Глухаў

Глухаў (па-ўкраінску: Глухів) — горад на Севершчыне Ўкраіны, цэнтар Глухаўскага раёну Сумской вобласьці. Разьмешчаны на рацэ Есмані. Плошча гораду — 83,74 км², насельніцтва — 32 686 чалавек (2020). Сталіца Войска Запароскага працягу 1708—1764 гадоў і адміністрацыйны цэнтар Маларасейскай губэрні з 1765 па 1773 гады. Значны гістарычны цэнтар усходняга Палесься і сучасны культурны цэнтар Украіны.

Глухаў
укр. Глухів
Мікалаеўская царква
Герб Глухава Сьцяг Глухава
Першыя згадкі:	992
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Сумская
Раён:	Глухаўскі
Мэр:	Мішэль Цярэшчанка[d]
Плошча:	83,74 км²
Вышыня:	166 м н. у. м.
Насельніцтва (2020)
колькасьць:	32 686 чал.
шчыльнасьць:	390,33 чал./км²
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-5444
Паштовы індэкс:	41400
КОАТУУ:	5910300000
Геаграфічныя каардынаты:	51°40′35.247339346795″ пн. ш. 33°54′28.013161784402″ у. д.
Глухаў на мапе Ўкраіны Глухаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://hlukhiv-rada.gov.ua/

Гісторыя

Сярэднявечча

Глухаў — адзін з самых старажытных гарадоў Украіны. Першы ўспамін аб ім як аб горадзе Чарнігаўскага княства сустракаецца ў Іпацьеўскім летапісе за 1152 год. Ускосныя гістарычныя крыніцы (царкоўная літаратура) згадваюць горад пад 992 годам, калі была створана Чарнігаўская эпархія і Глухаў увайшоў у яе склад. Першымі пасяленцамі тут былі паўночнікі, якія ў гэтых лясных і багністых месцах пакінулі пасьля сябе Глухаўскае гарадзішча — VI—VIII стст.

Першым вядомым нам глухаўскім князем у 1247 годзе быў Сімяон Міхайлавіч, сын чарнігаўскага князя Міхаіла Ўсеваладавіча. Глухаўскім князям належалі шырокія зямлі паміж Глухавам і Навасілем, а таксама землі да поўначы ад наваселец Верхарэчча Акі з гарадамі Мцэнск, Белеў, Варатынскім, Адоеў (цяпер Расея).

У сярэдзіне XIII ст. Глухаў захапілі татара-манголы.

У першай палове XIV ст. Літва далучыла Чарнігава-Северскую зямлю, куды ўваходзіў і Глухаў (існуе меркаваньне, што гэта магло адбыцца ў 1320 годзе адначасова з заваяваньнем вялікім літоўскім князем Гедымінам Кіева і левага берага Дняпра).

У 1352 горадам і краем пракацілася сьмертаносная хваля чумы. Мор на доўгія гады перакрэсьліў пэрспэктывы гораду, ператварыўшы яго ў адно з шматлікіх паселішчаў, якія пераходзілі ад адной дзяржавы да іншай.

У 1503 годзе горад увайшоў да Маскоўскай дзяржавы.

Па ўмовах Дзявулінскага перамір’я 1618 году, Глухаў адышоў да Рэчы Паспалітай. У гэты пэрыяд ён атрымаў Магдэбурскае права.

Новы час

З прычыны нацыянальна-вызваленчай вайны 1648—1654 гадоў Глухаў атрымаў статус соценнага гораду Нежынскага палка. У 1663—1665 гадах існаваў Глухаўскі полк на чале з палкоўнікамі Кірылам Гуляніцкім і Васілём Чаркашчаніцам.

У студзені 1664 году польска-татарская армія караля Яна II Казіміра пацярпела цяжкае паражэньне ад расейска-казацкага гарнізона Глухава.

