Узурпацыя

незаконны захоп улады

Узурпа́цыя (ад лац. usurpation — авалоданьне) — гвалтоўны ці процізаконны захоп улады, прысабечваньне чужых правоў ці паўнамоцтваў. Інакш кажучы, гэта захоп улады ў дзяржаве, месьце ці рэгіёне без аніякай фармальнай ці законнай на то падставы[1].

Асобу, якая зьдзейсьніла ўзурпацыю ўлады, называюць узурпатарам(d). Узурпатары могуць прыйсьці да ўлады як гвалтоўным шляхам, так і праз палітычныя выбары, праведзеныя з грубымі парушэньнямі і падманам[2].

Этымалёгія

рэдагаваць

Слова паходзіць ад лацінскага usurpare («авалодваць», «захопліваць» ці «карыстацца»)[3].

Мінуўшчына

рэдагаваць

У Старажытнай Грэцыі асобаў, што ўзурпавалі ўладу, называлі тыранамі ад старагрэцкага τύραννος (тыранас — той, хто прыйшоў да ўлады несправядлівым ці незаконным шляхам), бяз права на сталец[4].

Найчасьцей узурпатары ў манархіях намагаліся легітымізаваць свае правы, сьцьвярджаючы, што яны законныя спадкаемцы. У гістарыяграфіі склаўся падзел імпэратараў Старажытнага Рыму і Бізантыі на законных імпэратараў і ўзурпатараў. Гэты падзел — хутчэй даніна традыцыі, чым пазначэньне спосабу атрыманьня ўлады, бо шматлікія імпэратары, далучаныя да «законных», захапілі ўладу ці то ў выніку забойства папярэдніка, ці то перавароту, ці то грамадзянскай вайны. У гэтай клясыфікацыі ў пэрыяд існаваньня адначасна некалькіх варагуючых імпэратараў «законным» звычайна лічыцца пераможца, а астатнія — «узурпатарамі». Але ёсьць і выключэньні: прыкладам, Флявіюс Ян у 423—425 роках кіраваў усёй Заходняй Рымскай імпэрыяй адзінаасобна; тым ня меней, яго лічаць узурпатарам.

Глядзіце таксама

рэдагаваць
  1. ^ usurper (анг.). Merriam-Webster. Праверана 3 студзеня 2024 г.
  2. ^ Rut Diamint, Laura Tedesco. (23 студзеня 2019) Nicolás Maduro, the usurper (анг.). openDemocracy. — In the end, usurpers accumulate power by taking it from the other State institutions, either by minimizing the role of the legislative power, or undermining the independence of the judiciary.. Праверана 3 студзеня 2024 г.
  3. ^ usurp (анг.) Collins Dictionary. HarperCollins. Праверана 3 студзеня 2024 г.
  4. ^ Donald Kagan. Pericles Of Athens And The Birth Of Democracy. — Simon and Schuster, 1991. — С. 250. — ISBN 9780684863955