Firefox

Firefox, Mozilla Firefox (па-беларуску: «Вогненая лісіца», «Мазіла Файрфокс», «Вогнеліс»; арыгінальнае вымаўленьне паводле міжнароднага фанэтычнана альфабэту: [moʊˈzɪlə ˈfaɪɹfɑks]) — браўзэр, які распаўсюджваецца пад вольнай ліцэнзыяй. Першы браўзэр з адкрытым зыходным кодам, які дамогся такой папулярнасьці. Firefox зьяўляецца нашчадкам праекту Mozilla. Вызначаецца гнуткай канфігурабельнасьцю, вялікай колькасьцю дадаткаў для вырашэньня розных задачаў карыстальніка. Мае дадаткі для фільтрацыі непажаданага зьместу, он-лайнавага перакладу, вывярэньня правапісу, узаемадзеяньня з блог-рухавікамі ды інш.

Firefox
Распрацоўка	Mozilla Corporation
Апошняя вэрсія	[+/−]
АС	кросплятформенная
Тып	браўзэр
Ліцэнзія	Mozilla Public License/GPL/LGPL
Афіцыйная старонка	www.mozilla.com

Вэрсія для настольных кампутараў выпускаецца пад апэрацыйныя сыстэмы Windows, MacOS, Linux. Асобна выпускаюцца вэрсіі для Android ды iOS. Існуюць вэрсіі для OS/2, FreeBSD, OpenBSD, Solaris і іншых апэрацыйных сыстэмаў. Падтрымка NetBSD ажыцьцяўляецца энтузіястамі.

Firefox зьяўляецца адным з найбольш гнуткіх браўзэраў, мае шырокія магчымасьці наладаў: карыстальнік можа ўсталёўваць дадатковыя тэмы, якія зьмяняюць зьнешні выгляд праграмы, і дадаткі, якія дадаюць новую функцыянальнасьць.

Сярод адметных асаблівасьцяў можна вылучыць:

• павышаны клопат пра бясьпеку (толькі калі ў Firefox адбываецца збой, са згоды карыстальніка ў кампанію Mozilla адсылаецца паведамленьне пра непаладку зь зьвесткамі пра наведаную пры збоі старонку, апаратнае забесьпячэньне й апэрацыйную сыстэму кампутара);
• так званыя «Жывыя закладкі» («Live bookmarks») — мэханізм інтэграцыі RSS-струменяў;
• шырокія магчымасьці па наладзе паводзінаў і зьнешняга выгляду;
• аўтаматычнае абнаўленьне як самога браўзэра, так і яго пашырэньняў (пачынаючы з вэрсіі 1.5).

Правільнасьць найменьня некаторых асаблівасьцяў «адметнымі» (эксклюзіўнымі для гэтага браўзэра, або ўпершыню ўжытыя менавіта ў ім) зьяўляецца чыньнікам спрэчак ды інтэрнэт-дыскусіяў. З ростам папулярнасьці Firefox і павышэньнем цікавасьці хакераў, заяўленая стваральнікамі павышаная бясьпека стала нярэдка аспрэчвацца (зрэшты, некаторыя гучныя заявы на небясьпечнасьць апынуліся фікцыяй).

За выключэньнем адладчыка DOM, здольнага паведаміць карыстальніку пра памылку ў сынтаксісе загружанае старонкі і паказаць нумар радка, якая зьмяшчае памылку, прыладаў для вэб-распрацоўніка ў базавай канфігурацыі Firefox няма. Аднак, існуе мноства пашырэньняў, якія рэалізуюць неабходную функцыянальнасьць для вэб-распрацоўнікаў. У прыватнасьці:

• JSONView — дадатак для прагляду зьнешніх файлаў старонкі
• Html Validator — дадатак для праверкі кода на адпаведнасьць стандартам W3C
• View Source Chart — дадатак для зручнае візуалізацыі разьметкі старонкі
• FireBug — шматфункцыянальны дадатак, які ўключае ў сябе адладчык, DOM-навігатар і JavaScript-кансоль
• Web Developer — дадатак, які прапануе мноства функцыяў для адладкі старонкі.

