Дгамапада

«Дгамапада» (з мовы палі; пракрыт: धम्मपद Dhammapada; санскрыт: धर्मपद Dharmapada) — збор прамоваў Буды. Зьяўляецца адной з частак тэксту Худака Нікая («Меншага збору»), які складае пятую частку Сута Пітакі. Тэкст складаецца з 423 вершаў, падзеленых на 26 разьдзелаў. Утрымлівае збор маральных выказваньняў Абуджанага.

Палійскі канон, які зьмяшчае Худака Нікаю, часткай якой зьяўляецца «Дгамапада»

Назва

Палійскае слова «Дгамапада» складаецца з двух частак: «дгама» (Праўда, адкрытая Абуджаным; Вучэньне, Навука) і «пада» (крок, ступня, сьлед).

Зьмест

Разьдзел	Назва	Колькасьць вершаў
I	Падвойныя строфы (1-20)	20
II	Строфы аб сур’ёзнасьці (21-32)	12
III	Строфы аб розуме (33-43)	11
IV	Строфы аб кветках (44-59)	16
V	Строфы аб дурню (60-75)	16
VI	Строфы аб мудрацу (76-89)	14
VII	Строфы аб Архаце: Дасканалым (90-99)	10
VIII	Строфы аб тысячах (100—115)	16
IX	Строфы аб злым (116—128)	13
X	Строфы аб гвалце (129—145)	17
XI	Строфы аб старасьці (146—156)	11
XII	Строфы аб эгаізьме (157—166)	10
XIII	Строфы аб сьвеце (167—178)	12
XIV	Строфы аб Абуджаным (179—196)	18
XV	Строфы аб шчасьцю (197—208)	12
XVI	Строфы аб прыемным (209—220)	12
XVII	Строфы аб гневе (221—234)	14
XVIII	Строфы аб нячыстасьці (235—255)	21
XIX	Строфы аб справядлівасьці (256—272)	17
XX	Строфы аб шляху (273—289)	17
XXI	Строфы аб прытомнасьці (розныя) (290—305)	16
XXII	Строфы аб пекле (306—319)	14
XXIII	Строфы аб слане (320—333)	14
XXIV	Строфы аб жаданьні (334—359)	26
XXV	Строфы аб мніху (360—382)	23
XXVI	Строфы аб брахмане (сьвятым) (383—423)	41

Пераклад на беларускую мову й выняткі

На беларускую мову «Дгамападу» ў 2012 годзе пераклаў Сяргей Калееў. Ніжэй пададзеныя выбраныя вершы.

Разьдзел 1: Пары

1. Розум папярэднічае ўсім злым станам.

Розум зьяўляецца правадыром; яны створаныя розумам.

Калі гаворыш альбо дзейнічаеш са злым розумам,

надыйдзе цярпеньне, так як кола возу

накіроўваецца за падковай вала, які яго цягне.

2. Розум папярэднічае ўсім добрым станам.

Розум зьяўляецца правадыром; яны створаныя розумам.

Калі гаворыш альбо дзейнічаеш з добрым розумам,

Надыйдзе дабрыня, так як цень,

Які цябе ніколі не пакідае. (першых два вершы Дхамапады)

3. «Ён мяне абразіў, пабіў, адолеў, абакраў» -

У асобах, якія жывяць такія думкі, гнеў ня згасьне.

4. «Ён мяне абразіў, пабіў, адолеў, абакраў» -

У асобах, якія ня жывяць такіх думак, гнеў будзе згашаны.

11. Хто блытае неістотнае з істотным, а істотнае зь неістотным, трывае пры памылковых думках і ніколі не дасягне таго, што істотнае.

12. Хто распазнае істотнае як істотнае, а неістотнае як неістотнае, мае ўласьцівыя погляды і дасягне тое, што істотнае.

17. Зараз церпіць і пазьней будзе цярпець. Злодзей церпіць у двух часах. «Зрабіў зло» — думае і церпіць. Церпіць таксама, калі ідзе да ніжэйшых сьветаў.

18. Зараз шчасьлівы і пазьней будзе шчасьлівы. Дабрачынца шчасьлівы ў двух часах. «Зрабіў дабро» — думае і ёсьць шчасьлівы. Таксама шчасьлівы, калі пераходзіць да поўнага асалоды стану.

Разьдзел 5: Дурань

63. Дурань, які ведае, што зьяўляецца дурнем, з натуры ёсьць мудры, а дурань, які лічыць сябе за мудраца, фактычна ёсьць дурнем.

69. Дурань думае, што злы чын салодкі як мёд. Думае так да моманту, калі плод гэтага чыну не пачне пасьпяваць.

