Ладзіслаў Ямбар
Ла́дзіслаў Я́мбар (па-славацку: Ladislav Jambor; 1 лютага 1932, в. В’еска над Вагам — 3 верасьня 2005, м. Трэнчын) — папулярызатар гісторыі Славаччыны, нумізмат, філятэліст і настаўнік.
Ладзіслаў Ямбар | |
| Ladislav Jambor | |
| Дата нараджэньня | 1 лютага 1932 |
|---|---|
| Месца нараджэньня | В’еска над Вагам, Новэ-Места-над-Вагам, Трэнчынскі край, Славаччына |
| Дата сьмерці | 3 верасьня 2005 (73 гады) |
| Месца сьмерці | Трэнчын, Славаччына |
| Адукацыя | Вышэйшая пэдагагічная школа ў Браціславе |
| Прафэсіі | настаўнік, гісторык, краязнавец |
Жыцьцяпіс рэдагаваць
Ладзіслаў Ямбар нарадзіўся 1 лютага 1932 году ў вёсцы В’есцы над Вагам (цяпер места Поважаны). Пасьля сканчэньня пачатковай школы навучаўся ў 8-гадовай гімназіі ў Новым Месьце над Вагам, якую пасьпяхова скончыў у 1951 годзе. У тым жа року ён паступіў як настаўнік ў пачатковую школу ў Луцы над Вагам.
У маладосьці Ладзіслаў Ямбар меў вялікую мару стаць пілётам. Ужо ў студэнцтве ён пачаў будаваць авіямадэлі, пазьней таксама стаў інструктарам па авіямадэляваньні. Ён пачаў лётаць на самалётах у 1949 годзе на ўзгорку Страніку каля Жыліны, пазьней у Вайнарах, П’ешцянах, Трнаве, а таксама ў некалькіх чэскіх аэрапортах.
У 1955 року атрымаў дыплём пілёта плянэра, у 1956 годзе дыплём настаўніка плянэра і камісара па паветраных відах спорту. Ён працаваў настаўнікам безрухавіковага лятаньня ў аэрапорце ў П’ешцянах і падрыхтаваў шмат пілётаў. Гэтыя крокі й пасьпяховая дзейнасьць прывялі яго ў пілёцкую школу ў Дольным Кубіне і Прэшаве, дзе ён навучаўся з 1953 па 1954 гады. Ягонае жаданьне стаць пілётам ня спраўдзілася праз умовы, якія склаліся ў Чэхаславацкай Рэспубліцы й Чэхаславацкай Народнай Арміі. Ён павінен быў пакінуць пілёцкую школу праз свае рэлігійныя перакананьні. Далей Ямбар служыў у аэрапорце Трэнчыну памочнікам дыспэтчара паветранага руху.
Пасьля сыходу з войска ў 1955 годзе ён вярнуўся ў пачатковую школу ў Луцы над Вагам, Мошаўцах (сёньня Поважаны), у 1957-59 гадах быў намесьнікам дырэктара школы ў Бошацы. У 1956-59 гадах навучаўся дыстанцыйна ў Вышэйшай пэдагагічнай школе ў Браціславе, дзе атрымаў кваліфікацыю настаўніка гісторыі й геаграфіі. У 1959—60 навучальным годзе быў дырэктарам базавай дзевяцігадовай школы ў Старай Туры. Як настаўнік, ён распачаў шырокую адукацыйную дзейнасьць, актыўна займаўся тэатрам, сьпеўнымі сходамі і арганізоўваў лекцыі на пэдагагічныя і гістарычныя тэмы. Ён спрычыніўся да заснаваньня хору «Яворына». Прарабіў вялікую частку працы над Старай Турай пры плянаваньні будаўніцтва новае школы. Дзякуючы яму праца па рыхтаваньні праектнай дакумэнтацыі пачалася нашмат хутчэй. Па рэарганізацыі дзяржаўнага кіраваньня ў 1960 годзе на яго была ўскладзеная функцыя ўчастковага школьнага інспэктара ў Трэнчыне, у які ён пераехаў. У гэты кругабег ён працаваў старшынём камісіі па інтэграцыі дэфэктнае моладзі ў навучальны працэс.