Адлюстраваньне кантэнту адразу дазваляе камфортна працягваць сэрфінг нават пры няпоўнай загрузцы старонкі, што асабліва прыкметна пры марудным злучэньні і вялікай колькасьці ўкаранёных аб’ектаў. Пры распрацоўцы Firefox адмысловая ўвага надавалася падтрымцы стандартаў W3C.

Адкрыты зыходны код прадукта дае яму дадатковыя плюсы для карыстальніка — напрыклад магчымасьць упэўніцца (пры наяўнасьці пэўнага досьведу) у адсутнасьці «закладкаў», перарабіць браўзэр «пад сябе», і нават самастойна выправіць памылкі.

Рухавік Gecko

Першапачаткова рухавік Gecko прызначаўся для браўзэра Netscape 6 у якасьці замены старога рухавіка Netscape Communicator 4, які выкарыстоўваўся з 1997 году. Для адладкі рухавіка была створаная адкрытая праграма Mozilla Suite, на якой і адладжвалі Gecko. У 2004 годзе Mozilla Suite была разабраная на браўзэр Mozilla Firefox, кліент электроннае пошты Mozilla Thunderbird, WYSIWYG HTML рэдактар NVU, каляндар Sunbird і IRC-кліент Chatzilla, які быў выпушчаны ў выглядзе дадатку да браўзэра Mozilla Firefox. Нумар вэрсіі рухавіка Gecko адпавядае вэрсіі Mozilla Firefox, Mozilla Thunderbird і SeaMonkey.

Выданьні

Першае

у 2002 годзе браўзэр быў вядомы як Phoenix і да 2004 году як Firebird. Напярэдадні выпуску вэрсіі 1.0 9 лістапада 2004 году браўзэр атрымаў ухвалу ад шматлікіх мэдыявыданьняў, у тым ліку «Forbes» і «The Wall Street Journal». У першыя 99 дзён пасьля выпуску Firefox, яго спампавалі больш як 25 мільёнаў чалавек, пасьля чаго Firefox стаў адным з самых папулярных вольных прыкладаньняў з адкрытым кодам, асабліва сярод хатніх карыстальнікаў. 19 кастрычніка 2005 году Firefox быў загружаны ў стомільённы раз, усяго толькі праз 344 дня пасьля выпуску вэрсіі 1.0. Па стане на лістапад 2005 Firefox займаў ужо 9,4% на сусьветным рынку інтэрнэт-браўзэраў, а да сярэдзіны 2006 году доля Mozilla Firefox складала, паводле розных зьвестак, ад 11 да 15%, моцна пацясьніўшы пазыцыі браўзэра Internet Explorer, які выкарыстоўвала большасьць карыстальнікаў.

30 лістапада 2005 году выйшаў Firefox 1.5. Прыхільнікі Firefox сьцьвярджаюць, што ў адрозьненьне ад самага распаўсюджанага на пачатак 2005 браўзэра Internet Explorer шостай вэрсіі, убудаванага ў Windows, Firefox забясьпечвае больш высокі ўзровень бясьпекі карыстальніка, здольны абараняць яго ад дакучлівае рэклямы, валодае шэрагам новых магчымасьцяў.

Другое

25 кастрычніка 2006 году выйшаў Firefox 2.0, які ў 2008 годзе заняў 18% сусьветнага рынка браўзэраў. Ён быў пабудаваны на базе ўдасканаленага рухавіка Firefox 1.5 — Gecko 1.8.1. Другое выданьне выйшла з наступнымі дасканаленьнямі:

1. папярэджаньне пры запыце старонкі, адкрыцьцё якой прыводзіць да вывуджваньня (фішынгу) асабістых дадзеных (Beta 1; распрацоўка кампаніі Google);
2. прапановы пры ўводзе тэкста ў поле пошуку;
3. падтрымка ўзнаўленьня ўкладак, зачыненых пры выхадзе з праграмы, пры наступным яе запуску;
4. вывярэньне правапісу пры ўводзе тэксту ў вэб-форму;
5. абнаўленьне падказак да закладак;
6. мажлівасьць перамяшчаць укладкі;
7. аднаўленьне зачыненае ўкладкі (спалучэньнем клявішаў Ctrl+Shift+T);
8. кнопка зачыненьня на кожнае ўкладцы (з Beta 2);
9. падтрымка стваральнікаў, паўтаральнікаў, сьпісавых выразаў, блёкавых вобласьцяў і разьбіральнага прысвойваньня ў JavaScript вэрсіі 1.7;
10. падтрымка разьмяшчэньня тэкста крывой лініяй у двухвымернае графіцы;
11. падтрымка стужкі навінаў (з Alpha 1).