8 лютага 1668 году маскоўскі ваявода Калагрываў апавяшчаў з Глухава Шарамецьева, што з прыходам у горад 1500 конных і пешых запарожцаў глухаўчане адразу ж сталі раіцца, як выгнаць царскіх ратнікаў. «Летапіс Самавідца» аб тым 1668 сьведчыць: «таксама і ў прагаліне, Міргарад, Батурыне ваяводаў ўзялі, а людзей пры іх быўшы загубілі, а Сосьніцкага і наўгародзкага і стародубовского подостававшы ў замках прыступамі, запорозские казакі з мяшчан ўсіх пабілі».

У XVIII ст. Глухаў апынуўся ў цэнтры важнейшых гістарычных і палітычных падзеяў, зьвязаных з Паўночнай вайной (1700—1721). А палітычны сыход гетмана Івана Мазэпы ад расейскага цара Пятра I заахвоціў апошняга на перанос сталіцы з Батурына ў Глухаў, які быў на грані зь межамі тагачаснай Расіі. Пад ціскам цара Пятра новым гетманам абралі Івана Скарападскім.

У пэрыяд з 1708 году па 1764 год горад быў сталіцай Гетманшчыны і стаў рэзыдэнцыяй украінскіх гетманаў. Дзьмітры Яварніцкі ў адной са сваіх прац прыводзіць радкі з даведкі, складзенай як водгук на просьбу запарожцаў 1746 да імпэратрыцы Лізаветы Пятроўны аб наданьні ім артылерыі: «ліцьцё артылерыі вырабляюць толькі Маларасійскай казакі, у горадзе Глухаве, пад глядзення вайсковай генеральнай канцылярыі на іх ўласным сродкі».

У лютым 1750 году на старшынскай радзе ў Глухаве гетманам левабярэжная Украіны абралі Кірыла Разумоўская.

А ў канцы 1763 было прынята складзеную Кірылам Разумоўскі і старшыной запіску «Аб аднаўленні старажытных правоў Маларосіі». У адказ Кацярына II ухіліла К. Разумоўскай ад пасады гетмана і перадаў кіраваньне Украіны другі Маларасійскай калегіі, «каб ўзрост і імя гетманаў знікла, ні токма б персона, якая была ўзведзена ў Тое годнасьць».

У 1764 годзе Гетманская дзяржава ліквідаваная. У 1765 г. з часткі левабярэжная Украіны была створана Маларасійская губэрня з адміністрацыйным цэнтрам у Глухаве.

Менавіта ў гэты час, улетку 1765, ва Украіну прыйшла бульба, калі ў Глухаў з Пецярбурга даслалі інструкцыю аб вырошчванні земляных яблыкаў, гэта значыць, бульбы, а ўвосень — 12 пудоў насеннай бульбы.

Пасьля адмены палкавога і сотняў дзяленьня (1782) Глухаў стаў павятовым горадам.

Замест казацкіх ваенных сотняў 1784 сфармавалі Глухоўскі карабінерскі полк (з 1796 г. — кірасірскі). Глухаўскія кірасіры вызначыліся ў француска-рускай вайне 1812 г., асабліва ў бітве за Шевардзінскі рэдут пад Барадзіным.

У 1813 годзе полк узнагароджаны Георгіеўскімі штандарамі з надпісам «За адзнаку пры паразе і выгнаньні непрыяцеля з межаў Расіі 1812»

У 1840-я гады Глухаў, дзякуючы разьмяшчэньню на галоўным шляху паміж Кіевам і Масквой, заняў ключавыя пазыцыі ў гандлёвым справе. Горад стаў цэнтрам хлебнай гандлю ўсёй левабярэжная Украіны.

У другой палове XIX стагодзьдзя пачынаецца архітэктурнае і культурнае адраджэньне горада ў асноўным за кошт мясцовых мэцэнатаў, перш за ўсё вядомага ўкраінскага прадпрымальніка Мікалая Арцём’евіча Цярэшчанкі. Глухаў становіцца лепшым павятовым горадам Чарнігаўшчыны.

У 1895 годзе ў горад была пракладзена чыгунка, што палепшыла эканамічнае становішча горада, яго сувязь з іншымі раёнамі Украіны і Расіі.

