Украінскі правапіс 1993 году

Украінскі правапіс 1993 году (па-ўкраінску: Український правопис 1993 року) — чацьвёртая рэдакцыя правапісу ўкраінскай мовы 1946 г. і першая, якая была прынята падчас незалежнасьці Ўкраіны. Гэты правапіс дзейнічаў з 1993 па 2019 год, на працягу якога правапісная камісыя не ўносіла ў яго ніякіх зьменаў. Аднак падчас яго перавыданьня выдавец унёс невялікія праўкі ў некаторыя прыклады, каб ліквідаваць разыходжаньне паміж артаграфічнай і артаграфічнай лексыкай.^[1]^[2]

Тэрмін дзеяньня правапісу скончыўся 22 мая 2019 году, калі Кабінэт міністраў Украіны зацьвердзіў новую рэдакцыю правапісу, распрацаваную Нацыянальнай правапіснай камісыяй Украіны.

Перадумовы стварэньня

Падчас І Міжнароднага кангрэсу ўкраінцаў (27. VІІІ — 3. ІX 1991) прыняла пастанову аб неабходнасьці распрацоўкі адзінага сучаснага правапісу для ўкраінцаў, якія жывуць ва Ўкраіне й у дыяспары, які павінен грунтавацца на ўсім гістарычным вопыце ўкраінскай мовы.

15 чэрвеня 1994 г. урад Украіны зацьвердзіў склад Украінскай нацыянальнай камісыі па правапісе пры Кабінеце міністраў.^[3] Першапачатковай мэтай была падрыхтоўка новай рэдакцыі правапісу за 2 з паловай гады (да канца 1996), аднак праца па падрыхтоўцы абноўленых правілаў значна зацягнулася. Нарэшце, усе прапановы былі перададзеныя ў Інстытут украінскай мовы ў сярэдзіне студзеня 1999 году. Гэты праект вядомы як праект правапісу 1999 году.

Некаторыя ўкраінскія выдавецтвы некалькі адыходзілі ад пэўных правілаў напісаньня, напрыклад, запазычвалі неалагізмы й замежныя ўласныя імёны. Так, у многіх геаграфічных, гістарычных і мастацкіх кнігах яны выкарыстоўваюць мэтады трансьлітарацыі (з моваў, якія выкарыстоўваюць лацінскі альфабэт), не гледзячы на напісаньне: «А-Ба-Ба-Га-Ла-Ма-Га» (Кіеў) — у сэрыі кніг пра Гары Потэра ; Астралябія (Львоў) — у сэрыі твораў Толкіена («Уладар пярсьцёнкаў», «Гоблін», «Дзеці Гурына» і «Сільмарыліён»); «Хроніка» (Львоў); «Карта» (Кіеў) і энцыклапедыя ВСІХ у выдавецтве «Ірына» (Кіеў), а таксама выдавецтва «Крытыка». Гэтыя выданьні перадаюць нямецкія h і g ва ўласных назвах як g і g адпаведна. Згодна з правапісам 1993 году, " g і h звычайна абазначаюцца літарай g « (§ 87).

Артаграфічны склад 1993 году

Пералічана паводле правапісу ад 2015 году.

І. Правапіс асноў слова

Літарныя абазначэньні гукаў (§ 1-20)
Правапіс прыставак (§ 21)
Правапіс суфіксаў (§ 22-24)
Правапіс складаных словаў (§ 25-33)
Напісаньне вялікай літары (§) 34-40)
Правілы перадачы (§ 41-42)
Знак націску (§ 43)

II. Правапіс канчаткаў склонавых словаў

Назоўнік (§ 44-66)
Прыметнік (§ 67-69)
Лічэбнік (§ 70-72)
Займеньнік (§ 73-79)
Дзеяслоў (§ 80-85)

III. Правапіс словаў іншамоўнага паходжаньня

Зычныя (§ 86-89)
Перадача гуку j і галосных (§ 90-91)
Групы зычных з галоснымі (§ 92-99)
Спражэньне словаў іншамоўнага паходжаньня (§ 100)

IV. Правапіс уласных імёнаў (прозьвішчаў)

Украінскія прозьвішчы, скланеньне імён і прозьвішчаў (§ 101—105)
Складаныя й састаўныя асабовыя імёны й вытворныя ад іх прозьвішчы й прыметнікі (§ 106—107)
Геаграфічныя назвы (§ 108—114)

V. Асноўныя правілы інсцэнізацыі знакаў прыпынку (§ 115-125)

Вядомыя людзі пра правапіс

Лінгвіст, прафэсар Аляксандра Сербенска лічыць, што ў правапісе 1993 году было шмат русыфікаваных нормаў.^[4] Доктар Ірына Фарыён лічыць, што па стане на чэрвень 2017 г. „дзейны правапіс — Маскоўскі сарафан на ўкраінскім целе“.»^[5]

Пісьменьнік Юрый Віньнічук : «Увесь сьвет выкарыстоўвае Атэны, а мы — Афіны, як і расейцы… Агульная думка навукоўцаў і пісьменьнікаў цяпер такая: трэба вярнуцца да правапісу 1929 году, але зьмяніць яго ў адпаведнасьці зь некаторымі зьменамі ў функцыянаваньні ўкраінскай мовы. І нарэшце пазбавіцца ад кайданоў каляніяльнага правапісу.»^[6]

Глядзіце таксама

Крыніцы

^ Нове в новому «українському правописі» — стаття на сайті видавництва Львівської політехніки
^ Чинний український правопис викладено для онлайнового використання — обговорення видавничих «змін» до правопису у Живому журналі
^ Постанова № 402 від 15 червня 1994 року «Про підготовку і видання „Українського правопису“» в новій редакції — Кабінет Міністрів України.
^ наприклад, слова „міністр“, „магістр“, „Олександр“ повинні знову, як у правописі 1928 року, писатися відповідно „міністер“, „магістер“, „Олександер“, як і „Дністер“ → Див.: Штифурко Т. „Володимир“ чи „Владімір“ Путін? Експрес. — 2016. — № 41 (8700) (2—9 черв.). — С. 2.
^ Чому досі пишемо по-сталінському? // Слово Просвіти. — 2017. — № 23 (919) (8—14 червня). — С. 5. — (Суспільство).
^ Винничук Ю. Гірка доля українського правопису // Zbruč. — 2018. — 31 липня.

[1] Нове в новому «українському правописі» — стаття на сайті видавництва Львівської політехніки

[2] Чинний український правопис викладено для онлайнового використання — обговорення видавничих «змін» до правопису у Живому журналі

[3] Постанова № 402 від 15 червня 1994 року «Про підготовку і видання „Українського правопису“» в новій редакції — Кабінет Міністрів України.

[4] наприклад, слова „міністр“, „магістр“, „Олександр“ повинні знову, як у правописі 1928 року, писатися відповідно „міністер“, „магістер“, „Олександер“, як і „Дністер“ → Див.: Штифурко Т. „Володимир“ чи „Владімір“ Путін? Експрес. — 2016. — № 41 (8700) (2—9 черв.). — С. 2.

[5] Чому досі пишемо по-сталінському? // Слово Просвіти. — 2017. — № 23 (919) (8—14 червня). — С. 5. — (Суспільство).

[6] Винничук Ю. Гірка доля українського правопису // Zbruč. — 2018. — 31 липня.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]