Мазіла спыніла падтрымку другога выданьня 19 сьнежня 2008 году.

Трэцяе

Гэта вэрсія выйшла 17 чэрвеня 2008 году. За першыя суткі праграму загрузілі 8 002 530 чалавек, што сталася сусьветным рэкордам, які засьведчылі прадстаўнікі «Кнігі рэкордаў Гінэса». Колькасьць запамповак выданьня 3.0.11 за першыя суткі, 16 чэрвеня 2009 году, пераваліла за 150 мільёнаў. Для новае вэрсіі значна перапрацавалі рухавік, на зьмену Gecko 1.8.1 прыйшла вэрсія 1.9, якая праходзіць тэст Acid2. У новай вэрсіі:

1. зьменены мэтад высновы фрэймаў;
2. рэалізаванае выкананьне блёкаў object без атрыбуту type;
3. спыненая падтрымка апэрацыйных сыстэмаў Windows 95, Windows 98, Mac OS X 10.2;
4. падтрымка дадаваньня пашыраных фільтраў у закладкі;
5. адбор дадзеных па ключавых словах, тэгах і тэмах;
6. доступ да нядаўна наведаных сайтаў (сучасная сыстэма закладак Places);
7. магчымасьць дадаваць сайты ў закладкі адной клявішай;
8. дапампоўка ў выпадку абрыву злучэньня;
9. аўтаматычны ўвод дадзеных (лагінаў, пароляў, адрэсаў электроннай пошты і іншыя рэквізыты) у формы;
10. блякаваньне сайтаў інтэрнэт-ашуканцаў, што зьмяшчаюць вірусы й траяны.

30 чэрвеня 2009 году Мазіла выпусьціла Firefox 3.5 з наступнымі зьменамі:

1. падтрымка перадачы відэа і гуку паводле HTML5;
2. падтрымка адасобленага азіраньня, што дазваляе пазьбегнуць захаваньня на кружэлцы вестак аб наведаных сайтах;
3. рухавік вырысоўваньня сеціўных старонак Gecko 1.9.1, што ўдвая павысіла хуткасьць адлюстраваньня старонак параўнальна з Firefox 3.0;
4. яваскрыпт-рухавік TraceMonkey;
5. падтрымка месцавызначэньня карыстальніка;
6. падтрымка «роднага» аб’ектнага запісу ў JavaScript;
7. падтрымка пампаваных шрыфтоў;
8. падтрымка сэлектараў чаргі JavaScript-запытаў;
9. падтрымка трансфармацыяў двухвымернай графікі;
10. мажлівасьць захаваньня відэа.

Чацьвёртае

Новая кнопка Firefox, якая зьявілася ў вэрсіі 4.0

Наступнай галоўнай вэрсіяй пасьля 3.6 стала вэрсія 4.0, якая была выпушчаная 22 сакавіка 2011 г.