Найноўшы пэрыяд

25 сьнежня 1917 году пачалася ўкраінска-бальшавіцкая вайна. Трыццацітысячны расейская армія пад кіраўніцтвам У. Антонава-Аўсеенка чатырма групамі адправілася з Гомеля і Бранску ва Ўкраіну ў кірунках Чарнаўцы-Бахмач, Глухаў-Канатоп, Харкаў-Палтава-Лазовая. 19 студзеня 1918 году Бранская група захапіла Глухаў.

З 1920-х гадоў — горад становіцца акруговым і раённым цэнтрам Ноўгарад-Северскага акругі.

Галадамор 1932—1933 гадоў закрануў і Глухава. Тады, у 1932 годзе, у горадзе быў створаны гістарычны архіў, мэтай якога было ўпарадкаваньне архіўных матэрыялаў і распаўсюджваньне навукова-дасьледчай працы. А ў сьнежнi 1938 году адбылася перадача архіваў у НКУС.

У гады Другой сусьветнай вайны, з 7 верасьня 1941 па 1943 год, Глухаў быў акупаваны нямецкімі войскамі. Менавіта тут быў створаны партызанскі атрад, узначалены П. Кульбакі, які ўваходзіў у легендарнага злучэньні пад камандаваньнем С. А. Ковпака. 30 ЖНІЎНЯ 1943 падчас Чарнігаўскай-Прыпяцкай апэрацыі савецкія войскі адваявалі горад. Найменьне Глухаўскіх атрымалі 70-я гвардзейская стралковая дывізія, 226-я стралковая дывізія, 23-я танкавая брыгада, 1-я гвардзейская артылерыйская дывізія прарыву. З гэтай нагоды 1 верасьня ў Глухаве сьвяткуецца Дзень горада.

Глухаў быў адбудаваны на працягу 1943—1950 гг У 1950-х гг у горадзе разьвілася харчовая, лёгкая, перапрацоўчая прамысловасьць і новыя галіны: электратэхнічная, машынабудаўнічая, электронная. У гэты пэрыяд насельніцтва Глухава імкліва расьце.

У пачатку 1960-х гадоў у горадзе ствараецца воінская частка. А ўжо 1 студзені 1962 заступіў на баявое дзяжурства першы ракетны полк, узброены ракетным комплексам Р-14.

У пачатку 70-х гадоў пачалося актыўнае будаўніцтва новага мікрараёна на тэрыторыі былога садовага гаспадаркі «Трафіма сад».

Пасьля выхаду Украіны са складу СССР закрыліся буйныя прадпрыемствы горада і зьмянілася арыентацыя на культурную спадчыну.

У 1992 годзе на дзяржаўным узроўні Глухаў адзначыў сваё тысячагодзьдзе.

У 1994 годзе ў горадзе створаны Дзяржаўны гісторыка-культурны запаведнік.

З прыходам новага стагодзьдзя ў Глухаве пачынаецца капітальны рамонт камунальнай гаспадаркі і рэстаўрацыя гісторыка-культурных аб’ектаў.

6 лістапада 2008 году горад адсьвяткаваў 300 гадоў з дня абвяшчэньня яго сталіцай Гетманшчыны і левабярэжнай Украіны.

17 верасьня 2010 году ў рамках міжнароднага аўтапрабегу на рэтра аўтамабілях, які праходзіў па маршруце Санкт-Пецярбург — Масква — Кіеў, Глухаў наведалі прэзыдэнты Ўкраіны і Расеі, Віктар Януковіч і Дзьмітры Мядзьведзеў. Мэтай візыту кіраўнікоў дзяржаваў было ўмацаваньне дружалюбных адносін брацкіх народаў.

Архітэктура і помнікі

У XVIII ст. Глухаў быў своеасаблівай горадабудаўнічай лябараторыі, дзе распрацоўваліся і увасабляліся розныя праектныя рашэньні. Адбылося пляніроўка крэпасьці і абносяць цэнтра горада землянымі валамі бастыённага тыпу з чатырма варотамі. Для тагачаснага гетмана Скарападзкага быў пабудаваны драўляны двухпавярховы палац. Побач была Анастасіеўская царква. У межах бастыёнаў былі: дзявочы манастыр, Міхайлаўская царква са званіцай, Мікалаеўская царква (адзіная памятка таго, што захавалася) — (усе — каменныя); Сьвятадухаўская царква (у раёне Радзівонаўкі), Царква Раства (на Верыгін), Спаса -Праабражэнская царква, сабор Сьвятой Тройцы — (усе — драўляныя). Усе гэтыя будынкі былі зафіксаваныя на чарцяжы ад 1724 замежнага інжынэра па імя Валле (Wallin), які знаходзіўся на рускай службе.