Разьдзел 6: Мудрэц

81. Так як камень (скала) застаецца нерухомай ад павеваў ветру,

Так мудрэц спачывае непахісны сярод пахвалаў і наганаў.

85. Нямногія сярод людзей дабіраюцца да другога берагу.

Большасьць бегае туды-сюды па гэтым беразе.

Разьдзел 7: Дасканалы (Архат)

92. Тых, што не награмаджваюць рэчы й разумныя што да харчаваньня, якіх мэтай зьяўляецца Пустка, нічым не абумоўленая свабода — іх шляхоў, так як сьлядоў птушак у паветры, ня ўдасца дасачыць.

97. Чалавек, які ёсьць вольны ад сьляпой веры, які ведае тое, што не было створанае, адрэзаў усе турботныя абмежаваньні, выдаліў усе прычыны (выклікаючыя каму, добрыя і злыя) і які адкінуў усе жаданьні — зьяўляецца сапраўды найвыбітнейшым зь людзей.

98. Ці тое вёска, ці лес,

Узгорак ці даліна,

Месца, у якім прыбываюць архаты

Сапраўды цудоўнае.

99. Натхняючыя тыя лясы, у якіх звычайныя людзі не знаходзяць нічога прыемнага. Там будуць зазнаваць радасьць тыя, якія вызваліліся ад палу, паколькі не шукаюць ужо яны цялесных прыемнасьцяў.

Разьдзел 8: Тысячы

100. Ад тысячы сказаў, якія складаюцца з марных словаў,

Лепшае ёсьць адно карыснае слова,

Пачуўшы якое, дасягаецца спакой.

103. Можна тысячу разоў перамагчы тысячу ваяроў у бойцы.

Аднак той, хто перамог уласны эгаізм,

Зьяўляецца найвялікшым пераможцам.

104—105. Перамога над самім сабой ёсьць значна лепшаю ад перамогі над іншымі. Нават бог, анёл, Мара ці Брахма не заменіць у паразу перамогі асобы, якая самаапанаваная й заўсёды стрыманая ў сваіх учынках.

Разьдзел 9: Зло

116. Сьпяшайся чыніць дабро,

Барані розум ад зла,

Бо розум таго, хто паволі чыніць дабро

Раскашоўваецца злом.

117. Калі нехта зьдзейсьніць зло,

Не павінен яго паўтараць раз за разам,

Не павінен у ім знаходзіць прыемнасьці.

Таму што награмаджэньне зла вельмі балючае.

118. Калі нехта зьдзейсьніць добры чын,

Павінен яго паўтараць раз за разам,

Павінен у ім знаходзіць прыемнасьць.

Таму што награмаджэньне дабра прыносіць шчасьце.

119. Чынячаму зло ўсё можа падавацца ўласьцівым, пакуль зло не сасьпее; аднак калі ўжо сасьпее, тады ён бачыць [балючыя наступствы] сваіх злых учынкаў.

120. Чынячаму дабро ўсё можа падавацца не такім, як быць павінна, пакуль дабро не сасьпее; аднак калі ўжо сасьпее, тады ён бачыць [прыемныя наступствы] сваіх добрых учынкаў.

121. Не пагарджай злом, думаючы: «Гэта мяне не датыкне». Кропля па кроплі напаўняецца вадою жбан, і падобна дурань, награмаджваючы зло пакрысе, увесь ім напаўняецца.

122. Не пагарджай дабром, кажучы: «Тое мне нічога ня дасьць». Кропля па кроплі напаўняецца вадою жбан, і падобна мудры чалавек, награмаджваючы дабро пакрысе, увесь ім напаўняецца.

123. Падобна як купец з малой эскортай і вялікім багацьцем

Пазьбягае небясьпечных дарогаў,

Так як той, хто прагне жыць, пазьбягае атруты,

Так уласна належыць пазьбягаць злых учынкаў.

124. Калі далонь ёсьць вольнаю ад ранаў, можна ў яе браць нават атруту. Атрута не дасягне некага вольнага ад ранаў, а для вольнага ад зла няма рэчаў неўласьцівых.

125. Як пыл кінуты пад вецер, зло падае са зваротам на дурня, які пакрыўдзіў чалавека лагоднага, чыстага і нявіннага.

126. Некаторыя нараджаюцца з лона; злыя нараджаюцца ў пекле; пабожныя ідуць да неба; дасканалыя пераходзяць у Нірвану.

127. Ані на небе, ані ў глыбіні акіяну, ані ў горных расколінах, ані нідзе на сьвеце няма месца, куды можна было б уцячы ад наступстваў злых чынаў.