• Падтрымка больш за 80 моваў.
• Уведзены новы рухавік для JavaScript — JägerMonkey, які працуе ў шэсьць разоў хутчэй за рухавік вэрсіі 3.6.
• Падтрымка загалоўку «не адсочваць» (па-ангельску: Do Not Track («DNT»)), якая дапамагае карыстальнікам пазьбегнуць кантэкстнай рэклямы.
• Па змоўчваньні ўключаецца мэханізм сынхранізацыі («Firefox Sync»), які дапамагае бясьпечна праводзіць сынхранізацыю паміж некалькімі кампутарамі і мабільнымі прыладамі.
• Шэраг апэрацыяў прамалёўкі графікі цяпер ажыцьцяўляецца з дапамогай апаратнага паскарэньня Direct3D 9 у Windows XP, Direct3D 16 у Windows Vista ды OpenGL на Mac OS.
• Апаратнае паскарэньне Direct2D цяпер па змоўчваньні ўключанае толькі ў Windows 7.
• Уключэньне WebGL на ўсіх плятформах, якія маюць графічную карту з абноўленымі драйвэрамі.
• Убудаваная падтрымка відэа фармату HD HTML5 WebM з апаратным паскарэньнем, калі яно магчымае.
• У Windows Vista ды Windows 7 новы выгляд кнопкі Firefox.
• Рэжым «укладкі наверсе».
• Зьявілася магчымасьць шукаць ды пераключацца на адчыненую ўкладку ў Разумнай Location Панэлі.
• Кнопкі спыненьня і перазагрузкі аб’яднаныя ў адну ў Windows, Mac OS X ды Linux.
• Панэль закладак па змоўчваньні замененая на кнопку закладак.
• Абарона ад падзеньняў у Windows, Linux ды Mac OS X, калі падзеньне выкліканае плагінамі Adobe Flash, Apple Quicktime ці Microsoft Silverlight.
• Можна ператварыць любую ўкладку ў «Праграмную ўкладку».
• Абноўлены дызайн хатняй старонкі.

Пятае

21 чэрвеня 2011 году выйшла Mozilla вэрсіі 5.0. Гэта была першая вэрсія г. зв. паскоранага цыклю выпускаў (па-ангельску: Rapid release). У гэтай вэрсіі дадалася падтрымка анімацыі CSS, загалоўвак «не адсочваць» быў зьменены, каб палепшыць магчымасьць выяўленьня, наладжаная лёгіка пасіўнага злучэньня па пратаколе HTTP для паскарэньня хуткадзейнасьці, паляпшэньне прамалёўкі канвы, працы з JavaScript, памяцьцю ды сецівам. Палепшаная падтрымка стандартаў HTML5, XHR, MathML, SMIL ды канвы. Палепшаная праверка правапісу для некаторых моваў. Палепшаная інтэграцыя з асяродзьдзем у Linux. Забароненая магчымасьць кантэнту, які выкарыстоўвае тэхналёгію WebGL, загружаць тэкстуры з чужых дамэнаў. Для фонавых укладак значэньне парамэтраў setTimeout ды setInterval зьмененае да 1000 мс для паляпшэньня хуткадзейнасьці. Выпраўленыя некалькі праблем са стабільнасьцю.

Шостае

Firefox вэрсіі 6 выйшаў 16 жніўня 2011. У шостай вэрсіі пачаў падсьвечвацца дамэн у адрасным радку. Паменшаны час запуску з выкарыстаньнем Panorama.

Сёмае

Firefox вэрсіі 7.0 выйшаў 27 верасьня 2011. Палепшаная апрацоўка памяці. Дададзены новы мэханізм рэндэрынгу для паскарэньня апэрацыяў з канвой у сыстэмах, якія працуюць пад Windows. Зьмены закладак ды пароляў цяпер амаль імгненна сынхранізуюцца, калі выкарыстоўваецца Firefox Sync. Цяпер прэфікс http:// URL па змоўчаньні схаваны, спыненая падтрымка пратаколу Gopher. Дададзеная падтрымка для text-overflow: ellipsis. Дададзеная падтрымка для спэцыфікацыі Web Timing. Палепшаная падтрымка MathML. Пратакол WebSocket абноўлены ад вэрсіі 7 да вэрсіі 8. Дададзеная сыстэма добраахвотнай перадачы інфармацыі пра хуткадзейнасьць Mozilla для паляпшэньня наступных вэрсіяў Firefox. Выпраўленыя некалькі праблем са стабільнасьцю.

Восьмае

Выйшла 8 лістапада 2011. Адключаная падтрымка дадаткаў, усталяваных іншымі праграмамі, па змоўчваньні.

9

Mozilla Firefox 9 выйшаў 20 сьнежня 2011. Палепшаны інтэрфэйс Type, што паскорыла працу JavaScript.

10

Mozilla Firefox 10 выйшаў 31 студзеня 2012. У ім кнопка "Наперад" не паказвалася, пакуль карыстальнік не вяртаўся на папярэднюю старонку; большасьць дадаткаў цяпер падтрымліваліся па змоўчваньні; рэалізаваная функцыя згладжваньня ў WebGL; дададзеная падтрымка CSS3 3-мерных трансформэраў. Вэрсія 10.0.7 зьяўлялася выпускам з працягнутым тэрмінам падтрымкі спэцыяльна для арганізацый (ESR).

