Іжорская мова
Іжорская мова (альбо інґры́йская) — фіна-вугорская мова прыбалтыйска-фінскае падґрупы фіна-волскае ґрупы фіна-пермскае галіны, на якой размаўляе малы фіна-вугорскі народ іжора. Мае шмат агульных рысаў разам з паўднёвымі гаворкамі фінскае мовы, у прыватнасьці з гаворкамі фінаў-эўрамёйсаў і фінаў-інкеры.
| Іжорская мова | |
| Іžor(k)an keeli/kiili, maakeel | |
| Ужываецца ў | Расеі |
|---|---|
| Рэгіён | Ленінградзкая вобласьць |
| Колькасьць карыстальнікаў | прыкладна 100 чалавек[1] |
| Клясыфікацыя | Уральская сям’я |
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | — |
| Дапаможная мова ў | — |
| Рэгулюецца | — |
| Статус: | 8а памірае[d][2] |
| Пісьмо | лацінскае пісьмо[3] |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2(Б) | — |
| ISO 639-2(Т) | — |
| ISO 639-3 | izh |
| SIL | izh |
Мова хутка зьнікае — паводле апошніх вынікаў перапісаў насельніцтва па Расеі іжорскую мову роднай лічылі толькі 123 чалавекі з прыкладна 500-1000 прадстаўнікоў народу іжора.
Гісторыя
рэдагаваць
Зараз носьбіты іжорскае мовы пражываюць у некалькіх вёсках Кінгісепскага і часткова Ламаносаўскага раёнаў Ленінградзкае вобласьці. Раней носьбіты мовы пражывалі таксама ў іншых мясьцінах Ламаносаўскага раёну і Гатчынскім раёне вобласьці, а на пачатку XIX стагодзьдзя займалі амаль усю заходнюю палову сучаснае Ленінградзкае вобласьці.
Разьвіцьцё мовы цесна зьвязанае зь іншымі прыбалтыйска-фінскімі мовамі — іжорская мова вельмі блізкая да паўднёвых гаворак фінскае мовы, таксама мова значна паўплывала на гаворкі фінаў, што пражываюць або пражывалі ў сучаснай Ленінградзкай вобласьці.
Асноўная характарыстыка
рэдагавацьПісьмовасьць
рэдагавацьПершая пісьмовасьць для іжорскае мовы была створана ў 1932 годзе і базавалася на лацінскай аснове. Раней мова пісьмовасьці ня мела. У гэтыя часы вялося актыўнае ыданьне літаратуры па-іжорску, а ў месцах кампактнага пражываньня іжоры частка афіцыйнага дакумэнтаабароту таксама вялося па-іжорску.
У 1936 годзе альфабэт рэфармаваны, а ў 1938 годзе іжорскамоўнае выдавецтва, іжорскамоўная адукацыя і іжорскія нацыянальныя сельсаветы былі скасаваны.
Іжорскі альфабэт 1932 году
рэдагаваць| A a | Ä ä | B в | D d | E e | F f | G g | H h |
| I i | J j | K k | L l | M m | N n | Ö ö | P p |
| R r | S s | T t | U u | V v | Y y |
Іжорскі альфабэт 1936 году
рэдагаваць| A a | Ä ä | B в | V v | G g | D d | E e | Ƶ ƶ |
| Z z | I i | J j | K k | L l | M m | N n | O o |
| Ö ö | P p | R r | S s | T t | U u | Y y | F f |
| H h | C c | Ç ç | Ş ş | ь |
Сучасны іжорскі альфабэт
рэдагаваць| A a | B b | C c | D d | E e | F f |
| G g | H h | I i | J j | K k | L l |
| M m | N n | O o | P p | R r | S s |
| Š š | T t | U u | V v | Y y | Z z |
| Ž ž | Ä ä | Ö ö |
Дыялекты
рэдагавацьУ іжорскай мове выдзяляюцца 4 дыялекты, 2 зь якіх ужо вымерлі і носьбітаў ня маюць.
- Ніжнялускі дыялект — распаўсюджаны ў сярэднім цячэньні ракі Лугі(be), Кігісепскі раён Ленінградзкае вобласьці
- † Орадзескі дыялект — мае сваю назву ад назвы ракі Орадзеж. Быў распаўсюджаны на захад ад яе сярэдняга цячэньня, Гатчынскі раён Ленінградзкае вобласьці
- Сойкінскі дыялект — распаўсюджаны на Сойкінскай паўвысьпе, Кінгісепскі раён
- † Хэваскі дыялект — быў распаўсюджаны ў неклькіх вёсках на рацэ Кавашы і на ўзьбярэжжы Фінскага заліву, Ламаносаўскі раён
Грамадзкае жыцьцё
рэдагавацьСыстэмы адукацыі на іжорскай мове альбо навучаньня гэтай мове ў Расеі не існуе. У 2003 годзе маскоўскім лінґвістам-аматарам Віталём Чарняўскім быў выдадзены саманавучальнік мове ў электроннай вэрсіі[5].
Крыніцы
рэдагаваць- ^ Перепись-2010 (рас.)
- ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ^ Юнус В. І. Iƶoran keelen grammatikka, Грамматика ижорского языка: morfologia opettaijaa vart, пособие для ижорских учителей и для самообразования — СПб.: 1936. — 140 с. — 700 экз.
- ^ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger (анг.)
- ^ Лингвистика / Главная / Виталий Чернявский (рас.)
Вонкавыя спасылкі
рэдагаваць| Вікіпэдыя ў інкубатары мае вэрсію іжорскай мовай |