128. Ані на небе, ані ў глыбіні акіяну, ані ў горных расколінах, ані нідзе на сьвеце няма месца, дзе можна было б пазьбегнуць сьмерці.

Разьдзел 10: Гвалт

129. Усе дрыжаць, калі бачаць узьнесены кій.

Усе баяцца сьмерці.

Беручы самаго сябе за прыклад,

Не належыць удараць іншых

ані выклікаць, каб былі бітыя.

130. Усе дрыжаць, калі бачаць узьнесены кій.

Жыцьцё дорага кожнаму.

Беручы самаго сябе за прыклад,

Не належыць удараць іншых

ані выклікаць, каб былі бітыя.

133. Ня будзь для нікога жорсткі ў словах; тыя, да якіх мог бы так зьвяртацца, маглі б адузаемніць. Гнеўныя словы сапраўды раняць, а адказ можа быць яшчэ гвалтоўнейшы.

Разьдзел 11: Старасьць

146. Калі гэты сьвет бесьперастанку палае, як жа сьмяяцца, як жа шукаць уцехаў? Загорнуты цемрай, чаму не шукаеш сьвятла?

150. Гэтае цела ёсьць местам збудаваным з касьцей, пакрытых мясам і крывёй, якія носяць у сабе распад і сьмерць, пыху і зайздрасьць.

153. Шмат разоў я нараджаўся ў сьвеце сансары і вандраваў бескарысна, шукаючы будаўніка гэтага дому [жыцьця]. Паўторныя народзіны ёсьць сапраўднай пакутай.

154. О будаўнічы, цяпер цябе бачу! Ужо не ўзьнясеш зноўку гэтага дому. Твае кроквы паламаныя, каляніца разьбітая. Мой розум дасягнуў тое, што Неабумоўлена; я зьнішчыў прагненьні.

156. Тыя, якія ў маладосьці не вялі сьвятога жыцьця альбо не змаглі награмадзіць духоўных багацьцяў, ляжаць нібы ўжываныя стрэлы [выстраленыя] з луку, уздыхаючы над мінулым.

Разьдзел 12: Эгаізм

163. Лёгка рабіць рэчы, якія для нас злыя і шкодныя,

Але сапраўды вельмі цяжка рабіць тое,

Што добрае і карыснае.

Разьдзел 14: Буда (Абуджаны)

182. Людское адраджэньне ёсьць нечым рэдкім.

Жыцьцё сьмяротнікаў цяжкае.

Нялёгка мець шанец спаткаць Дхаму.

Буды зьяўляюцца рэдка.

183. Перастань чыніць зло,

Пашырай усялякае дабро,

Ачышчай уласны розум:

Гэта парада ўсіх будаў.

Разьдзел 15: Шчасьце

197. Жывем праўдзіва шчасьлівыя, прыязныя сярод варожых. Сярод варожых людзей трываем вольныя ад нянавісьці.

198. Жывем праўдзіва шчасьлівыя, нічым незанепакоеныя сярод людзей занепакоеных [пажаданьнем]. Сярод людзей занепакоеных трываем вольныя ад непакою.

199. Жывем праўдзіва шчасьлівыя, вольныя ад скупасьці сярод скупых. Сярод скупых людзей трываем вольныя ад скупасьці.

200. Жывем праўдзіва шчасьлівыя, мы, што ня маем нічога. Будзем жыць чыстаю радасьцю, нібы Зьзяючыя Багі.

204. Здароўе зьяўляецца найкаштоўнейшым здабыцьцём, а задавальненьне найвялікшым багацьцем. Асоба годная даверу зьяўляецца найлепшым таварыствам, Нірвана — найвышэйшым шчасьцем.

Разьдзел 17: Гнеў

227. О Атула! Ёсьць тое сапраўды старая справа, якая не датычыць адно толькі цяперашніх часоў: вінавацяць тых, якія маўчаць, вінавацяць тых, якія многа гавораць, вінавацяць тых, якія гавораць у меру. Няма на гэтым сьвеце нікога, хто б ня быў абвінавачаны.

Разьдзел 20: Шлях

273. З усіх сьцежак найлепшай ёсьць Васьмёркавая Сьцежка; з усіх праўдаў найлепшымі ёсьць Чатыры Шляхетныя Праўды; з усіх рэчаў найлепшай ёсьць свабода ад жаданьняў; з усіх людзей найлепшым ёсьць Той Хто Бачыць (Буда).