У 1968 годзе за пэдагагічную працу быў узнагароджаны прэміяй «Узорным настаўнікам». Пасьля ўводу войскаў Варшаўскага дагавора ў Чэхаславацкую Сацыялістычную Рэспубліку і наступных праверак у 1969 годзе ён мусіў пакінуць пасаду інспэктара. Ямбар быў пераведзены ў Тэхнічна-матэрыяльны цэнтар аддзелу адукацыі Трэнчыну. Зь цягам часу ён стаў яго дырэктарам і займаў гэтую пасаду да 1992 году, калі выйшаў на пэнсію.
Ладзіслаў Ямбар памёр 3 верасьня 2005 году ў Трэнчыне, дзе ён таксама пахаваны.
Грамадзкая дзейнасьць рэдагаваць
Свае шырокія веды гісторыі й геаграфіі Ладзіслаў Ямбар прымяняў у розных грамадзкіх арганізацыях, дзе быў сябрам альбо функцыянэрам (Славацкае гістарычнае таварыства пры Славацкай акадэміі навук, Славацкае таварыства гісторыі навукі і тэхнікі, Асацыяцыя славацкіх жаўнераў). За высокую актыўнасьць у Зьвязарме, зьвязаную з падрыхтаваньнем студэнтаў-лётнікаў, ён быў узнагароджаны срэбным, а потым і залатым значкам «За ахвярную працу». У арганізаванай філятэліі Трэнчыну ён прадставіўся публіцы дзякуючы сваёй дзейнасьці ў аргкамітэтах філятэлістычных выставаў, пачынаючы з 1964 году, у якасьці кіраўніка сацыяльных аддзелаў. У асноўным дзякуючы яму да некаторых юбілеяў выпускаліся карткі да ліставаньня й маркі, якія таксама дастаўляліся паветранай поштай у нейкі горад каля Трэнчыну. У клюбе ён быў узнагароджаны бронзавым, срэбным і залатым Ганаровым знакам зьвязу славацкіх філятэлістаў за развіцьцё філятэліі ў Славаччыне.
У 1970 годзе пры дапамозе доктара філязофіі Мілана Шышміша й прафэсара Штэфана Позьдзішаўскага быў утвораны гурток нумізматаў, які ў 1976 року быў ператвораны ў аддзяленьне Славацкага нумізматычнага таварыства. Ладзіслаў Ямбар стаў ягоным старшынём і займаў гэтую пасаду да скону ў 2005 годзе.
Ён таксама быў намесьнікам старшыні Цэнтральнага камітэту Славацкага нумізматычнага таварыства ў Браціславе больш за два дзесяцігодзьдзі. Ён у поўнай меры выкарыстаў свае дыпляматычныя здольнасьці ў арганізацыі выставаў, выдачы памятных мэдалёў, адкрыцьці памятных дошак, арганізацыі паездак па Славаччыне й за мяжу і лекцыяў па гісторыі, археалёгіі, тэхнічных працах, ведах, месцы працы, жыцьці й дзейнасьці важных славацкіх дзеячоў. Пад яго кіраўніцтвам Трэнчынская філія Славацкага нумізматычнага таварыства стала найлепшай філіяй у Славаччыне. За часам ягонай працы філія ў Трэнчыне арганізавала 40 аўкцыёнаў нумізматычнага матэрыялу, невялікіх скульптураў, прафэсійнай літаратуры, званьняў і ўзнагародаў. Таксама Ямбар дапамагаў маладым нумізматам у Сэніцы.
