1961 году складаў 100 маркаў НДР = 40 руб. 50 коп. (1 руб. = 2,47 маркі НДР). Негандлёвыя разьлікі з сацыялістычнымі краінамі (напрыклад, абменныя апэрацыі пры паездках грамадзянаў) ажыцьцяўляліся з ужываньнем зьніжкі з афіцыйнага курсу і вырабляліся па суадносінах 100 маркаў НДР = 31 руб. 25 коп. (1 руб. = 3,20 маркі НДР). Пры гэтым увоз і вываз наяўных грошай быў забаронены, грамадзянам жа краінаў—чальцоў СЭУ дазвалялася ўвозіць і вывозіць валюту ў межах 250 маркаў НДР. Пры паездках у краіны—чальцы СЭУ грамадзяне НДР на аснове ўзаемнасьці маглі абменьваць нацыянальную валюту на валюту краіны знаходжаньня ў межах узгодненых сумаў (з большасьцю краінаў у межах сумы, эквівалентнае 30 руб.).

Падзеньне сьцяны й валютны саюз

Пасьля падзеньня Бэрлінскай сьцяны у канцы 1989 году маркі НДР абменьваліся на маркі ФРН на чорным рынку па рынкавым курсе. У той час, як афіцыйна курс складаў 1:1, на некаторы час курс чорнага рынка дасягнуў узроўню 10:1, але потым хутка стабілізаваўся ў рэгіёне ад 3:1 да 5:1. Пасьля таго, як было прынята рашэньне пра валютны саюз паміж НДР з ФРН, афіцыйны курс абмену складаў 3:1. Па гэтым курсе ў аддзяленьнях Дзяржаўнага банка НДР дазвалялася абменьваць грошы ў абодвух кірунках без абмежаваньня да 30 чэрвеня 1991 году. На працягу першага паўгодзьдзя 1990 году на рынках НДР па такім курсе можна было набываць тавары заходняй вытворчасьці за маркі НДР ці ФРН.

Афіцыйны абменны курс маркі НДР пры ўводзінах нямецкае маркі ФРН складаў 2:1. У дачыненьні да фізычных асобаў дзейнічалі адмысловыя правілы. Усталёўвалася сума, якую можна было абмяняць па палёгкавым курсе 1:1. Усталёўвалася тры ўзроставых катэгорыі насельніцтва, кожнае зь якіх адпавядала вызначаная сума, якую можна было абмяняць па палёгкавым курсе 1:1: 2000 маркаў для твараў да 14 гадоў; 4000 маркаў — для твараў да шасьцідзесяці гадоў і 6000 маркаў — для твараў старэй шасьцідзесяці гадоў. Эканамічны і валютны саюз набыў моц 1 ліпеня 1990 году.

Пераклад заробкаў і тарыфаў на камунальныя паслугі на новую грашовую адзінку вырабляўся па курсе 1:1. Падаражэлі тавары, на якія былі адменены датацыі.

Зь 1 ліпеня 1990 году адзіным афіцыйным аплатным сродкам на тэрыторыі НДР стала нямецкая марка ФРН. Некаторы час на тэрыторыі НДР працягвалі хадню манэты добрай якасьцю меней аднае маркі ў сувязі з тым, што Бундэсбанк спачатку ня змог забясьпечыць неабходную колькасьць дробных манэтаў.

Манэты

Манэты НДР рэгулярнае чаканкі
Выява		Намінал	Парамэтры			Апісаньне			Дата
Авэрс	Рэвэрс		Дыямэтар	Маса	Матэрыял	Гурт	Авэрс	Рэвэрс	выпуску	адмены
		1 Пфэніг	17 мм	0,75 г	Алюміній Al97/Mg03	Гладкі	Герб НДР	Намінал	1 траўня 1960 году	30 чэрвеня 1991 году
		5 пфэнігаў	19 мм	1,10 г					15 траўня 1968 году
		10 пфэнігаў	21 мм	1,50 г					1 сьнежня 1963 году
		20 пфэнігаў	22,2 мм	5,4 г	Латунь Cu63/Zn37	Гладкі	Герб НДР	Намінал	1 жніўня 1969 году	30 чэрвеня 1991 году
		50 пфэнігаў	23 мм	2,0 г	Алюмін Al97/Mg03	Рубчасты	Герб НДР	Намінал	1 чэрвеня 1958 году	30 чэрвеня 1991 году
		1 марка	25 мм	2,5 г		⋆ (зорачкі)			2 ліпеня 1956 году	30 чэрвеня 1990 году
		2 маркі	27 мм	3,0 г		Рубчасты			1 чэрвеня 1957 году

Памятныя манэты

Пачынаючы з 1966 году выпускаліся памятныя манэты наміналам 5, 10 і 20 маркаў. Першыя манэты ў 10 і 20 маркаў былі выпушчаны 1 сьнежня 1966 году, а 5 маркаў — 16 сьнежня 1968 году.