11

Mozilla Firefox 11 выйшаў 13 сакавіка 2012. У ім зьявілася магчымасьць пераносіць закладкі, гісторыю ды кукі з Google Chrome; пераносіць дадаткі на іншыя кампутары; дададзеная падтрымка CSS уласьцівасьці text-size-adjust.

12

Вэрсія Mozilla Firefox 12 выйшла 22 красавіка 2012. У ёй спрошчаны працэс абнаўленьня праграмы ў Windows; дададзеная нумарацыя радкоў у выточніку старонак html.

13

Вэрсія 13 выйшла 4 чэрвеня 2012. У ёй пры адкрыцьці новай укладі зьяўляўся сьпіс старонак, на якія карыстальнік найчасьцей заходзіў; на пачатковай старонцы паскораны доступ да закладак, гісторыі, наладак ды інш.; спыненая падтрымка Windows 2000

14

Вэрсія 14.0.1 выйшла 17 ліпеня 2012, у ёй пачаў выкарыстоўвацца пратакол HTTPS у пошукавых запытах да Google; рэалізаваны рэжым поўнага экрану на Mac OS X Lion; дададзеная магчымасьць загрузкі плагінаў пасьля пстрычкі; дададзеная магчымасьць аўтаматычнага заканчэньня адрасоў.

15

Mozilla Firefox 15.0 выйшла 28 жніўня 2012. У вэрсіі Aurora і бэта-вэрсіі гэтага выпуску была дададзеная убудаваная падтрымка PDF. Дададзеная падтрымка сеткавага пратаколу SPDY вэрсіі 3; палепшаны WebGL, у тым ліку сьцісканьне тэкстур для вышэйшай хуткасьці.

16

У вэрсіі Firefox 16.0 для Mac OS X па змоўчваньні ўключаная папярэдняя падтрымка VoiceOver. У Windows, Linux ды Mac дададзеная падтрымка web app.

17

Вэрсія 17 выпушчаная 20 лістапада 2012. У ёй дададзеная першая вэрсія Social API і падтрымка Facebook Messenger; уведзеная неабходнасьць пстрычкі для запуску плагінаў (у мэтах бясьпекі); спыненая падтрымка Mac OX X 10.5.

18

Вэрсія 18 выпушчаная 8 студзеня 2013. У ёй паскораны JavaScript шляхам выкарыстаньня кампілятара IonMonkey; дададзеная падтрымка для экрана Retina у OS X вэрсіі 10.7 і вышэй; дададзеная папярэдняя падтрымка WebRTC.

19

Вэрсія 19 выпушчаная ў лютым 2013 году для Windows, Mac, Linux ды Android. У гэтай вэрсіі дададзены прагляд PDF.

Падтрымка моў

Першае выданьне Mozilla Firefox падтрымлівала інтэрфэйс на 31 мове, другое — 35 моваў (у тым ліку на беларускую), вэрсія 3.5 мела пераклады на 65 моў. У вэрсіі 16 дададзеная лякалізацыя на ачолі ды казаскай.

Падтрымка беларускай мовы

З 2 лістапада 2003 году, ад выданьня 0.7, ажыцьцяўляўся саматужны пераклад праграмы на беларускую мову. З чэрвеня 2007 году, ад выданьня 2.0.0.4, яна афіцыйна падтрымліваецца па-беларуску. З студзеня 2017 году, ад выданьня 51.0, яна афіцыйна не падтрымліваецца па-беларуску.

Папулярнасьць

У 2010 год Mozilla Firefox стаў найпапулярнейшым браўзэрам у Эўропе. Колькасьць спампоўваньняў Mozilla Firefox перасягнула мільярд 31 ліпеня 2009. У 2021 годзе Mozilla Firefox займаў чацьвёртае месца ў сьвеце паводле колькасьці карыстальнікаў (3,9 %).

Вонкавыя спасылкі

• Старонка спампоўкі Firefox
• Ru.Mozilla — фіданэтаўская эхаканфэрэнцыя аб дзейнасьці Mozilla Foundation (рас.)