Аднак пажар 1748 значна пашкодзіла горад, а таксама ўсе драўляныя царквы і хаты.

Аднаўленне горада пачалося, калі гетман Кірыл Разумоўскі з дазволу імпэратрыцы Лізаветы запрасіў у горад архітэктара Андрэя Квасова (1720? — пасьля 1770). Пад кіраўніцтвам Квасова, які стаў генэральным архітэктарам Глухава, горад быў адноўлены з улікам новых патрабаваньняў арыстакратычна настроенага гетмана. Былі пабудаваныя: палац для К. Разумоўскай, прыпалацавая царква, тэатральная заля для опер, бібліятэка, два пансіяната для «высакароднага Маларасійскага шляхецтва» і многае іншае. А пасьля адмены гетманства пры Кацярыне II ваенны генэрал-губэрнатар П. А. Румянцаў-Задунайскі дамогся ў імпэратрыцы дазволу на пабудову ў Глухаве Маларасійскай калегіі на тры паверхі, аднаго з лепшых у горадзе.

Але новы пажар у жніўні 1784 зноў спустошыла горад.

Сымбалі гораду
Нацыянальны пэдагагічны ўнівэрсытэт	Трох-Анастасіеўская царква і воданапорная вежа	Спаса-Праабражэнская царква

Помнікі архітэктуры і помнікі гораду

Да гісторыка-архітэктурных помнікаў Глухава адносяцца:

• Мікалаеўская царква — галоўнае збудаваньне на Раднай плошчы, у якой навучалі на гетманства Д. Апостала і К. Разумоўскай, а раней вымавілі анафему Мазепе. Царква - помнік гісторыі і архітэктуры нацыянальнага значэньня, 1693—1695;
• Троханастасіеўская царква (1884—1897) — збудаваная дзякуючы мясцовым мэцэната братам М. Л. і Ф. А. Цярэшчанкам.
• Спаса-Праабражэнская царква (1765) — тетраконховий храм;
• Узьнясенская царква — пабудавана ў 1767 годзе архітэктарам А. В. Квасова і перабудавана ў 1811 годзе;
• Гарадзкі краязнаўчы музэй разьмешчаны ў будынку былога Дваранскага сходу і зьяўляецца помнікам архітэктуры XIX ст., (1811 год);
• Кіеўскія вароты гарадзкой крэпасьці — помнік гісторыі, архітэктуры і горадабудаўніцтва XVIII ст., (1766—1769 гады);
• Архітэктурны ансамбль на Кіева-Маскоўскай вуліцы («стомэтроўка») — на месцы якога знаходзілася будынкаў другога Маларасійскай Калегіі, пабудаваная па праекце архітэктара А. Квасова ў 1768—1782 гадах

У горадзе ўстаноўлены шэраг помнікаў, у прыватнасьці: кампазытараў Зьмітра Бартнянскага і М. Беразоўскаму (скульптар — Іна Каламіец), таксама салдатам, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны і многія іншыя.

Не далёка ад Глухава (14 км) знаходзіцца Глінская Пустынь Сьвятога Раства Багародзіцы — мужчынскі манастыр (стаўрапігіяльнага).

Насельніцтва

Колькасьць

Насельніцтва

1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2020
14 828	16 029	21 048	22 962	27 096	32 386	35 869	35 768	32 686

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)

украінская мова	расейска
83,20%	16,49%

Літаратура

• Энциклопедический Словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. С.-Петербургъ, 1890—1907.  (рас.)

Вонкавыя спасылкі

• Cities & towns of Ukraine (анг.) (укр.)
• Банк даних Державної служби статистики України (укр.)