5 маркаў да 20-й угодкам адукацыі НДР
Выява		Намінал	Парамэтры			Апісаньне			Дата
Авэрс	Рэвэрс		Дыямэтар	Маса	Матэрыял	Гурт	Авэрс	Рэвэрс	выпуску	адмены
		5 маркаў	29 мм	9,7 г	Латунь Cu90/Ni10	5 MARK⋆	Герб НДР	надпіс «XX гадоў НДР» і намінал	25 верасьня 1969 году	30 чэрвеня 1990 году

Месцы чаканкі

• A — Бэрлінскі манэтны двор (1948—1990, усе памятныя манэты НДР вырабляліся тут).
• A — Ленінградзкі манэтны двор (1968, толькі манэта добрай якасьцю ў 1 пфэніг).
• E — Мульдэнгютэн (Muldenhütten) (1948—1953).

Банкноты

Сэрыя 1971—1985 гадоў
Выява		Намінал (у марках)	Памеры (мм)	Асноўны колер	АпісанЬне			Дата друку
Авэрс	Рэвэрс				Авэрс	Рэвэрс	Вадзяны знак
		5	113 × 50	Фіялетавы	Лідэр Сялянскае вайны ў Нямеччыне Томас Мюнцэр	Некалькі збожжапрыбіральных камбайнаў		1975
		10	120,5 × 53	Карычневыя тоны	Нямецкая камуністка і абаронца правоў жанчынаў Кляра Цэткін	Маладая жанчына-інжынэр ля пульта кіраваньня		1971
		20	128 × 56	Зялёны	Ёган Вольфганг Гётэ	Група школьнікаў на выхадзе з будынку сучаснае школы	партрэт Гётэ	1975
		50	136 × 59	Чырвоны	Фрыдрых Энгельс, адзін з ідэолягаў сацыялізму	Трубаправоды і дымавыя трубы вялікага прамысловага комплексу		1971
		100	145 × 62	Сіні	Стваральнік вучэньня пра камунізм Карл Маркс	Вуліца Унтэр-дэн-Ліндэн зь відам на Палац рэспублікі. На заднім фоне бачныя Бэрлінская тэлевежа і Чырвоная ратуша.		1975
		200	152 × 64		Сям’я з двума дзецьмі на фоне тыповае новабудоўлі	Дзіцячы сад з васьмю дзецьмі і выхавальніцаю	Галубы міру	1985*
		500	160 × 68		Герб НДР (молат, рогіль, вянок)	Будынак Дзяржаўнай рады НДР	Герб НДР
*— не былі пушчаны ў зварот

200 і 500 марак НДР

У 1985 годзе Дзяржаўны банк НДР надрукаваў банкноты добрай якасьці 200 і 500 маркаў на суму ў мільярды маркаў. Па рашэньні партыі яны не былі пушчаны ў зварот у сувязі з асьцярогамі, што народ можа ўспрыняць іх як прыкмета інфляцыі. Зь іншага боку, гандаль меў патрэбу ў такіх банкнотах пры продажы пэўных тавараў (напрыклад, аўтамабіляў). Пра існаваньне гэтых банкнотаў стала вядома толькі пасьля мірнае рэвалюцыі ў НДР.

Зьнішчэньне

Было пераплаўлена каля 4500 тонаў манэтаў, але вялікая колькасьць манэтаў захавалася ў асабістых калекцыях.

Усе банкноты, якія знаходзіліся ў звароце (каля 100 мільярдаў маркаў ці 620 мільёнаў банкнотаў, складнікаў у аб’ёме 4500 м), уключаючы ня выпушчаныя ў зварот банкноты добрай якасьці ў 200 і 500 маркаў, у 1990—1991 гг. знаходзіліся на захоўваньні ў дзьвюх 300-мэтровых ходнях недалёка ад гораду Гальбэрштат. Ходні былі запячатаны двухмэтровымі бэтоннымі пломбамі і забясьпечаны цяжкімі сталёвымі дзьвярамі. У вільготнай атмасфэры шахты папяровыя грошы павінны былі прайсьці праз натуральнае раскладаньне.

У ліпені 2001 году стала вядома, што двум жыхарам гораду (24 і 26 гадоў) атрымалася пракрасьціся на склад і выкрасьці вялікую колькасьць банкнотаў. Яны былі прысуджаны да 4 месяцаў пазбаўленьня волі. У наш час гэтыя выкрадзеныя банкноты па 200 і 500 маркаў зрэдку зьяўляюцца ў кругах калекцыянэраў.

Пасьля крадзяжу і ў сувязі зь недастаткова хуткім раскладаньнем банкнотаў было прынята рашэньне іх спаліць. У сакавіку 2002 году грошы былі выняты з ходні, і ў красавіку таго ж гады ў Шэнінгене пачалося іх зьнішчэньне, якое падоўжылася да 25 чэрвеня.

Глядзіце таксама

• Нямецкая марка ФРН
• Марка (грашовая адзінка Нямеччыны)

Літаратура

• Бутаков Д.Д., Золотаренко Е.Д., Рыбалко Г.П. Валюты краінаў свету: Даведнік / Пад рэд. С. М. Барысава, Г. П. Рыбалко, О. В. Можайскова. — 5-е изд., перераб. і доп. — М.: Фінансы і статыстыка, 1987. — 383 с.

Вонкавыя спасылкі

• Банкноты Нямецкай Дэмакратычнай Рэспублікі  (ням.)  (анг.)
• muenzenfreund.net  (ням.)
• www.muenztreff.de  (ням.)
• Перапынены палёт нямецкае маркі