282. Мудрасьць выплывае зь медытацыі, безь медытацыі мудрасьць занікае. Няхай чалавек — ведаючы аб гэтых двух сьцежках, разьвіцьця і заняпаду — так кіруе сабой, каб яго мудрасьць магла ўзрастаць.

284. Так доўга, як мужчына прагне жанчыны, якоекольвек было б то субтэльнае, ягоны розум прывязаны, нібы смокчучае цяля да сваёй маткі.

Разьдзел 21: Прытомнасьць

296/297/298. Тыя з вучняў Гатамы, якія ўдзень і ўначы бесьперастанку памятаюць аб Будзе/Дхаме/Саньзе, заўсёды будзяцца шчасьліва.

Разьдзел 24: Жаданьне

354. Дар Дхамы [Вучэньня, Праўды] перавышае ўсе дары; смак Дхамы перавышае ўсе смакі; раскоша Дхамы перасягае ўсе раскошы; вызвалены ад жаданьняў перамагае любое цярпеньне.

359. Пустазельле ёсьць згубай для палёў, жаданьне ёсьць згубай для людзей. Таму дары афяраваныя тым, хто вольны ад жаданьня, прыносяць шчодрыя плёны.

Разьдзел 26: Сьвяты (брахман)

389. Няможна ўдарыць сьвятога чалавека ані таксама сьвяты чалавек, калі б яго нехта паразіў, не павінен упадаць у гнеў. Ганьба таму, хто ўдарыў сьвятога чалавека, і яшчэ большая ганьба таму, хто ўпадае ў гнеў.

390. Для сьвятога чалавека няма лепшае рэчы, чым калі ўстрымлівае свой розум ад рэчаў, якія дорагі зямному сэрцу. На колькі разбураецца сама думка ўчыненьня некаму крыўды, на столькі згасае цярпеньне.

392. Так як брамінскі духоўны шануе афярны агмень, так належыць з адданьнем паважаць некага, ад каго пазналася Дхамы, якой навучаў Буда.

395. Хто новіць шату сшытую са шматкоў, хто худы, на чыім целе відаць паўсюль жылы і хто самотна медытуе ў лясах — таго заву сьвятым чалавекам.

397. Хто адрэзаўшы ўсе ланцугі не дрыжыць ужо са страху, хто перамог усе прывязаньні і вызвалены — таго называю сьвятым.

401. Хто не чапляецца цялесных прыемнасьцяў нібы вада лісьця лотасу альбо зерне гарчыцы вастрыя іглы — таго заву сьвятым чалавекам.

404. Хто трымаецца на адлегласьці як ад тых, што маюць уласныя дамы, так і ад аскетаў, хто вандруе бяз сталага месца побыту і мае адзінае нялічныя патрэбы — таго заву сьвятым чалавекам.

405. Хто вызваліўся ад гвалту ў стасунку да любой жывой істоты, і слабой, і моцнай, хто ані не забівае, ані не выклікае забіцьця іншымі — таго заву сьвятым чалавекам.

406. Хто прыязны сярод злавесных, спакойны сярод тэрарыстаў і непахісны сярод людзей поўных прывязаньняў — такога называю сьвятым.

408. Хто вымаўляе словы далікатныя, павучальныя і праўдзівыя, хто нікога не папракае — таго заву сьвятым чалавекам.

419. Хто ва ўсіх праявах ведае сьмерць і адраджэньне ўсіх істотаў, хто цалкам непрывязаны, блаславёны і асьветлены — таго заву сьвятым чалавекам.

422. Ён, Шляхетны, Цудоўны, Гераічны, Вялікі Мудрэц, Пераможца, Вольны ад Пачуцьцяў, Чысты, Асьветлены — яго заву сьвятым чалавекам.

423. Хто ведае свае папярэднія жыцьці, хто бачыць неба і пекла, хто дасягнуў краю адраджэньняў і атрымаў дасканалае разуменьне — мудраца, які здабыў вяршыню духоўнае дасканаласьці, называю сьвятым. (апошні верш Дхамапады)

Пераклады на іншыя славянскія мовы

Пераклад Станіслава Францішка Міхальскага на польскую мову зьявіўся ў 1927 годзе й характарызуецца моўнаю недакладнасьцю і прахрысьціянскай тэрміналогіяй. Сучасны пераклад на польскую мову паўстаў дзякуючы Зьбігневу Бэкеру й зьяўляецца адным з найлепшых і найдакладнейшых перакладаў на славянскія мовы.

Глядзіце таксама

• Чатыры шляхетныя праўды
• Шляхетная васьмёркавая сьцежка

Вонкавыя спасылкі

• Дхаммапада, пераклад Макса Шчура