Ладзіслаў Ямбар актыўна працаваў у клюбе гісторыі авіяцыі Славацкага авіяцыйнага аб’яднаньня імя Мілана Расьціслава Штэфаніка ў Трэнчыне, дзе ён працаваў намесьнікам старшыні. Ямбар напісаў шэраг артыкулаў у галіне гісторыі, авіяцыі й скачкоў з парашутам. Ён быў адказны за адкрыцьцё мэмарыяльнай дошкі 1-й вайсковай парашутнай школы ў Трэнчыне, мэмарыяльнай дошкі лейтэнанту лётніцтва Яну Пргачку, капітану на памяць у Злотаўцах, піянэру лётніцтва Андрэю Квашу на будынку Трэнчынскага ўнівэрсытэту імя Аляксандра Дубчака, названьне аэрапорту імем генэрала Штэфана Юраха. Пасьля стварэньня Славацкай Рэспублікі працаваў у кансультацыйнай камісіі Міністэрства абароны Славацкай Рэспублікі па вайсковай сымболіцы ў Браціславе. У 1998 годзе ўзнагароджаны мэдалём міністра абароны Славацкай Рэспублікі 1-й ступені за пашырэньне гісторыі славацкіх ВПС і парашутнага спорту.
За шырокую культурную і грамадзкую дзейнасьць Ямбар у 1997 і 1998 гадах быў намінаваны на годнасьць «Чалавека году» ў галіне культуры ў Трэнчыне.
Выдавецкая дзейнасьць рэдагаваць
Ладзіслаў Ямбар таксама шмат прысьвяціў сабе выдавецкай справе. Ён ахвяраваў сваімі навуковымі працамі для краязнаўчае манаграфіі места Трэнчыну. Ямбар працаваў у некалькіх газэтах і часопісах, у тым ліку «Trenčianske noviny», «Považie», «Jemnomechanik», «Apológia», «Obrana» й іншых часопісах з гістарычнай тэматыкай, у якіх пісаў пра малавядомыя аспэкты славацкае гісторыі. Ён склаў і забясьпечыў выданьне анталёгіі «Rákocziho povstanie a bitka pri Trenčíne», зьвязаную з узьвядзеньнем помніка з нагоды 275-годзьдзя Трэнчынскай бітвы 1708 року ў 1983 г. Быў адказны за выданьне кнігі «Alexander Rudnay v kontexte národnoobrodeneckého hnutia». Пад яго кіраўніцтвам у філіі Славацкага нумізматычнага таварыства было выдадзена 9 мэдалёў, прысьвечаных славацкай гісторыі й асобам, у тым ліку мэдалі «1800. výročie rímskeho nápisu v Trenčíne», «M.R. Štefánik», «570. výročie zasadnutia Sednice Tatrín v Čachticiach», «veterinárovi MVDr. Jozefovi Marekovi z Hornej Stredy», «Františkovi Rákoczimu II. M.R.Štefánikovi» й некаторыя іншыя. Апошнім стаў мэдаль Аляксандра Рундаі, яго земляка, острагімскага арцыбіскупа й кардынала. Ён склаў брашуру пад назвай «30 Rokov organizovanej numizmatiky v Trenčíne». За шырокую працу ў Славацкім нумізматычным таварыстве ён быў узнагароджаны мэдалямі III, II і I ступені «За заслугі ў развіцьці славацкай нумізматыкі».
У 1969-1970 гадах Ямбар напісаў, склаў і апублікаваў у выглядзе самвыдату публікацыю «RADY, VYZNAMENANIA, PAMATNÉ ODZNAKY,A SYMBOLICKÉ NÁHRADKY SLOVENSKEJ REPUBLIKY 1939 - 1945» у межах 70 старонак тэксту і 21 старонкі выяўленчых дадаткаў у фармаце А5. Ён удзельнічаў у выданьні брашуры «Rady a vyznamenania Slovenskej republiky 1939-45» (Trenčan 1992), публікацыі пра фалярыстыку гэтага пэрыяду, у якой даваў выявы ўзнагародаў са сваёй калекцыі для выяўленчай часткі, а таксама падрыхтаваў даклад пра яе. У 2016 годзе ён быў узнагароджаны срэбным ганаровым знакам Славацкага фалерыстычнага таварыства на памяць пра ягоны значны ўнёсак у разьвіцьцё фалярыстыкі як навукі й за выдавецкую дзейнасьць у гэтай галіне.